Son vaxtlar bu “janr”da daha çox yazıram. Belə təsəvvür yarana bilər ki, Mahir kiminsə ölməyini gözləyir və həmən qələmə sarılır. Əsla. “Vida” janrında yazını yazmağa başlayana qədər çox tərəddüd edirəm. Yazmayacağam. Mənfi emosiyadır. Axı kimə lazımdır bu. Bu qədər xammalın var idisə, niyə bu yeni ölmüşlərin sağlığında yazmırdın, hə? Amma özümlə mübarizədə qələm qalib çıxır. Yazıram. Kimi ölən gün, kimi də basdırılandan sonra. Xəyyam əmidə tərəddüdüm uzun çəkdi. Atamın təbirincə desək, Xəyyam əmi ömrün gecə qatarına minəndən və sonuncu vaqonun qırmızı işığı qaranlıqda itəndən sonra.
52 yaşım var. Müasirlərim olan bu görkəmlilər haqqında yazmaq nə qədər çətin olsa da, bir o qədər şərəflidir. Xəyyam Mirzəzadə haqqında indi yazmaqsa lap asandır. Nə var ki... Çünki özü oxumayacaq. Oxuyandan sonra zəng edib böyük ehtimalla “şirin dilini” işə salıb məni “təriflərə” qərq etməyəcək. Bəlkə də bu sözləri dırnaqcıqda verməkdə səhv etdim. Yaxud da gecikdim. Yox. Deyəsən gecikmişəm. İndi oğlanları – uşaqlıq dostlarım, qonşularım Pərvin və Fəxri nəsə deyə bilərlər. Xəyyam əminin acı sözləri indiki məqamda bal dadardı mənümçün. Şirin Bakı ləhcəsi isə balın altından çəkilən kərə yağı qatına bənzəyərdi.
Mən onu çoxdan tanıyıram. Nə vaxtdan? 1969-cu ildən. Üç yaşımdan. Böyük oğlu Pərvin 1965-ci, kiçik oğlu Fəxri 1967-ci, mən qonşusu isə 1966-cı ildən idim. Yəni ki, yaşıd idik. Hüsü Hacıyev 19-da elə ki, həyətdə oynamağa başladıq və bir-birimizin evinə getdik... bax o vaxtdan da mən Xəyyam Mirzəzadəni, üzr istəyirəm Xəyyam əmini tanımağa başladım. Bəstəkar Xəyyam Mirzəzadəni isə tanımağım hələ tez idi. Axı balaca idim. Üç-dörd yaşım vardı.
Biz – Yazıçılar evinin uşaqları futbolu çox sevirdik. Bəstəkarlar binasından isə bizə Xəyyam əminin kiçik oğlu Fəxri və Vasif Adıgözəlovun kiçik oğlu Toğrul qoşulurdu. Çünki onların həyəti çox da geniş deyildi. Biz yaşıdlar çox mehriban idik. Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin nəvələri Yusif və Leyla, Əmir Mustafayevin oğlu Samir, Zeynal Xəlilin nəvələri Vildan, Vüqar, Aygün, İlyas Əfəndiyevin nəvələri Nigar və Yalçın, İsa Hüseynovun qızı Sevinc, bəstəkar Tofiq Quliyevin nəvəsi Cəmilə, Vasif Adıgözəlovun oğlu Toğrul və Xəyyam Mirzəzadənin oğlu Fəxri. Niyə Pərvini yaddan çıxartdım? Çünki Pərvin oxuyan uşaq idi. Bizə qoşulmurdu. Hər adam Bülbül adına məktəbdə 11 il oxuyub qızıl medal ala bilməzdi – əgər bizimlə həyətdə top-top, klas-klas, badminton oynasaydı.
Xəyyam əmigilin evinə gedəndə sanki muzeyə düşürdüm. Qapıdan girəndə sağdakı otaq onun kabinetiydi. Bu cür kabinetlərdən çox görmüşdüm. Onlar yazıçıların iş otağıydı. Amma bu otaqda əsas yeri kiçik royal tuturdu. Üstündə kağız-kuğuz qalaqlanmışdı. Demə buna not deyirlərmiş. Divarda xarici maşınların fiqurlarından ibarət kolleksiya. Bir də onu bilirdim ki, Xəyyam əmi numizmatikayla maraqlanır. Loru dildə desəm qədim pul kolleksiyaçısıdır. Bəlkə də müasir pul kolleksiyaçısı. Bunu ayırd edə bilməzdim. Axı kolleksiyasını görməmişdim. Kolleksiyaçılıq ovaxtkı ailələrdə geniş yayılmışdı. Mən özüm guya ki, filatelist idim. Bir də boş siqaret qutuları yığırdım.
