Modern.az

Tanınmış siyasi icmalçı Yasin Qaraməmmədli: “O, əlimə keçsə, tikə-tikə doğrayaram” - MÜSAHİBƏ

Tanınmış siyasi icmalçı Yasin Qaraməmmədli: “O, əlimə keçsə, tikə-tikə doğrayaram” - MÜSAHİBƏ

14 Noyabr 2016, 15:42

“Hər cür fırıldaq, yalan indi baş alıb gedir”

 

“Xəlil Rza dedi ki, “Qlavlit”i ona  tükürpərdən şəkildə təqdim ediblər”

 

“Dinlər hamısı bir-birini rədd edirsə, həqiqəti harada axtarmalıyıq”


Tanınmış siyasi icmalçı Yasin Qaramaməmmədli Modern.az saytına geniş müsahibə verib. Onunla söhbəti təqdim edirik.

 

-Yasin Qaraməmmədli sovet dinləyicilərinə və eyni zamanda mənim yaşda olanların çoxuna tanış şəxsdir. Yadıma gəlir, 2003-cü ildə Amerika ordusu İraqa girəndə, bizdə işıqlar sönmüşdü. “Azərbaycan” radiosunda sizin bu haqda xüsusi səs tonunuzla olan şərhinizi dinləyirdim. Bir sözlə, neçə illərdir siyasi şərhlər verirsiniz. Sizə elə gəlmir ki, artıq yorulmusunuz?

-Dünya yorulsa, mən də yorularam. Dünya gərək bəd əməllərindən və konfliktlərdən yorula ki, siyasi şərhçiyə də yer qalmaya. Heç yadımdan çıxmır. 1975-ci ildə Vyetnam müharibəsi başa çatdı. Şimali Vyetnam, qeyrətli Vyetnam xalqı cənub üzərində - Amerika Birləşmiş Ştatlarının himayə etdiyi düşmən qüvvə üzərində qələbə çaldı. Bunu bir növ özümüzə işarə kimi vurğulayıram. Təki Dağlıq Qarabağ və onun ətrafında olan rayonları özümüzə birləşdirməyə qeyrətimiz, imkanımız olsun. Qeyrətimiz var, amma buna imkan verməlidirlər, mane olmamalıdırlar.

O zaman mənimlə bərabər rəhmətlik Bilal Muradov da siyasi icmalçılardan idi. Daha doğrusu, o, yaşda böyük olduğu üçün mən onunla bərabər idim. O məndən əvvəl siyasi icmalçı idi. Bilal Muradov, Qəmbər Hüseynov, Şirməmməd Hüseynov artıq öz sahələrində bişmiş siyasi icmalçılar idi. Həftə ərzində sanballı verilişlər aparırdılar. Bizim birgə verilişimiz idi. Bu zaman dinləyicimizdən bir sual gəldi. O sual edirdi ki, “Vyetnam müharibəsi də bitdi, bəs indi nədən danışacaqsınız?”.
Bilal müəllim zarafatla dedi ki, “eybi yoxdur, bir şey törədib danışarıq”. Biz də gülüşdük. Mən “Bilal müəllim, çox təəssüf ki, konfliktlər üçün sizə, mənə ehtiyac yoxdur. Bunu törədənlər əməllərindən qalası deyillər” dedim.
Məsələ burasındadır ki, illər sonra öz başımıza da faciə gəldi. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başladı. 1988-ci ildən bəri bu konfliktin ağrı-acısını dadırıq. Həllinə dünya əlac etmək istəmir. Bunu xüsusi vurğu ilə deyirəm. Çünki həll etmək istəsə, bunun qarşısında ciddi maneə yoxdur. Təcavüzkar bəlli, işğal faktı aşkar.

Bununla bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildəki 4 məşhur qətnaməsi var. Həmin qətnamələrdə “erməni”  sözü işlədilməsə də, işğalçı qoşunların dərhal torpaqlarımızdan çıxarılması, məcburi köçkünlərin öz dədə-baba yurdlarına geri qayıtması müddəaları öz əksini tapıb. Bunlar tələb şəklində qoyulub. Sadəcə, icrasına nail olmaq lazımdır. Cənab prezidentin dediyi kimi, ikili standartlar problemin həllinin qarşısında əngəldir. Yəni, dünya beləcə bəla içində qalır.

 

-Bir az utopik səslənə bilər. Amma belə başa düşdüm ki, konfliktlər bitəndə sizin də şərhləriniz bitəcək. 

 

-Xeyr. Dünya təkcə konfliktlərdən ibarət deyil. Beynəlxalq siyasətin əməkdaşlıq üzü də var. Şərhlər təkcə konfliktlərlə bağlı olmur. Eyni zamanda qarşılıqlı əməkdaşlığın müxtəlif sahələri ilə əlaqədar da şərhlər lazımdır. Radio dinləyicilərim bilir ki, hər cümə axşamı, saat 14:45-də efirdə oluram. Eyni zamanda bazar günü saat 12-də efirdə oluram. Daimi şərhlər qüvvədə qalandır. Şərhlərin xeyli hissəsi Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələrinin inkişafına dair məsələlərə həsr olunur. Əlavə imkanlardan danışıram. Şərh həmişə lazımdır. Çünki söhbət siyasi maarifdən, siyasi şüurun formalaşmasından gedir. Bu məsələlərin şərhinə həmişə ehtiyac var. Mən gözləyirdim sual edəsiniz ki, siz də yaşa dolursunuz və...

 

-Elə mən də sözümü buna gətirmək istəyirdim. Elə ona görə sual etdim ki, yorulmusunuzmu?

