Son zamanlar sovet dönəmində fəaliyyət göstərən ədiblərə qarşı sosial şəbəkələrdə sənəti bilməyən, küyə düşən, incik, bədxah şəxslər tərəfindən qarayaxma kompaniyaları davam etdirilir. Onlar sənəti deyil, ədiblərin konkret şəxsi keyfiyyətlərini önə çəkir, həqiqəti əks etdirməyən məlumatlarla indiki gənc nəsldə çaşqınlıq yaradır, bu ədiblərə qarşı belə demək mümkünsə, nifrət hissi aşılamağa çalışırlar. Əlbəttə ki, belə hallara yol vermək olmaz. Bu, tarixi ədalətsizlik hesab olunur.
Çox təəssüf ki, bu siyahıda Azərbaycanın klassik şairləri, çox böyük sənətkarlar Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Məmməd Rahim və digərləri ilk sıralarda “yer” alıb. Bunlar o, şairlərdilər ki, öz qiymətli sənət inciləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatını zənginləşdirib gələcək nəslə əsl sənət nümunələri ərməğan ediblər. Hər bir dövr, özünün sənətkarlarını yetişdirir. Bəli, məhz Süleyman Rüstəm, Səməd Vurğun və digərləri öz iradə və epoxa istəklərindən asılı olmayaraq, sovet dövründə yaşamağa, yaratmağa məcbur və məhkum olublar. Onlar qanlı sovet rejiminin mənəvi sarsıntılarını yaşamış, hətta 37-ci ilin ölüm məngənəsindən çıxmaq üçün çarpışmışlar. Azərbaycan ədəbiyyatını, şeirini bütövlükdə mədəniyyətinin məhv olmağa imkan verməyiblər. Bu o dövr idi ki, Hüseyn Cavid, Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq ölümə məhkum olunmuşdular. Bir anlığa düşünürəm ki, bu böyük ədiblərin ardınca S.Rüstəm, S.Vurğun, M.Rahim, R.Rza, M.Seyidzadə və digərləri də məhv edilsəydi Azərbaycan ədəbiyyatının taleyi nece olardı?...
Uşaqlıqdan bu ədiblərin şeirləri ilə böyümüşəm. Özüm qələm əhli, ədəbiyyat sevdalı olduğum üçün qətiyyətlə, əminliklə, məsuliyyətlə deyə bilərəm ki , Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm dəyərli söz sərrafı olmaqla, əsl vətənpərvər , millətini , xalqını, dövlətini sevən sənətkarlar kimi Azərbaycan ədəbiyyatını inkişaf etdirmiş, onu zirvəyə qaldırmışlar.
S.Vurğunun təkcə “Azərbaycan” şeirini respublikamızın ədəbi pasportu hesab etmək olar. Kiçikdən böyüyə kimi hamı bu şeiri sevir, əzbər bilir.
Bu sözləri Azərbaycan şeirinin patriarxlarından biri , xalq şairi Süleyman Rüstəmə də şamil etmək olar. O, məhz S.Vurğunun ölümündən sonra bütün yükü öz üzərinə götürərək şeirimizin flaqmanı kimi Azərbaycan ədəbiyyatında bir mayaka çevrilmişdir.
40 ilə yaxın bir müddətdə S.Rüstəm yaradıcılığının, irsinin araşdırıcısı kimi məsulliyətlə deyə bilərəm ki, S.Rüstəm əsl vətənpərvər, millətini sevən, vətənini daim hürr görmək istəyən, o taylı bu taylı, bütöv Azərbaycan uğrunda şeirləri ilə mübarizə aparan , Qarabağa , Naxçıvana və digər Azərbaycan torpaqlarına əl uzadanları şeirləri ilə ifşa edib qamçılayan, ürəkləri diqqətə gətirən, qəlb çırpındıran şeirləri, könül oxşayan qəzəlləri, sözlərinə yazılmış mahnıları, satirrik şeirləri ilə mənfi ünsürləri qamçılayan, dram əsərləri ilə insanları düşündürən böyük, sevilən sənətkar kimi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində mühüm yer tutur və bundan sonrada tutacaqdır.
S.Rüstəm yaradıcılığı Azərbaycanın bütöv cografiyasını əhatə edir. Bu, onun şair xoşbəxtliyi deyilmi?
O,” şeirimin vəzninə bənzər Xəzərin dalğaları” deyərək Xəzəri ilhamla vəsf edir, özünün həyat gercəklərinin Xəzərin əsas gilavar və xəzrilərindən, pıçıldayan, oynaşan, coşan ləpələrindən, köpürən, aşandaşan dalğalarından öyrənməsinə işarə edir, həyatını bir an belə Xəzərsiz təsəvvür etmir.
Əsərlərində Vətəni vəsf edən xeyli şeirə rast gəlinir. O, bu şeirlərində vətəni təkcə Azərbaycan deyib təsvir edir, onu təkcə torpaq, hava, su kimi deyil , onu həm də azadlıq, xoşbəxtlik, inqilab, eləcə də istiqbal hürriyyəti nişan verir, hər zaman şeirlərinin qanad çaldığı, siravi əsgər kimi qoruduğu nəgmələrinin cana gəldiyi ana torpağa heyranlığını bir vətəndaş şair kimi misralarında iftixarla, sevinclə təsvir edir.
