Nicat Nəsirli
Kənd təsərrüfatı sahəsində baş vermiş kadr dəyişikliyi, “İnamlı dövr”ə qədəm qoymağımız bu sahənin ən ağır problemlərindən biri olan sığorta sisteminin yenidən qurulmasını zərurət kimi qarşıya çıxarıb.
Bu, mübahisəli fikir deyil ki, kənd təsərrüfatımızda sığorta sisteminin işləməməsi regionlarda istehsalçıların iqtisadi aktivliyinə ciddi zərbə vurur, fermerlər arasında psixoloji inamsızlıq sindiromunu getdikcə dərinləşdirir. Kənd yerlərində yaşayan əhalinin əli iş-gücdən soyuyur, urbanizasiya prosesi güclənir, nəticədə idxala daha çox pul xərcləyirik. Azərbaycan kosmos dövlətinə çevrilmək iddiasında olsada potensial olaraq ənənəvi aqrar ölkədir. Əhalinin əmək vərdişləri bütünlüklə kənd təsərrüfatına əsaslanır, on milyon nəfərə çatan əhalimizin 47 faizi kənd yerlərində yaşayır, ölkədə məşğul əhalinin 36 faizi aqrar sahənin payına düşür. 863 min ailə təsərrüfatı çörəyini torpaqdan çıxarır. Bunun qarşılığında, ÜDM-in cəmi 5,6 faizi aqrar sektorda formalaşır ki, bu çox kiçik göstəricidir. Ölkənin illik idxal-ixrac prosesinin müqayisəsi deyir ki, ortada 150 milyon manatlıq bir fərq var, yəni kənd təsərrüfatı məhsulları ixrac etməyimizə baxmayaraq ildən-ilə idxala daha çox pul göndəririk, nominal baxımından milli iqtisadiyyatımızın xaricdən asılılığı güclənir.
Aqrar sığorta bazarında da vəziyyət acınacaqlıdır. Bu sahəni tənzimləyən qanun mövcuddur, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı üzrə strateji yol xəritəsində əksini tapır ki, kənd təsərrüfatı sahəsində maliyyələşdirmə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var. İlk növbədə aqrar sığorta fondu formalaşdırılaraq bazara təqdim olunmalıdır, ikincisi bu sahəyə investisiya qoyuluşlarının təşviqi təmin olunmalıdır. Lakin sığorta sisteminin işləməməsi, kənd təsərrüfatında mənfəətin aşağı olması investisiya cəlbediciliyini heçə endirir. Üstəgəl, əkinçilərimizin sığorta sisteminə inamı yoxdur, o inam yaradılmalı, artmalıdır. Müasir iqtisadi münasibətlərdə sığorta mədəniyyətdir, onsuz bazar iştirakçıları inamlı addım atmayacaqlar. Rəqəmlərdə bunu deyir: ölkənin sığorta bazarında fəaliyyət göstərən 18 şirkətdən cəmi dördü sığorta məhsullarının satışı ilə məşğuldur. 2018-ci ilin yanvar göstəricilərinə görə, ümumi sığorta yığımları arasında bitkiçilik cəmi 0,01 faiz təşkil edib. Hər il büdcədən kənd təsərrüfatı məhsullarının sığortasına 1 milyon manat vəsait ayrılır, lakin bu vəsait istifadə olunmamış geri qaytarılır. Yalnız ötən il 15 min manat həcmində təbii fəlakətə görə istehsalçılara vəsait ödənilib.
Dünyanın hər yerində dövlət aqrar sahəyə yönəlik dəstək tədbirləri həyata keçirir, lakin heç bir ölkə təbii fəlakətlərdən sığortalana bilmir. Bu sistem dövlətin iradəsindən kənarda, özəl münasibətlər zəminində formalaşmalıdır. Sığorta sistemi pərakəndə xarakter daşıyan aqrar istehsalı stabilləşdirən iqtisadi alətdir.
Bu həftə nəhayət tilsim sındı, Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası irəli çıxaraq kənd təsərrüfatı sığortası haqqında qaydaları hazırlayaraq ictimai müzakirəyə təqdim etdi. Palatanın hazırladığı qaydalar Türkiyədə tətbiq olunan “TARSİM” modelinə əsaslanır. Köhnə və yeni modeli müqayisə edək: hazırki modeldə fermer baş verib bitmiş təbii fəlakət haqqında sığorta şirkətinə müraciət edir, şirkət vəsaiti almaq üçün Maliyyə Nazirliyinə müraciət edir. Rəylərə görə, bu mexanizm çevik və effektiv deyil, risklər düzgün qiymətləndirilmir, bürokratik əngəllər çoxdur, bu sahənin mütəxəssisləri çatışmır. Yeni modeldə isə fermer sığorta şirkətinə müraciət edəcək, sığorta müqaviləsi bağlayacaq, KTN maliyyənin ayrılamsı üçün Maliyyə Nazirliyinə müraciət edəcək, hadisə müstəqil ekspertlər tərəfindən qiymətləndiriləcək, sistemin nəzarətçisi isə Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası olacaq. Ən əsası, Aqrar Sığorta Fondu yaradılacaq, onun idarəsi özəl şirkətlər tərəfindən həyata keçiriləcək. Fondun funksiyalarına sığorta olunacaq məhsulların müəyyən edilməsi, subsidiya məbləglərinin təyin olunmasıdır. Qurum dövlət-özəl şirkət əməkdaşlığının təmin edəcək. Dövlət təminatının olması şirkətləri aktivləşdirəcək, bütün yeniliklər elektron informasiya sistemi vasitəsi ilə idarə olunacaq ki, bu şəffafıq deməkdir. Elektron sistemə aidiyyatı dövlət qurumları inteqrasiya olunacaq. Hadisə haqqında göstəricilər elektron sistemə daxil edəcək, ekspertlər onlayn qiymətləndirmə aparacaq, subyektiv yanaşmalar aradan qalxacaq. Fermer öz yerində, dövlət də bu prosesdən mənfəət əldə edəcək, yükü azalacaq, beynəlxalq sığorta bazarına çıxış əldə olunacaq, çeviklik əmələ gələcək.
Amma yeni modelin işlək olması üçün gözlə görünən ciddi problemlər var: xırda istehsalçılların kooperasiyalarda birləşməməsi, hidrometeroloji, torpaqların melorativ vəziyəti haqda data bazaların olmaması, peşəkar mütəxəssislərin çatışmamasıdır. Bunlar ciddi problemlərdir, ona görə də dövlət orqanları elmi-tətqiqat müəsissələri ilə birləşərək birgə addım atmalıdır. Milli sığorta sistemi ilin sonundan fəaliyyətə başlamalıdır, vaxt az, iş çoxdur.
İnam Kərimovun nazir təyin olunmasından qısa vaxt keçsədə cəmiyyətdə aqrar problemlərin həll olunacağına inam artıb. Əgər kənd təsərrüfatı siyasətinin həyata keçirilməsinə mərkəzi icra qurumunun rəhbəri olaraq cavabdeh olan İnam müəllim şəffaflıq, elektron idarəetmə, fermerə yaxınlıq prinsiplərindən sonra dördüncü istiqamət kimi sığorta modelinin işə düşməsinə nail olarsa bu onun aktivinə yazılmış “qızıl xal” olacaq.