 

-Yorulmaq başqa söhbətdir. Tam səmimi deyirəm ki, efirə gedəndə yol adamı yorursa, efirdən çıxandan sonra tam dincəlmiş halda oluram. Kefikök geri qayıdıram.

 

-Dincəlmək demişkən. Siz ağır siyasi mövzulara müraciət etsəniz də, bunu elə formada təqdim edirsiniz ki, dinləyici yorulmur. Şəxsən mən sizin şərhinizi dinləyəndə beynim dincəlir. Səsiniz həqiqətən də şirindir.  

-Minnətdaram. Söhbət siyasi şərh, efir jurnalistikası, ümumiyyətlə jurnalist mədəniyyətindən gedirsə, bunun bir neçə komponentləri var. Ən birincisi, deyilən fikrin səmimi olmasıdır. Mənə də danışırlar. Özüm isə həmin söhbətin bilavasitə iştirakçısı olmamışam. Bizim İlyas Adıgözəlli adlı qocaman, fəaliyyətdə olan jurnalistimiz var. O bir dəfə mənə danışdı ki, rəhmətlik şair Ağa Laçınlı bizim televiziyada Gənclər şöbəsində işləyəndə şeirlərini artistlərin ifasında lentə aldırırdı. Mərhum Səməndər Rzayev də başda olmaqla tanınmış artistlərimiz onun şeirlərini böyük həvəslə oxuyublar. Baxıblar ki, Ağa Laçınlı başını aşağı salıb fikrə gedib, pəjmürdə olub. Bunu görəndə soruşurlar ki, “Ağa, bəlkə bizim ifamız xoşuna gəlmədi?”. Bu zaman Ağa Laçınlı belə cavab verir: “Mənim şeirimin sizin ifanızda səslənişində Yasin Qaraməmmədlinin siyasi icmalının səmimiyyəti çatışmadı”. 

Siz indi sual edə bilərsiniz ki, bu səmimiyyət haradan gəlir? Dərk etdiyim odur ki, insan özü üçün həqiqət səviyyəsində bildiyini deməlidir. Siyasi icmalçı rola girib artistlik etməməlidir. Çoxunu görürsünüz ki, boğazdan yuxarı nə gəldi – ya tərif, ya da söyüş işlədir. Belə yaramır. Elə mənfi var ki, içərisində müsbət var. Elə müsbət də var ki, içərisində mənfi çalarlar daşıyır. Bu, dinlənilmək üçün bir cəhətdir. Sənin adaşın, bizim gözəl jurnalistimiz Aqşin Babayev bunun adını savadlılıq qoyub.Ötənilki çıxışlarının birində bu məsələyə toxunmuşdu. Demişdi ki, “Yasin müəllimin şərhlərində bu savad var”. Bu savad hansı mənaya gəlir? Hamımız ali təhsil almışıq və ali savadlıyıq. Buradakı savad isə başqa mənada işlənir. Bu o deməkdir ki, müəyyən bir problemi ətraflı dərk etməmiş efirə çıxmaq olmaz. O cümlədən də mətbuat səhifəsinə. Ən azından problemi, mövzunu özün üçün ətraflı başa düşməlisən. Mən öz praktikamdan bilirəm ki, müəyyən bir icmal üçün qat-qat çox informasiyanı ələkdən keçirməlisən.

 

-Hər halda müşahidə edirsiniz. Televiziyalarda, mətbuat səhifələrində politoloqlar, siyasi icmalçılar hər hansı məsələ ilə bağlı münasibətlərini açıqlayırlar. Sizcə onlar da informasiyaları yetərincə ələkdən keçirirlər, yoxsa danışdıqları sadəcə quru təqdimatdır?

 

-Desəm ki, hamısını ardıcıl izləyirəm, bu, yalan olar. Çünki mənim də öz fəaliyyət sahəm var. Mən eyni zamanda ali məktəb müəllimiyəm. Uzun müddət kafedra müdiri, prorektor olmuşam. Elmi fəaliyyətlə də məşğulam. Buna görə də ardıcıl izləməyə imkanım olmur. Amma siyasi icmalları imkan daxilində izləyirəm. Mən insanların əməklərini yerə vurmaq istəmirəm. Öz peşəsinə sədaqətlə yanaşıb, onu öyrənməyə, dərk etməyə çalışanlar çoxdur. Bunun, əlbəttə ki, informasiyaya bələdlilikdən gələn hissəsi də var. Siyasi icmalçılar var, yetişirlər.

Bu, çox xoşdur. 1960-cı illərin əvvəllərində isə 3-5 adam siyasi icmalla məşğul idi. Hamısı da ali məktəb müəllimləri idilər. Bilavasitə efir jurnalisti ilə ali məktəbdən ya da hər hansı elmi müəssisədən  gələn adamlar arasında bir az fərqlər var. Onlarda bir növ statistiklik, audoriyalılıq çox olur. Efir jurnalistində isə istəsə də, istəməsə də yaxşı mənada artistlik var. Nitq mədəniyyətinin gözəlliyi, onun çalarlarına fikir vermək, dinləyicini öz nitqi ilə saxlaya bilmək mənasında. Fələyin verdiyi səsdən də çox şey asılıdır. Amma bir daha deyirəm ki, əsas məsələ informasiyadır. Siyasi icmalçı informasiyanı, dəqiq, təmiz bilməlidir. İkincisi isə bu informasiyaya çox vicdanlı, insaflı yanaşmaqdır. Siyasi icmalçı burada yüksək idealları əsas götürüb insaf hissi ilə informasiyanı təqdim edirsə, bu zaman daimi dinləyiciləri olacaq.

