Modern.az saytının “Atalar və övladlar” layihəsində tanınmış ziyalılar - elm, mədəniyyət, incəsənət, idman, ədəbiyyat xadimləri, eləcə də, ictimai, siyasi simaların övladları onları böyüdüb, boya-başa çatdıran atalarının həyat hekayətini danışırlar. Bir növ, atalarının keçdiyi ömür yolunu xarakterizə edirlər. Təkcə yazının deyil, həm də fotoların diliylə...
Həmçinin, məşhur övladlar da dünyasını dəyişən ataları barəsində danışır, onların portretini gözümüz önündə canlandırır.
Bu dəfə dünyadan erkən köçən mərhum şair Eldar Nəsibli Sibirelin oğlu Alı Nəsibli atası ilə bağlı xatirələrini danışacaq:
Ədəbi təxəllüsün tarixçəsi
-Əvvəlcə “Sibirel” təxəllüsündən başlayaq. Atam niyə “Sibirel”dən istifadə edirdi? O, 1952-ci ildə Sibirin Baxçar rayonunun Çernişovka kəndində anadan olub. Çünki valideynləri 1948-ci ildə Sibirin Tomsk vilayətinə sürgün edilmişdi. 4 ildən sonra isə atam dünyaya göz açıb. Dünyaya salam dediyi Sibir torpağının şərəfinə sonradan ədəbi təxəllüsünü “Sibirel” götürüb. Bütün uşaqlıq xatirələri soyuq Sibirlə bağlıdır. Baxmayaraq ki, orada o qədər də çox yaşamamışdı, amma uşaqlığının keçdiyi şaxtalı Sibiri, qarlı yerləri unudulmaz bir xatirə kimi hər zaman bizə danışardı. Sibir ömrünün son gününə qədər Sibirelin ruhunda idi...
Buzlu cəhənnəmdə yaşam mübarizəsi
- Elə buna görə də atamla bağlı ilk xatirələri Sibirdən başlamaq istəyirəm. Atamın “Yaddaş” poeması var; Sibirdə keçirdiyi uşaqlıq illəri, ora ilə bağlı xatirələrindən bəhs edir. Atamın valideynləri Sibirə sürgün olunandan bir neçə il sonra o, dünyaya göz açır. Qarlı Sibir, cənubdan gələn isti iqlimin insanları və yeni anadan olan uşaq…Təbii ki, bu zaman onlar çox çətinlik çəkirlər. Amma bir xilaskar tapılır. Atamın valideynlərinə Sibirdə İvolkin adlı bir nəfər çox böyük köməklik göstərir.
İvolkinin ferması olub. Hə, bir də onu da deyim ki, baba-nənəm bəy nəslindən olduqları üçün Sibirə sürgün edilmişdilər. Babam bəy oğlu idi, amma orada artıq yaşamaq uğrunda mübarizə aparmaq, körpə övladı –yəni, atamı qorumaq lazım idi. Odur ki, bəy oğlu babam İvolkinin fermasında çobanlıq edir.
Xeyirxah İvolkin
-İvolkin çox doğru-düzgün adam olub. Atamgilə hər işdə yardım edib. Onların sığınacaq salmasında, maddi təminatında əlindən gələni əsirgəməyib.
İvolkin özü də Sibirə sürgün olunan ukraynalı idi. Amma sonradan bacarığı ilə orada da öz yaşayışını təmin edib. Hətta bəraət alandan sonra da oraları tərk etməyib. Təkcə özünün yox, Sibirə sürgün olunan başqa insanların da ayaqda qalması üçün nə lazımdısa edib. Atamgil sonradan öz doğma yurdlarına-Qazaxa geri dönüblər. Amma İvolkin görün, necə doğru insan olub ki, baba və nənəmin məvacibini Qazaxa da yollayıb. Atam hər zaman ondan ağızolusu danışardı.
Buzlu yaddaş
-Sibir… Sibir… Oranı nahaq yerə buzlu cəhənnəm adlandırmayıblar ki! Amma nə qədər də qəribə olsa, atamın ən acılı-şirinli xatirələri elə ora ilə bağlı olub. Danışardı ki, bir dəfə sürgün olunan qadınlardan biri özünün südəmər körpəsini yedirərkən, çağa əlindən çaya düşür. Onların da yanında nəzarətçilər olarmış. Nəzarətçilərdən biri avtomatın süngüsü ilə buzu sındırıb uşağı soyuq sudan çıxarır. Bu cür dəhşətli səhnələr atamın gözləri qarşısında çox olub.