“Oxuyun bir qızıl kitabam mən, inqilab oğlu inqilabam mən”- deyən ustad sənətkarda Azərbaycançılıq məfkurəsi çox güclü idi. Ömrü boyu şeirlərində Azərbaycançılığı çox mahir şəkildə, kəskin ifadə etməkdən heç bir zaman çəkinməzdi.
“Oyan xalqım, xorenlər iş başındadır, xudayarlar bekar gəzir”-deyən şair bədnam qonşuların Qarabağa uzanan qara əllərini hələ keçən əsrdən görürdü. Qarabağın əbədi, əzəli Azərbaycan torpağı olmasını sevə-sevə, təkrar -təkrar vəsf edir, ermənilərə tutarlı cavab verilirdi.
Azərbaycan ədəbiyyatında S.Rüstəm qədər Qarabağa şeir həsr edən ikinci bir şairə rast gəlinmir.
S.Rüstəm şəxsiyyətinin böyüklüyü idi ki, O, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sədri kimi, vətəndaş şair kimi Parlamentin xitabət kürsüsündən televiziya ilə birbaşa canlı yayımda özünün Qarabağnaməsini oxuyaraq sovet rəhbərliyinə etirazını ifadə edir, həm də ermənilərə tutarlı cavab verərək, onların ağzını yumur. Sovetlərin qılıncının kəsdiyi bir vaxtda belə bir hərəkəti etmək üçün yalnız S.Rüstəm olmaq lazım idi:” Şuşası şeirimizin çeşməsi dilbər Qarabağ,.. vətənimdir, vətənimdir, vətənimdir Qarabağ “- deyirdi.
II dünya müharibəsi illərində özü də döyüşlərdə iştirak edən S.Rüstəm şeirlərində əsgərlərimizi düşmənə qarşı amansız olmağa, qələbə çalmağa səsləyən şeirləri ilə oxucuların rəğbətini qazanmış, anaların qəlbinə məlhəm olmuşdur.
Şeiri ürəklərə yazılan mənəm deyən- S.Rüstəm həm də mahir, qüvvətli bir satirik şair idi. Özü də çox zaraftcı, yumorlu bir insan olduğundan şeirlərində avaraları, bədxahları, boşboğazları, xalq, millət malını talayanları, müti, ikiüzlü və yaltaq insanların mənsəbpərəstləri, pul düşkünlərini, vəzifə hərislərini, insanları bezdirən, cana gətirən, mənəm-mənəm deyən, yaltaq ünsürləri, riyakarlar öz kəskin qələmi ilə satirə atəşinə tutur, qamçılayardı.
Sovet senzurası dövründə belə satirik şeirlər yazmaq isə hər kişinin hünəri deyildi.
“Orda nişan qoydum ayaq izlərimi, Bakılı həm dəki Təbrizli Süleyman oldum” deyən şair ömrünün sonuna kimi o tay bu tay, o sahil bu sahil, vahid Azərbaycan deyərək, Cənub həsrəti ilə yaşadı, bu mövzuda yadda qalan Cənub epopeyasını yaratdı. Bütöv, vahid Azərbaycan arzusunu əks etdirən şeirlər yaratdı. O, 1986- cı ildə etdiyi çıxışında vahid Azərbaycan arzusunu gizlətmir, qətiyyət nümayiş etdirərək deyirdi: “Mən inanıram ki, gün gələcək, Araz çayının 2 yerə böldüyü xalq birləşəcək, vahid, bütöv Azərbaycan Respublikası olacaqdır”. Bax, bu idi S.Rüstəm şəxsiyyəti, qətiyyəti, millətsevərliyi tarixi təftiş edərkən S.Rüstəmin, S.Vurğunun və digərlərin Azərbaycan ədəbiyyatının, poeziyasının inkişafına, gənclərimizin milli-vətənpərvərlik ruhunda, xalqa, millətə, dövlətə sədaqət ruhunda tərbiyə olunması ruhunda yazdığı əsərlərin qeyd etməli onların xalq vətən qarşısında xidmətlərini önə çəkmək lazımdır. Gənclərə məhz bunları aşılamaq lazımdır.
Dostlar, gəlin, tarixə əl uzatmayaq. Gənclərə yaxşı nə varsa, onlara onu aşılayaq. Qoy, onlar yaxşılardan bəhrələnsinlər. Bu ruhda tərbiyələnsinlər, maariflənsinlər
Bu məqamda qeyd edib bildirməliyəm ki, S.Vurğunu, S.Rüstəmi ədəbi tənqid etmək üçün ən azı onların səviyyəsinə yaxın şairlər olub söz demək haqqına malikdirlər. Təsadüfi insanlar isə gedib onların zəngin yaradıcılığı ilə yaxından tanış olub, maariflənsinlər.
Bu, mənim məsləhətimdir, onlara tövsiyəmdir.
Ədiblərin ruhuna hörmət əlaməti olaraq.
Qafar Əsgərzadə
Əməkdar jurnalist
Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktor, dosent