 

-Uzun müddətdir “Azərbaycan” radiosundasınız. Heç şübhəsiz ki, gəncliyinizdə səsiniz hansısa bir xanım dinləyicidə sizin obrazınızı yaradıb.  Demək istədiyim odur ki, yəqin, səsinizə görə, sizə vurulan xanımlar da olardı. 

 

-Nə deyim. Çox xoşdur ki, hər radioya gedəndə, zahir görkəm, ədəb-ərkandan tutmuş nitqimə görə məndən razılıqlar olur. Bir dəfə mən efirdən çıxandan sonra rəhmətlik Qulu Xəlilov dispetçerə zəng edib və deyib ki, məni birinci dəfə dinləyib. “Onu bu vaxta qədər dinləməmişdim. İndi dinlədim. Mümkünsə, onun səsini tez-tez verin” deyib. Halbuki, tez-tez mümkün deyil. Mənə bu istiqamətdə xoş münasibətlər olub.

Bir dəfə Nəsimi bazarına göyərti almağa getmişdim. Yaşlı satıcı qadın yerdə göyərtiləri düzüb oturmuşdu. Hiss olunurdu ki, məcburi köçkündür. Ondan almaq üçün göyərtilərin qiymətini soruşdum. Başını qaldırdı və “səsinə qurban olum ay oğul, torpağımıza nə zaman qayıdacağıq” dedi. O qadın məni səsimdən tanımışdı.

Siz deyən mənada isə qeyd edərəm ki, səs yalnız məna daşıyıcısıdır. Könülə yatımlılıqdır. 

Bir dəfə də bir tanışım Pirşağıya gedəndə olan bir şeyi mənə danışıb. Deyir ki, mənim icmalım gedəndə sürücü radionun səsini qaldırdı. Maşında olan bir qadın deyib ki, bu adam danışda, elə bilirəm ki, yanımda oturub danışır. 1993-cü ildə məşhur “Xoş gördük” adlı verilişimiz var idi. Azərbaycan televiziyasında birinci dəfə canlı yayımlanırdı. Bu verilişin səhər tezdən 7-dən 8-ə qədər beynəlxalq həyat hissəsi məndə olurdu. Səyyad Ağababalı isə daxili xəbərlərlə bağlı danışırdı. Biz yüksək templə məlumatları çatdırırdıq. Sonra “APİ”yə dərs deməyə gedirdim. Mən dərsə gəlib çatanda müəllim yoldaşlar deyərdi: “Siz bizim üçün bir saat danışmağa mövzu verdiniz”. Bu, mənim üçün daha ləzzətlidir, nəinki başqa şeylər.

 

-Bioqrafiyanız zəngindir. Sovet dövründə senzuranı həyata keçirən “Qlavlit”də də işləmisiniz. Elə bundan sonra radioya dəvət olunmusunuz. Acığınıza gəlməsin, səsiniz ürəyəyatımlı olsa da, üz cizgilərinizdə də zəhm var. Hiss olunur ki, həqiqətən də “Qlavlit”də işləmisiniz. Çoxmu sərt idiniz bu idarədə?


 

-Əvvəla “Qlavlit” – Baş Mətbuat İdarəsi heç də qıraqdan göründüyü kimi deyildi. Hamı buranı 1937-ci ilin cəza verən orqanı kimi tanıyır. Mənim gördüyüm “Qlavlit” isə fərqli idi. Mən bu orqanda 1964-cü ildə işləmişəm. 1991-ci ilin 20 noyabrında Qarakənddə həlak olanlardan biri Vəli Məmmədovun “Qlavlit”ə rəhbərliyi dövründə mən də bu idarədə işlədim. O, Nərimanov haqqında ilk monoqrafiyanı yazan, tədqiqat aparan adam idi. Əsl Nərimanov bulağından milli su içmiş adam idi. Bunu tam məsuliyyətimlə deyirəm.

Vəli Məmmədov “Qlavlit”də rəis olanda orada 4 ay işlədim. Azərbaycan efirinin birinci siyasi icmalçısı, ümumiyyətlə, Azərbaycanda ilk siyasi icmalçı Qəmbər Hüseynov mənim tarix müəllimim idi. Mən “APİ”də tarix-filologiya fakültəsində oxuyurdum. Qəmbər Hüseynov orta əsrlər tarixindən bizə dərs deyirdi. O zaman Qəmbər müəllim Məlik Orucovla birlikdə bir cümlə üzərində ilişmişdilər, tərcümə etməkdə çətinlik çəkirdilər. Mən də 2-ci kurs tələbəsi idim. Mən seminarda cavab verəndə müəllim “hardan oxumusan bunu” deyə sual etdi. Mən də rusca olan mənbələrin adını çəkdim.

Bu zaman tələbə yoldaşım dedi ki, bunu rus bölməsinə göndərin, orada oxusun. Rus dilini yaxşı bilirdim. Qəmbər müəllim “bir cümlə var, onu tərcümə edə bilərsən?” deyə soruşdu. Görünür ki, mənim tələbəlik düşüncəmlə etdiyim tərcümə bunların çox xoşuna gəlmişdi. Nə isə mənə cümləni verdilər tərcümə etdim. Hərçənd indi, o, əlimə keçsə, tikə-tikə doğrayaram. Qoymaram ki, bu cümlə belə qalsın.

 

-O nə cümləsi idi? 

 

-Tarixlə bağlı idi.

 

-Təhrif olunmuş bir şey idi? Çünki deyirsiniz tikə-tikə doğrayardınız. 

 

-Yox təhrif olunmamışdı. Sadəcə, üslub baxımından etdiyim tərcümə indi xoşuma gəlmir. Mənim 1978-ci ildə “Davranış estetikası” adlı kitabım çıxıb. Kim baxsa deməz ki, bu kitab ruscadan tərcümə edilib. Elə bilərlər ki, elə azərbaycanca yazılıb.