İndi sual edə bilərsiniz ki, həyətdə oynamağı başa düşdük. Bəs bir-birinizin evinə niyə gedirdiniz? Özü də ki, münasibətsiz-filansız. Analar səbəb olurdu buna. Uşaqlarını həyətə buraxmayanda – xəstəlikdənmi, cəzalı olduqlarına görəmi – deyirdilər ki, qoy dostlar gəlsinlər bizə. Bircə bizim evə getmirdilər. Çünki atam-anam işdə olurdu. Qapının açarları da cibimdə. İstədiyim vaxt həyətə düşürdüm də, çıxırdım da...
Xəyyam əmi və həyat yoldaşı çox mehriban idilər bizə qarşı. Niyə də pis olmalıydılar ki? Axı biz ailə tərbiyəsi görmüşdük.
Zaman keçdi. Məktəbi bitirdik. Böyümüşdük. Həyətə çıxıb oynamaq ayıb sayılırdı. Sonra ali məktəbə girdik. Sonra əsgərlik. Daha sonra evlilik həyatı. Anjelika Varumun oxuduğu “Qorodok” mahnısındakı kimi deyildi. Ata-baba ocağı yerindəydi. Heç birini sökməmişdilər. Amma bizlərdən heç biri bu qapıları döyüb bir-birimizi aramırdıq.
Vaxt keçdi, zaman ötdü. 1996-cı ildə AzTV-nin “Xəbərlər” proqramında işə başladım. Bu proqramın üstün cəhətlərindən biri də o idi ki, prezident fərman və sərəncamları ilk olaraq bizə göndərilirdi. Çox vaxt növbətçi qalan məndə, tanıdığım insanlara zəng edərək muştuluqlamaq adət halını almışdı.
“ŞÖHRƏT” ORDENLİ XƏYYAM ƏMİ
2000-ci ilin adi növbətçilik günündə bu cür prezident sərəncamlarından birini əlimə alanda və orda “...Xəyyam Mirzəzadə “Şöhrət” ordeniylə təltif olunsun...” sözlərini görəndə sevindim. Amma şəhər telefonları dəyişmişdi. Cib telefonu yox idi. Qonşulardan aradım. Tapa bilmədim. Bu əlamətdar gündən bir ay sonra Xəyyam əmini hansısa çəkilişdə gördüm. Əlimdə mikrafon vardı. Əvvəlki uşaq səmimiyyəti və sevinciylə ona yaxınlaşdım:
– Salam, Xəyyam əmi. Necəsən? O gün sərəncamı oxuyan kimi sizin telefonunuzu axtardım ki, zəng edəm...
Bunu demişdim ki, sözümü kəsdi. Üzümə acıqlı-acıqlı baxdı və gözləmədiyim tərzdə:
– Mən sənin televiziyana müsahibə vermərəm, – dedi. Susdum. Pərt olmuşdum. Niyə belə dediyini anlamırdım. Daha doğrusu, onu ondan müsahibə almaq üçün aramamışdım axı. Sadəcə:
– Xəyyam əmi, mən müsahibə almaq üçün axtarmırdım sizi, – dedim.
– Bəs niyə zəng edəcəkdin ki?
– Sadəcə təbrik etməyə.
Daha heç nə demədi. Söhbətimiz bitdi.
İKİQAT QONŞU
Üstündən iki il keçdi. 2002-ci il idi. Tale belə gətirdi ki, Hüsü Hacıyev küçəsi 19-da qonşu olan Qabilə və Xəyyam Mirzəzadəyə Prezident Heydər Əliyev Səməd Vurğun küçəsi 65-də mənzil hədiyyə etdi. Küçədə rastlaşdıq.
– Mahir, mübarəkdir. Sən yaşayırsan orda, yoxsa Qabil?
– Mən, Xəyyam əmi.
Sualım çox da gecikmədi.
– Xəyyam əmi, bəs sən necə – özün köçəcəksən ora, yoxsa uşaqlara verəcəksən?
– Yox. Uşaqlara verəcəyəm.
– Hansına? Pərvinə, yoxsa Fəxriyə? – deyə maraqlandım.
– Sən de. Hansına verim evi?
– Fəxriyə, – cavabını verdim.
– Oldu. Fəxriyə verərəm. Olar səninlə qonşu.
Söhbətimiz burda bitdi. Altı aydan sonra o mənzilə Fəxri yox, Pərvin köçdü. Mən hardan biləydim ki, Ataların “Qonşunun sözünə qulaq as, tərsinə elə” misalı da varmış.
ZƏLİMXAN YAQUB ŞAİR DEYİL...
İllər ötürdü. Arabir rastlaşırdıq. Ya küçədə, ya oğlugilə gələndə. Bir dəfə məni acıladığına görə ehtiyatla davranırdım onunla. Baxmayaraq ki, fizikanın “bir dəfə təsadüfdür, iki dəfə tendensiya, üç dəfə qanunauyğunluq” qanununu yaxşı bilirdim.