Bir faktı da deyim ki, atamın babalarından biri Şərif Şikəstə də Sibirə sürgün edilənlərdən olub. O, repressiya vaxtında yazdığı əsərlərini yandırıb. Odur ki, indiki dövrə demək olar ki, heç bir yazısı qalmayıb. Şərif Şikəstə dahi dramaturq Hüseyn Cavidlə eyni düşərgədə sürgündə olub. Səməd Vurğun da şeirlərinin birində onun adını çəkib…
Atam həmişə oradakı şaxtadan, bəmbəyaz qardan ağızdolusu danışardı. Onları sanki indi görürmüş kimi təsəvvür edirdi. Uşaqlıq yaddaşında ən çox asılıb qalan həmin şaxta, ayaz və bəmbəyaz qar idi.
Söz yollarında
-Mütaliəyə, elm öyrənməyə hər zaman üstünlük verərdi. İlk şeiri də 1968-ci ildə “Ədəbiyyat qəzeti”ndə çıxıb. Ümumiyyətlə, o, 9 yaşından şeirlər yazmağa başlayıb. İlk şeirinin necə çap olunduğunu tez-tez danışardı. Hər dəfə də o zaman keçirdiyi həyəcanını bir daha yaşayardı.
Böyük şair Osman Sarıvəllidən tez-tez söhbət açardı. Çünki atam çox zaman onun yanında olardı. Osman Sarıvəlli artıq yaşlaşmışdı. Amma atam hər işində şairə kömək edirdi. Əlyazmalarını səhmanlayardı, çatışmayanları bir araya gətirərdi. Şeirin, sözün sirlərini də Osman Sarıvəllidən öyrəndi.
Təcrid
-Eldar Nəsib Sibirel Azərbaycan poeziyasında öz dəst-xətti ilə seçilən şair olub. Söz nəhəngləri - Bəxtiyar Vahabzadə, Osman Sarıvəlli, İsmayıl Şıxli onun haqqında böyük sözlər deyib. Bu da mənimçün bir övlad olaraq çox fəxredicidir.
Bir zamanlar atamın şeir kitabları yeddi, beş, aşağısı dörd min tirajla çap edilirdi. Sonra elə oldu ki, zamanın çərxi dəyişdi; Qarabağ hadisələri, bir çox ağrı-acılar yaşandı. Atam bundan sonra ədəbiyyatdan, sözdən soyudu, ya necə oldusa, sanki hər şeydən uzaqlaşdı. Televiziyada az göründü, radiolarda az eşidildi.
Sibirdən səngərə
-Ən çox sevdiyi işlərdən biri səngərlərə getmək, əsgərlərin yanında olmaq idi. Müharibə gedən zaman ön cəbhəyə səfərlər edərdi. Daha sonra gəlib öz təəssüratlarını şeirə, sözə çevirərdi. Bizə də hər zaman yurd, vətən sevgisini aşılayardı. Baxmayaraq ki, dünyaya uzaq Sibirdə göz açmışdı. Qarlı Sibir, şaxtalı yerlərdə ayaq açıb yerimişdi. Oranın ovqatı ruhuna hopmuşdu. Amma yenə də Vətənə sevgisi yüksək səviyyədə idi.
Biz övladlarına çox böyük diqqət ayırardı. O zamanlar yükək tirajla çıxardı. Sonra yuxarıda dediyim kimi uzaqlaşdı. Daha sonra da uzunmüddətli xəstəlik yaşadı. Ondan sonra da poeziyadan bir xeyli aralandı. Sanki hər şeydən küsmüşdü. Doğrudur, artıq müstəqil olmuşduq. Hər şey qaydasına düşmüşdü. Amma yenə də uzun sürən xəstəlik onu çox sıxırdı.
Fələk hesablamaları…
-Amma atam xəstəlikdən yox, avtomobil qəzasından dünyasını dəyişdi. Son günlər özünü çox narahat hiss edirdi. Gecələr yuxudan durur, gərginlik keçirirdi. Günlərin bir günü də “Azərbaycan” nəşriyyatına gedir. Dostları çörək yeyirlərmiş. Onu da dəvət edirlər. Deyib ki, “yox, mən gedirəm, ola bilər ki, daha qayıtmayam”. Elə oturub yemək yeyənlərdən birinə - Sərvaz Əsgərə deyib ki, “mənim haqqımda son yazını sən yazarsan”. O da etiraz edib ki, Eldar müəllim, bu nə deməkdi, filan. Atam cavabında qəribə yuxu gördüyünü və avtomobil qəzasına düşdüyünü deyir. Əlavə edir ki, ola bilsin ki, daha qayıtmadı. Çünki özü öz ölümümü görmüşdü. Onlar da ürək-dirək verirlər ki, əşi, yuxudu da, ürəyinə salma. Yuxular tərsinə yozular, ömrün uzanar. Deyib ki, yox. Yenidən Sərvaz Əsgərdən xahiş edib k, haqqında son yazını o, yazar.
Elə həmin günün səhəri də rayona yola düşdü. Sonrası da belə… Bir də xəbər aldıq ki, avtomobil qəzasında dünyasını dəyişib.