Ancaq o zaman müəllimim mənim tərcüməmi yadda saxladı. O zaman beynəlxalq həyatla maraqlanmaq, rus dilindəki mənbələrdən istifadə böyük şey sayılırdı. Mən “Qlavlit”də işləyəndə Qəmbər müəllim məni oradan götürdü və “sənin yerin bura deyil. Sənin yerin yaradıcı işlərdir” dedi. Mən köçürmə qaydası ilə “Azərbaycan” radiosuna gəldim. Vəli müəllim isə məni buraxmaq istəmirdi.

 

“Bəs mən kimlə işləyim? Buranın ab- havasını dəyişmək istəyirəm. Bura vahimə mərkəzi olmamalıdır” dedi. Vəli Məmmədov gözəl insan idi, özü də insafla işləyirdi. O zaman təbii ki, “Qlavlit”də yaşlı nəslin içərisində tükürpərdən insanlar var idi. O zaman “Qlavlit”də belələrindən ikisi erməni idi. Onlar həqiqətən də hiss etdirirdilər ki,  keçmişdə  canlarında nəsə olub. Mən milli məsələni qabartmaq istəmirəm. Andresyan soyadlı biri ilə mübahisəmiz də düşmüşdü. O, mətbuatda gedəcək bir faktı yazıdan çıxarmışdı ki, bu, dərc olunmamalıdır. Buna əssassız müdaxilə deyilir. “Qlavlit” belə şeyin qəti əleyhinə idi.

 

-Sizin bu idarədə konkret işiniz nə idi?

 

-Materialları oxuyurduq. “Qlavlit”in funksiyası bu idi ki, dövlət sirrini açıb ortaya tökməyəsən.

 

-Bəs o dediyiniz erməni hansı faktın ictimailəşməsini istəmirdi? 


-Bir yazıdaAzərbaycanda polad istehsalı haqqında məlumat çıxmışdı. Yazılırdı ki, Azərbaycanda ildə filan qədər polad istehsal olunur. O, polad istehsalı ilə bağlı hissələri çıxarmışdı. Deyirdi ki, guya bununla Azərbaycandakı yeganə poladəritmə zavodunun gücü açıqlanır. Mən etiraz etdim və dedim ki, bu, düzgün deyil. Bildirdim ki, bu, əvvəla statistik məlumatlardan götürülüb. Yəni, bu fakt açıqdır. Müəllif də haqlıdır, bu fakta istinad edib götürüb. İkincisi isə Sumqayıtdakı boru-prakat zavodunda və Leytenant Şmidt adına zavodda polad istehsal olunur. Üçüncüsü isə, bu yazıda deyilmirdi ki, yeganə zavodu olan Azərbaycan bu qədər polad istehsal edir. Mən bu erməninin əsassız müdaxilə etdiyini əsaslandırdım. Vəli müəllim, bu mübahisədən sonra məni yanına çağırdı. Görünür, cavanlığıma salıb hövsələsizlik etmişdim. Vəli Məmmədov “gərək cavab qaytarmayaydın, hər halda o, yaşlı yoldaşdır. Sən isə praktikant statusunda olan adamsan” deyə bildirdi. Mən isə o erməninin düz etmədiyini və buna dözmədiyimi dedim. Düz olmayan şeyə dözməmək mənim əvvəldən xarakterim olub. Yalana da ehtiyac yox idi, yalanı qəbul etmək də mümkün deyildi. Keçmişi tənqid etməklə deyil. Hər cür fırıldaq, yalan indi baş alıb gedir. Kapitalist, burjua münasibətləri öz tipini doğurur. SSRİ zamanında isə bir tip var idi. Bu tipin adı kommunist əxlaqı idi. Özü də yaxşısının adı kommunist əxlaqı idi.

 

-Hiss etdim ki, kommunizmin xiffətini çəkirsiniz. İndi də kommunist dünyagörüşündəsiniz?

 

-Sizə vahiməli görünən bu düşüncə qətiyyən demirdi ki, “juliklik” edəsən.

 

-Mən qətiyyən vahiməli olduğunu demirəm...

 

-O zaman bir idarənin bütün rəhbər heyəti bir səhvə görə həbsxanaya düşməli olurdu.

 

-Mən sizdən kommunist düşüncəsində olub-olmadığınızı soruşdum.   

 

-Ədalət, humanizm, insanpərvərlik. Dünyanın şah damarı bunlardır.

 

-Yəni, demək istəyirsiniz ki, kapitalizmdə bu ali dəyərlər yoxdur?

 

-Haradan olasıdır?! Bir yerdə ki, ilk yerdə gəlir, qazancdır, burada belə dəyərlərdən danışmaq olmaz. Bəzəməklə deyil ki! Amma bizim dövlət siyasətimiz sosial yönümlü bazar münasibətləridir. Bu, düzgün müəyyənləşdirilib. Ulu öndər Heydər Əliyev də müəyyən etdi ki, ictimai mənafe nəzərə alınsın, sosial yönümlülük olsun.

“Qlavlit” mənim üçün daimi iş yeri kimi nəzərdə tutulmurdu. Bu qurum özgəsinə necə yazmamağı tövsiyə və ya tələb edirdi. Mənim təbiətimdə isə necə yazmağı göstərmək idi. Qəmbər Hüseynov bunu nəzərdə tutub dedi ki, sənin yerin yaradıcı yerdir. Qadağanedici yox. Mən 52 il əvvəl Azərbaycan efirinə gəldim. O gündən bu günə qədər də efirə kök atıb bağlanmışam.

