Müasir dövrdə xarici dilə olan tələbat artıq zərurətə çevrilib. Hər kəs iş tapmaq və ya işini itirməmək üçün xarici dil bilməyin nə qədər vacib olduğunu dərk edir.
Buna görə də 1-ci sinifdən başlayaraq orta məktəblərdə bir neçə xarici dil tədris olunur. Lakin buna baxmayaraq nəticə ürəkaçan deyil. Ali məktəblərə qəbul olan abituriyentlər xarici dillərə praktik cəhətdən sahib ola bilmirlər. Hətta ixtisası birbaşa xarici dillə bağlı olan insanlar da danışmaqda çətinlik çəkirlər. Dil öyrədən kurslar isə demək olar ki, eyni metodologiyadan istifadə edir. Əksəriyyət bu səbəbdən tez-tez kurs dəyişir.
Bu sahədə problemlərin yaranmasına səbəblər nədir? Niyə xarici dildə özümüzü sərbəst ifadə edə bilmirik?
Tanınmış jurnalist, ingilis və alman dilləri müəllimi ixtisası alan Elçin Şıxlı Modern.az saytına açıqlamasında bildirib ki, hər hansı dildə danışa bilməmək xasiyyətdən irəli gələn bir şeydir:
“Elə insanlar var ki, hər hansı mühitə düşəndə öz doğma dillərində də birdən-birə rahat danışa bilmirlər. Bunun üçün dil mühitinə düşmək lazımdır. Bilirsiniz, bizdə kifayət qədər söz bazası var. Təsəvvür edin ki, bunlar beynin arxa tərəfində yaxud hansısa bir küncündə yığışıb qalıb.Sadəcə olaraq onları fəallaşdırmaq lazımdır.
Adətən bəzi insanlar elə düşünür ki, birdən hansısa kəlməni səhv söyləsə, ayıb olar. Yaxud utancaqlıq olur. Məsələn, tələbə vaxtında dərs demək üçün məktəblərə praktikaya gedirdik.
Bizim bir tələbə yoldaşımız 70 minlik ingilis-rus lüğətində demək olar ki, bütün sözləri bilirdi. Lüğətin istənilən sözünə baramağını qoysan, həmin adam sözün tərcüməsini mənaları ilə birlikdə deyəcəkdi. Onunla eyni qrupda oxuyan yoldaşımız isə dili çox zəif bilirdi. Amma dərs deyəndə hamımızdan bilikli olan adam bunu bacarmırdı. Digər yoldaş isə əksinə, dərsi gözəl aparırdı. Çünki o, yaxşı mənada “həyasız” idi. Yəni burada psixoloji məqamlar var”.
E.Şıxlı qeyd edib ki, qrammatikanı bilmədən dili öyrənmək çətindir:
“Bir var dilin qrammatikası, bir də var dilin açılması üçün olan dərslər. Köhnə sovet metodologiyası həddindən artıq quru idi və əzbərçiliyə üstünlük verilirdi. İndi də belədir.
Ümumiyyətlə bizim təhsilimizdə əzbərçilik ön plandadır. Məsələn, Pifaqorun teoremini öyrədəndə “bu belədir” deyirlər, amma səbəbini izah etmirlər. Yəni bizi düşündürmürlər. İnsanın beyni işləməyəndə özünüifadə problemləri yaranır. Bu baxımdan gərək dili istifadə edəsən ki, beynin də işləsin. Quru metodologiyadan uzaqlaşmaq lazımdır. Qrammatika öyrədilməli, daha sonra praktik tətbiqolunmaya üstünlük verilməlidir”.
Psixoloq Orxan Oruc deyib ki,bu problemlərin birbaşa kökündə komplekslərimiz durur:
“Özünü hər hansı əcnəbi dildə ifadə edə bilməmək uşaqlıqdan aldığımız tərbiyə sistemi ilə bağlıdır. Biz cəmiyyət, insan olaraq səhv etməkdən qorxuruq. Bu bizə uşaqlıqdan aşılanır. Tutaq ki, uşaq yerə yıxılır, valideyn elə reaksiya verir ki, sanki dünya dağıldı. Artıq növbəti zamanlarda uşaq yıxılmamaq üçün əlindən gələni edir.
Beləliklə biz uşaqlıqdan səhv etməməyə çalışırıq. Bu yaxşı bir düşüncədir, amma bir tərəfdən də insanı müəyyən fəaliyyətlərdən məhrum edir. Sırf səhv etməməkdən ötrü nəyəsə cəhd etmirsən. Bu proses həmçinin dilə də aiddir. Hansısa əcnəbi dili öyrənirik, amma o dildə danışmağa cəhd etmirik. Bunu ümumi cəmiyyətə aid etmək mümkündür. Amma fərd olaraq hər kəsin özünəməxsus kompleksləri ola bilər.
Məsələn, kimsə dil öyrənməyə başlayanda nəyisə səhv edib, kimsə buna gülüb və həmin insanda travma yaranıb. Yaxud xarici vətəndaşlar bir neçə danışıb, amma qarşı tərəf onu başa düşməyib, bununla da daxilində utancaqlıq hissi keçirib”.
Psixoloq bildirib ki, bu cür komplekslərin öhdəsindən gəlmək cəmiyyət üçün uzunmüddətli prosesdir:
“Valideynlər uşaqların tərbiyələndirmə prosesində onların səhv etməklərindən qorxmamalı, səhv etməyin pis bir şey olduğunu aşılamamalıdır. Məsələn, Yaponiya, Finlandiya kimi ölkələrin təcrübəsində uşaqlar hər zaman nəyəsə cəhd edərək öyrənirlər. Uşağın hansısa heyvanı qucaqlamağı, yıxılmağı, palçığa batmağı həmin cəmiyyətlərdə böyük faciəyə çevrilmir. Bu baxımdan uşaq nəyin yanlış, nəyin doğru olduğunu özü müəyyənləşdirir. Fərd olaraq isə ilk növbədə komplekslərin yaranma səbəbini müəyyən etmək lazımdır.
Bəzən insanlar komplekslərin nədən yarandığını bilmir. Buna görə də mütləq insan özünü analiz etməlidir. Bu mərhələdə psixoloq köməyinə də ehtiyac ola bilər, insan özü də bunun öhdəsindən gələ bilər”.
Müsahibimizin fikrincə, dil öyrənən zaman danışığa fokuslanmaq lazımdır:
“Ümumiyyətlə biz dili öyrənməyə başlayanda birinci qrammatikdan başlayırıq. Bu zaman istər-istəməz qaydalarla danışmağa yönlənirik. Belə olduğu halda özümüzdə səhvlər görməyə başlayırıq və bu ehtimal bizdə kompleks yaradır.
Amma dili öyrənəndə qrammatikanı bir kənara qoyub, yalnız dilə, danışığa fokuslanmaq lazımdır. Biz öz dilimizdə hərfləri, qrammatikanı öyrənənə qədər danışa bilirik. Əcnəbi dili öyrənən zaman da əvvəlcə danışmağı, sonra qrammatikanı öyrənmək önəmlidir”.