Şeilərində də ölümü ilə bağlı misralar çoxdu. Elə bil ki, qabaqcadan hiss edirmiş, duyurmuş. Məsələn 1999-cu ildə yazdığı şeirində belə bir bənd var:
Neylim, mən bu qədər təzadı neylim?
Yolum - yol ha deyil, qəzadı neylim?
Ömür-tale verən cəzadı neylim?
Çəkirəm, boynumda günah var hələ.
Söz qardaşları
-Atamın ədəbi mühitdə yaxın dostları çox olub. Rəşad Məcidlə yaxın dostluq münasibətləri olub, bir yerdə çalışıblar. Aqil Abbas, Ramiz Qusarçaylı, Barat Vüsal, Ayaz Arabaçı və s… Atamın yaxın dostları çox olub. İndi də sağ olsunlar, hərdən rastlaşanda, haradasa görüşəndə diqqətlərini bizdən əsirgəmirlər.
Atam dünyasını dəyişəndən sonra televiziya proqramlarının birində Tahir Talıblı yaxşı bir ifadə işlətdi: “Eldar Nəsibli Sibirel Azərbaycan poeziyasında haqqı olan, həm də haqqına çatmamış adamdı”.
Bu deyim üzərində sonralar çox fikirləşdim. Görürəm ki, həqiqətən çox hikmətli sözdür. Atam o zamanlar gənc nəslin ən öndəgedən şairlərindən biri idi. Ancaq heç zaman da aqibətindən, qazandığı mövqedən gileyli olmayıb. Mən bir övlad kimi bunu hiss etməmişəm. Həmişə də deyirdi ki, yazdıqları xalq, millət və övladları üçündür.
İndi tələbələr universitetə bal sistemi ilə qəbul olunurlar. Atamgilin vaxtında belə deyildi. O, öz dövrünün qəbul şərtlərinə əsasən, ən yüksək göstərici ilə universitetə qəbul olunmuşdu. Təsəvvür elə, indi üçün 700 bal nə deməkdirsə, atam da öz dövrünün qaydalarına görə bu göstəricini qazanmışdı.
Torpağın çağırışı
-Ailədə elə göründüyü kimiydi. Biz övladlarına çox bağlı idi. Sakit, mülayim xasiyyəti var olsa da, bəzən, nəsə yaşananda bir baxışı bizə bəs edərdi. Ailədə iki qardaşıq. Nəsə səhv edəndə uşağı döymək, cəzalandırmaq anlayışlarını qəbul etməzdi. Ailəsi, övladlarına qarşı çox istiqanlı idi.
Atamı gördüyüm son gün, onunla bağlı son xatirə yadımdadır: Mən kiçik övladam. Toyumdan cəmi 9 gün sonra atam avtomolbil qəzasında dünyasını dəyişdi. Elə əvvəl də rayona getmək istəyirdi. Amma toydan sonra daha qəti dedi ki, gərək rayona gedə. Biz etiraz etdik. Oktyabr ayı idi. Havalar da yağıntılı, soyuq... Dedik ki, havalar düzələndən sora gedərsən. Amma fikrindən dönmədi. Həmin baxışları indi də yadımdadır. Elə hey deyirdi ki, gedəcək. El misalı var, sanki torpaq adamı çəkir… Getdi və…
Onu da deyim ki…
-Qarşıdan Osman Sarıvəllinin yubileyi gəlir. Qazax Rayon İcra Hakmiyyətinin başçısı Rəcəb Babaşov Osman Sarıvəlli və atamın məzarını ziyarət etdi. Məzar daşına heç cür yaxşı demək olmaz. Amma onun sayəsində ilə həm Osman babanın, həm də atamın qəbri səhmanlandı.
Mayın 18-də atamın 65 illik yubileyi keçirildi. Rəcəb Babaşov və deputat Kamran Nəbizadə tərəfindən atamın xatirəsinə diqqət yetirildi; yubiley münasibətilə atamın seçilmiş əsərləri çap edildi.
Litvada yaşayan dostu Mahir Həmzəyev bu yaxınlarda atam haqqında bir yazı yazdı. Yazı “525-ci qəzet”də çap olundu. Atamı çox istəyən insanlardan biri də elə Mahir Həmzəyevdir.
“525-ci qəzet” dedim, yadımda düşdü; qəzetin baş redaktoru Rəşad Məcidlə atam yaxın dost olublar. Bir dəfə Moskvada restoranların birində olanda xanım ifaçılar “Cücələrim” mahnısını oxuyublar. Rəşad Məcid deyirdi ki, atan bunu eşidəndə çox sevindi. Qərib ölkə, Azərbaycan dilində olan mahnı… Sonra bu hadisəyə şeir də yazdı. Deməli, atam uzaq Sibirdə də, Moskvada da olsa, hər zaman Azərbaycanı axtarırmış…
E.Nihad