 

-Yasin müəllim, səhv etmirəmsə, 2007-ci ildə təqaüdə göndərilmişdiniz. Bəs sonradan efir məkanına yenidən qayıdışınız necə oldu?

 

-Mən 2000-ci ildən təqaüddəyəm. Daha doğrusu təqaüd veriblər. Siz dediyiniz isə başqa məsələdir. Mən 1984-cü ildə “Azteleradio”dan “APİ”yə köçürmə qaydası ilə, əmək kitabçamla dəvət olundum. 5-6 aydan sonra kafedra müdiri oldum.

O vaxt mən gələndə Azərbaycan Dövlət və Radio Verilişləri Komitəsinin sədri Elşad Quliyev böyük bir toplantı təşkil etdi. O “Yasin Qaraməmmədlinin əmək kitabçasını verirəm, amma özünü vermirəm” dedi. Mən isə “siz qovsanız da, efirdən gedən deyiləm” deyə zarafatla bildirdim. Mən Azərbaycan efirində ştatlı işçi kimi qalmışam.

2007-ci ilə gəlincə. Arif Alışanovun AzTV-yə rəhbərliyi dövründə belə bir xətt yürüdüldü: bura efirdir, jurnalist orqanıdır. Müəlliflər öz jurnalist əməyi, proqramları ilə iştirak etsin. Mənim də proqramım “Dünya bu gün” adlanır. Müəllif Hüquqları Agentliyinə də təqdim olunub və buradan keçib. O vaxtdan müəllif haqqı ilə, müqavilə qaydasında işdəyəm.

-Uzun illərdir, jurnalist fəaliyyəti ilə məşğulsunuz. Üstəgəl pedaqoji fəaliyyətiniz də var. Bəs maddi durumunuzdan necə, razısınızmı? Mən düşünürəm ki, maddi durumunuz o qədər yaxşı deyil ki, müəllim də işləyirsiniz?

 

-Burada səhv edirsiniz. Müəllimlik mənim peşəmdir. Mənim tələbə yoldaşlarımla elmimlə bağlı söhbət etsəniz onlar sizə bu haqda daha yaxşı danışarlar. Özüm bu barədə danışmaq istəmirəm, çünki yekəxanalıq çıxar. Mənim həmişə elmə marağım olub. Tələbəlik yoldaşlarım məni tamamilə ayrı yerdə görmək istəyirdi. Onlar təəssüflə deyirdi ki, nahaq yerə efirə getdim. Düşünürdülər ki, bununla da elmi potensialımı, alimliyimi öldürdüm. Bir az demək yaxşı çıxmır. Amma sualınıza cavab üçün bunu vurğulamaq istəyirəm. Nə qədər yoldaşın elmi işlərinin son redaktəsi mənim əlimin altından gəlib keçib. Heç bir stəkan çay da ummamışam. Sadəcə elmi yaxşı bacardığıma görə, bunu kimdənsə əsirgəməmişəm. Bayaq səndə başqa, ayrı cür münasibət hiss etdim. Kommunist əxlaqının baş prinsipi...

 

-Mən siz başa düşdüyünüz mənada bir fikir səsləndirməmişəm. Mənim beynimə siz dediyiniz ənənəvi düşüncə hakim kəsilməyib.

-Hər kəsdən qabiliyyətinə görə prinsipi gözəldir. Ən gözəl, ədalətli prinsipdir. Dinlər də bunu deyir. O şeyi ki, mən bacarıram, gözləmirəm ki, kimsə bu işlə bağlı bir iş görsün və mən də sonra “mən səndən yaxşı etdim” deyim. Bu, insanlıq deyil. İnsanlığın birinci ölçüsü nə bacarıq və qabiliyyətin varsa, onu ortaya qoymaqdır. Bunu əsirgəmək insanlıqdan kənar bir şeydir.

 

-Amma maddi vəziyyətinizdən heç danışmadınız. Elə məni ittiham edirsiniz.

 

-Adətən dini mənada “buna da şükür” deyərlər. Mən kommersant deyiləm. Siz bu sualı kommersanta versəniz daha yaxşıdır. Bu sual bazar münasibətlərinə aiddir, mənə yox. Dövlətin müəyyən etdiyi cədvəl-maaş sistemi var. Əməyin müqabilində maaş tənzimlənir. O ki qaldı müəllim və siyasi icmalçı işləməyimə, burada qeyri-adi bir şey yoxdur.

Əməkdar jurnalist nə etməlidir? Siyasi icmallarına görə “Zərdabi” mükafatı alan nə etməlidir? Bütün şüuru elmə, məntiqə köklənən insan bunları kənara atıb evində oturmalıdır?!

Amma bu da təbiidir ki, hər kəs əməyinin haqqını cəmiyyətdən umur. Bu başqa söhbətdir ki, cəmiyyətin hamıya tam firavan həyat təmin etmək üçün imkanı yoxdur.
Mənim üçün bu Vətənin duz-çörəyi başqa ölkənin yağ-balından qat-qat əhəmiyyətlidir, öndədir. Bunu tam səmimiyyətimlə deyirəm. Bu da təbiidir ki, bizlər çox arzu edirik ki, ölkəmiz daha firavan yaşasın. Əhali hamılıqla bütün təminatını dolğun ödəyə bilsin. Sabaha nigaran qalmasın. Övlad üçün nigaranlıq olmasın. İş yerləri bol olsun. Çox şadam ki,  başda prezidentimiz İlham Əliyev olmaqla cəmiyyətimiz, dövlətimiz buna çalışır. Xüsusilə qeyri-neft sektorunun, turizmin  inkişaf etdirilməsi istiqamətində göstərilən səylər tamamilə yerindədir. Azərbaycan bu gün dünyanın logistik mərkəzinə çevrilməyə doğru gedir. Şimal-Cənub, Şərq-Qərb dəmir yolu dəhlizləri açılanda Azərbaycan çox varlı bir məmləkətə çevriləcək.

Çox arzu edirik ki, işğal altındakı torpaqlarımız da azad olunsun və bütün ərazilərimiz dövriyyədə olsun.

 

-AzTV şinelindən çıxmış bir nəsil var. İlk olaraq yadıma siyasi icmalçılar Şirməmməd Hüseynov və Qulu Məhərrəmli düşür. Onlarla hər hansı bir əlaqələriniz qalırmı? 

 

-Mənim onlarla konkret sıx təmasım yoxdur. Buna görə də xüsusi bir fikir söyləyə bilmərəm. Mənim ünsiyyətdə olduğum “Azərbaycan” teleradiosudur. Mənim o icmalçılardan xoşum gəlmir desəm, yaxşı  və düzgün çıxmaz. Hər halda özümə yaraşdırmaram ki, bir telestudiyadan o birinə, oradan da başqasına qaçasan. Müəyyən bir hadisə üzrə isə 3-cüsündən 4-cüsünə qaçanlar var. “Adamın yerə kül tökməyi” anlayışı var. Yəni, istəyi bir yerdə olan bir yerə kül tökər, bir yurd-yuvası olar. Mənim 52 illik yurdum AzTV-dir. Bundan kənarın yaradıcılıq işi hamının şəxsi fəaliyyətidir. Mən kimlərinsə məhkəmə-arbitri rolunda çıxış etmək niyyətində deyiləm. Hamımızın ən gözəl auditoriyası dinləyicilər, tamaşaçılar, ölkə ictimaiyyətidir.

 

-Elmi və pedaqoji fəaliyyət, fəlsəfə, üstəgəl jurnalist fəaliyyəti. Elmin hansı sahəsinə daha çox maraq göstərirsiniz?

 

-Ali məktəbdən öncə, Marneulidə 4 illik pedaqoji texnikumda təhsil almışdım. Texnikum Qori seminariyasının bir davamı idi. Hesab edin ki, rəssamlıq, musiqi nəzəriyyəsindən tutmuş, elmin əsaslarına qədər hər şey tədris olunurdu. Orada universal hazırlanırdıq. O zaman texnikumun direktoru Abbas Kərimov idi. Çox gözəl insan idi. Sir-sifətdən də Nərimanova oxşayırdı. Abbas müəllim məni yuxarı kursda olan birinə tapşırdı. O da mənə köməkliklər edirdi. Xüsusilə rus dilini öyrənmək üçün lüğət, kitab tapmaqda çox yardım etdi. Mən bu zaman rus dilini mükəmməl öyrənə bildim.

Mən “APİ”nin tarix-filologiya fakültəsinə sənədlərimi verəndə Abbas müəllim məni bir il danışdırmadı. Mənə dedi ki, riyaziyyata getməli idim. Elmlərin heç birinə fərq qoymamışam. Orta məktəb şagirdlərinə tövsiyə edirəm ki, fənləri ayrı-seçkiliyə salmasınlar. Hamısını mükəmməl bilmək ziyalılığın birinci əlamətidir. Şüuru itiləməyin birinci yolu bütün bilik sahələrini bilməkdir. Xüsusən də jurnalistlər üçün.

Adını jurnalist qoymusansa, bütün sahələr barədə tam elmi səviyyədə olmasa da, ən azından ağıllı diletant səviyyəsində təsəvvürün olmalıdır. Bunsuz elə vəziyyətə düşərsən ki, sadəcə gülünc obyektinə çevrilərsən. İxtisaslaşdığın sahə üzrə isə yüksək səviyyədə peşəkarı olmalısan. Vaxtı ilə təklif etmişdim ki, sahə jurnalistikası inkişaf etdirilsin. Həmin sahədə yaxşı oxuyan, yüksək səviyyəli əli qələmlilərin içərisindən seçim edilsin. Məsələn, tibb sahəsindən yazanlar gedib Tibb Universitetində hazırlansın. İxtisaslaşma nəticəsində jurnalistikaya gəlmək daha yaxşıdır.

Jurnalist bütün sahələrin hamısına eyni dərəcədə mükəmməl bələd olmalıdır. Ancaq ixtisaslaşma aparırsa, həmin sahəni alim səviyyəsində dərk etməlidir. Yoxsa, ona heç kim qulaq asmaz. Dinləyicilər çobandan tutmuş akademikə qədər geniş auditoriyanı əhatə edir. Dinləyicilər millətin bütün nümayəndələridir. Jurnalist elə danışmalıdır ki, hamısının payı orada olsun. Birinci, elmi tutumlu olmalıdır ki, akademik də bunu yüksək dəyərləndirsin. Sadə insan da başa düşməlidir. Bu mənada jurnalistin üzərinə ağır yük düşür.

Şair Qəninin  bir sözü yadıma düşdü. Deyir söz üçün əlimizi cibimizə atmırıq, özü axıb gəlir. Söz həqiqi mənada axıb gəlməlidir ki, həqiqi mənada canlı efir adamı olasan. Nitq səlis olmalıdır, fikir nədirsə, söz onu çox gözəl ifadə etməlidir. Yoxsa “yox elə demək istəmirdim, səhv anlaşıldı” demək yanlışdır. Jurnalistlərin hamısına bunu arzu edirəm. Nə düşünürlərsə, onu təmiz deyə bilsinlər.

 

-Azərbaycan sovet dövründən bu yana iki formasiya gördü:  SSRİ zamanındakı sosializm və müstəqillikdən sonrakı kapitalist münasibətləri... Bazar iqtisadiyyatına keçidlə özəl televiziyalar yarandı. Artıq şou proqramlar efirlərə çox ayaq açıb. Şou verilişləri lazımdırmı? 

 

-Azərbaycan radiosunun 90, televiziyanın isə 60 illiyi bağlı keçirilən mərasimdə özəl teleradio şirkətlərinin nümayəndələri də var idi. Özləri etiraf edib dedilər ki, özəl televiziyalar kommersiya strukturudur. Deyirdilər ki, o müəssisənin işləmə xərcini çıxarmalıdırlar. Buna görə də kütləni cəlb edən şou proqramlar lazımdır. Şou proqramların isə əksəriyyəti təəssüflər olsun ki, küçə didişməsi səviyyəsinə enir. Əlbəttə ki, bu, mədəniyyətə böyük zərbədir. Düzdür, gəlir mənbəyi kimi çarəsizlikdən atılan addımdır. Ancaq milli mədəniyyətə xələl gətirən hala gəlib çıxmamalıdır. Artistlərin, müğənnilərin bir-birinə atmacalarını nə qədər şişirdib əttökən vəziyyətə gətirib çıxarmaq olar?

Kim nə düşünür düşünsün, AzTV-nin əvəzi yoxdur. AzTV milli mədəniyyətimizi qoruyub saxlayır. Düzdür, deyirlər ki, az baxınaqlıdır. Amma dilin gözəlliyi, əxlaqi təmizlik AzTV-də qorunur. Ailə ilə bir yerdə tamaşaya baxa bilməyəcəksənsə, bu, kimə lazımdır? Eyni zamanda dinləməyə üzü gəlməyəcəksə, bu, kimə nə verə bilər?

Amma şoulaşma genişdir. Onların içərisində təmizləri də olur. El adət-ənənələrini təbliğ edən, etnoqrafik xarakterli məsələləri vermək yerindədir. Bu, xalqımızın ənənəsidir, yaşadılır, lentə köçürülür.

 

-1998-ci ildə mətbuatda senzura ləğv olundu. İndi necə düşünürsünüz, yenidən senzuraya ehtiyac varmı? Yoxsa hər şey təbii tənzimlənməlidir?

 

-İndiki nəsil senzura deyəndə elə başa düşür ki, ay aman, bu, qılıncını sıyırıb baş kəsənlər dəstəsidir. Elə deyil. Bu orqanın adı belə idi: Mətbuatda Dövlət Sirrini Mühafizə edən İdarə. Nə üçün mən hərbi sirrimiz açıb hər yerdə deməliyəm?

 

-Ancaq “Qlavlit” ədəbiyyata da müdaxilə edirdi axı. 

 

-Ədəbiyyata müdaxilə siz dediyiniz şəkildə deyildi. O zaman mən işləyəndə Xəlil Rzanın bir kitabı idarəyə gəldi. O zaman Vəli müəllim mənimlə Arif Mustafayev adlı birinə tapşırdı ki, bu kitabı oxuyaq. Xəlil Rza da tələbəlikdən mənim xətrimi istəyirdi. Mən tələbə olanda o, “APİ”də aspirant idi. Sərdar Əsədlə bir yerdə gəzərdilər.

Xəlil Rzanın kitabını oxuduq. Dedik ki, gəlsin təhvil verək. Xəlil Rza gələndə mənimlə Arifi gördü və tükləri biz-biz oldu. “Sən də buradasan?” sualını verdi. Dedim ki, “Xəlil müəllim, sizin kitabınızdakı bəzi yerlərin üstündən xətt çəkmişəm. Bildirdim ki, bu təşbeh belə yox, başqa cür olsa, daha yaxşıdır. Təşbeh belə daha şirin olar. Mənə “elə bu?!” dedi. O gözləyirdi ki, ideoloji cəhətdən ona irad tutacağıq.
Xəlil Rza bildirdi: “Məmin xəyalımda bu orqana münasibəti təpədən-dırnağa dəyişdiniz. Halbuki bu “Qlavlit”i tükürpərdən şəkildə təqdim edirdilər”. O isə başqa söhbətdir ki, kimlərsə “Qlavlit”dən sui-istifadə edib onun əli ilə kimisə boğmaq istəyirdilər. Yazılarda ideoloji istiqamətdə olan yerləri isə “Qlavlit”in çıxarmağa birbaşa ixtiyarı yox idi. Onu Mərkəzi Komitə müəyyən edirdi.

 

-Mən “Qlavlit”in vahiməli, qorxunc obrazını yaratmaq niyyətində deyiləm. Sadəcə sual etdim ki, bu günə də senzura lazımdırmı?

-Heç o zaman da olmaya bilərdi, lazımsız idi. Vəli Məmmədov mənim oradan çıxmağımı istəmirdi. Mənə dedi ki, səni buraxmaq istəmirəm. Mən isə özümə gün ağlamalı idim. Evim də yox idi. Gördü ki, boynubükük durmuşam belə danışdı: “Mən nə edim ki, bura “Qlavlit” yox, “Qlavlüt”dür”. Bu idarə cəmi 60-70 manat maaş verirdi. Efir isə bundan böyük məbləğdə əmək haqqı verirdi.

 

-Siyasi şərhləriniz kimlərinsə xətrinə dəyibmi? Olubmu ki, kimlərsə dediklərinizi həzm edə bilməsin və bununla bağlı sizə xəbərdarlıq göndərsin?

-Heç vaxt belə şey olmayıb. Rəsmi idarələri nəzərdə tutursunuzsa, nə sovet dövründə, nə də müstəqillik dövründə belə hallar olub. Nə göstəriş formasında, nə də irad formasında nəsə deyiblər. Niyə? Gərək öz daxili vicdanın dövlətçilik mövqeyində olsun. Mən AzTV-nin şərhçisiyəm. Mənim dediklərim dövlət mövqeyi ilə üst-üstə düşməlidir. Mən hazırda hər hansı bir partiyanın üzvü deyiləm. Dövlət radiosunda siyasi icmalçı dövlət mövqeyindən çıxış etməlidir. Mən belə dərk edirəm ki, siyasi icmalçı partiya maraqları ilə yox, dövlətin mənafeyi ilə efirə çıxmalıdır. Dövlətdə hakimiyyətlər, hakim partiyalar dəyişə bilər. Bu, demokratiyanın prinsipidir. Dövlətin maraqları isə sabitdir və fundamentaldır.

Mənə təklif gəlib. Deyiblər ki, qonşu ölkələrdən biri Azərbaycanın ərazisinə iddia edir. Adını çəkməyəcəyəm. Mənə demişdilər ki, efir vasitəsi ilə buna qəşəng, səliqəli cavab verim. Cavab hazırladım, xoşlarına da gəldi. Amma müdaxilə mənasında heç bir şey olmayıb. Senzura olan zamanlarda da belə şey olmayıb. Senzura deyilən artıq bir şey idi. O, onsuz da itib getmişdi. 1998-ci ildə ləğv olunan isə itib getmişin rəsmi dəfn mərasimi idi.

 

 

-ABŞ-da prezident seçkiləri keçirildi və Respublikaçılar Partiyasından Donald Tramp qalib gəldi. Nə dəyişəcək?

-Amerikanın özünün fundamental siyasəti var. Kimin prezident olması həlledici deyil. ABŞ-da köklənmiş milli mənafelər var. Milli maraq anlayışını ən çox elə Amerika mütəxəssisləri işləyiblər. Amerikada milli maraqlar fundamentaldır. Kimin hakimiyyətə gəlməyinin buna təsiri yoxdur. Bir az da dərinə getsək, dünyanı idarə edən məşhur mason cəmiyyəti vəziyyəti elə şəklə salır ki, prezident olan siyasətçi yalnız icraçı olur. Amma onu kuklaya da bənzətmirəm. Trampın hakimiyyətdə olması Amerikanın siyasətinə az təsir edəcək. Bizim umduğumuz budur ki, Amerika ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədri kimi ümidimizi doğrultsun. Təcavüzkarı öz adı ilə çağırsın. Ukraynanı Rusiyaya qarşı qoymağı bacardılar. Bəs  Rusiyanın forpostu Ermənistanın başını niyə sığallayırlar? Bu nədir?

Bizim etimad göstərdiyimiz bizə qarşı belədirsə, biz nə düşünməliyik?!

 

-Ayaz Mütəlibovla Əbülfəz Elçibəyi çox müqayisə edirlər. Siz nə düşünürsünüz, müqayisə aparmağa ehtiyac varmı və  bu düzgündürmü?

-Açığın deyim ki, yox. Mən müqayisə aparmaq istəməzdim. Əvvəla tarixi şəxsiyyətləri müzakirə etməzlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, keçmiş prezidentlər haqqında Azərbaycan dövləti ən yaxşı qərarı verdi. “Eks prezidentlər haqqında” qanun qəbul olundu. Çox haqlı, yerində olan bir qanundur. Sübut olundu ki, keçmiş prezidentlərin hamısına qiymət verilir.

 

-Bayaq dini mənada şükür etdiniz. Dinlərə münasibətiniz necədir? Elmimi üstün tursunuz? Yoxsa elmlə dinin vəhdətindən doğan bir modelə üstünlük verirsiniz?

 -Mən dindar deyiləm. Xahiş edirəm, məni dinə qarışdırmayın. Dünyəvi təhsil alan adama bu sualı verməyi yersiz sayıram.

 

-Amma dini təfəkkür bəzən dünyəviliyi hədəf alır.

 -Mən hər bir dini konfessiyaya, mədəniyyətə ehtiramı insana hörmət kimi qəbul edirəm. O ki qaldı, bir-birini inkar edən dinlər sisteminə - kim hansını qəbul edir-etsin, özü bilər. Ancaq bir şeyi yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, dinlər hamısı bir-birini rədd edirsə, həqiqəti harada axtarmalıyıq? Bu sualı qoyun və cavabını özünüz axtarın.

 

-Sizin özünüz hansı dini qəbul etmisiniz?

 

-Mən dediyim sualı qoyun və cavabını axtarın. Bu sualı sizin özünüzə açıq qoyuram ki, əgər hamısı bir-birini inkar edirsə, həqiqəti harada axtarmalıyıq? Aristotelin məntiqində deyilir ki, 2 hökm bir-birinə ziddirsə, onlardan ya biri, ya da hər ikisi yalandır. Siz birinə haqq qazandırın və o birini yalan sayın. Siz İslamı doğru sayın və xristiandan da doğrunun nə olduğunu soruşun.  Mən dediyim suala cavab tapsanız, mənə də deyərsiniz. Olarmı?

 

-Olar. Sonda, sirr deyilsə, ailənizdən də danışardınız.

-Nə sirr olacaq ki?! 2 qızım var. Biri Kanadada ailəsi ilə yaşayır. O biri də yanımdadır, bərabər yaşayırıq. Yoldaşım, mən, kürəkənim və qızım bir yerdə yaşayırıq.

 

Aqşin KƏRİMOV

Whatsapp
Bizə yazın!
Keçid et
Ukrayna ordusu dəhşət saçdı: Rusiya ərazisi vuruldu