Xəyyam əmiyə bəziləri acıdil də deyirdi. Amma xarakterinə uyğun ürəyində olanı dilinə gətirmək acıdillik yox, bu zəmanədə çox nadir hadisə sayılan səmimiyyət və hər adama xas olmayan xüsusiyyət sayılmalı idi. Lap məni bir dəfə – təsadüfi acılamışdısa da inciməməli idim. Axı onun uşaqı yaşındaydım. Həm də evin uşağı sayılırdım. Bunu acılamaq kimi qəbul da etməyə ixtiyarım yox idi. Çünki, atam acıdil olan mənə “zəhər tuluğu” kimi gözəl ad qoymuşdu. İnanmırsınız? Ola bilməz? Mən acıdil insan deyiləm? Ola bilər. Yəqin ki, yazılarımı oxuyub belə qənaətə gəlirsiniz. Əzcaçılar da ən acı dərmanı şəkər qatına bürüyüb xəstəyə elə uddururlar ki, heç ruhu da incimir. Yersiz tərif, mədhiyyə isə bu gün zəmanəmizin ən sağalmaz xəstəliklərindən sayılır. Ona görə də açıq bir söz deyənə ən yaxşı halda “acıdil” damğası yapışdırırıq. (Bunu indi bilmişəm.)
Mətləbdən uzaq düşdüm. Hüsü Hacıyevdəki evə getmişdim. Həyətdən çıxanda gördüm ki, Xəyyam əmi gedir. Maşını əylədim:
– Xəyyam əmi, hara gedirsən piyada?
– Ağareyim ölüb. Ora gedirəm.
– Gəlin əyləşin aparım.
Arxada oturdu. Dilimi dinc qoymadım.
– Xəyyam əmi, Bəstəkarlar İttifaqından niyə çıxdın?
Bilsəydim heç verməzdim bu sualı. Nə biləydim ki... Xülasə bu dialoqu yazmaq istəməzdim. Televiziya diliylə desək, düt-dütləri yan-yana düzmək halım yoxdur. Xəyyam əmi qısa da olsa, Bəstəkarlar İttifaqının yeni sədri Firəngiz Əlizadəylə bağlı üəyini boşaldıb susdu. Sonra:
– Mahir, bəs sən getmirsən yasa? Atovun dostu idi Ağareyim.
– Yox, Xəyyam əmi.
– Niyə?
– Yalançıdır. Söz verdi, məni işə götürmədi.
– Yox. Son borcdur. Getmək lazımdır. Atan sağ olsaydı gedərdi...
Araya sükut çökdü. Ah çəkib anidən bir söz dedi:
– Qabil şair idi. Allah rəhmət eləsin. İndi şair yoxdur.
Yenə dilimi dinc saxlamadım:
– Var! – deyə əminliklə cavab verdim.
– Kim?
– Zəlimxan Yaqub.
– Yox! O, şair deyil!
– Xəyyam əmi, ağ eləmə də... Zəlimxan şairdir də...
– Dedim ki, şair deyil!
– Bəs onda kimdir?
– Aşıq!
Day başqa heç nə demədi. Mənzil başına çatdıq. Sağollaşıb maşından düşdü. Heç təkid də eləmədi ki, düş sən də başsağlığı ver.
TƏVAZÖKARLIQ, YOXSA REALLIQ?
Bu yaxında Zülfiyyə Eldarqızının kitabının təqdimatındaydım. Şair Baba Vəziroğluyla şair Vahid Əziz də o məclisdəydilər. Çıxışında Vahid Əziz Baba Vəziroğluya “böyük şair” dedi. Baba Vəziroğlu da çıxış edəndə öz növbəsində Vahid Əzizə “Böyük şair” dedi. O saat Azərbaycan ədəbiyyatı ensiklopediyasına salınan şairlərdən bir çoxu gözümün önündən gəlib keçdi. Fikirləşdim: Əcəba, əgər Vahid Əzizlə Baba Vəziroğlu böyük şairlərdirsə, bəs onda Vaqif, Vidadi, Sabir, Seyid Əzim, Hüseyn Cavid... (Nizami, Nəsimi, Füzulini demirəm hələ) kimdilər?
Sonda çıxış edəndə onların bu qarşılıqlı qiymətləndirilmələrinə bir misalla münasibət bildirdim:
Bir müxbir bəstəkar Xəyyam Mirzəzadədən müsahibə götürəndə deyir ki, Xəyyam müəllim, siz böyük bəstəkarsınız. Xəyyam müəllim etiraz edir:
– Mən böyük bəstəkar deyiləm. Mən görkəmli bəstəkaram. Böyük –bazarda qarpız olar.
Bu yarızarafat cavabda böyük həqiqət var. Çünki müasir dövrümüzdə qiymətləndirmə meyarları da itib.
SON
Bu qədər. Sözüm bitdi. Sözüm hələ ki, bitdi. Çünki Xəyyam Mirzəzadəylə vida mərasimindən gəlmişəm. Ölüm isə hər şeyə nöqtə qoyan bir hökmdür. Buracan yazdıqlarımı çox rahat yazdım. Çünki Xəyyam əmi oxumayacaq. Vaxtında yazsaydım, lap oxusaydı da... bəlkə də heç nə deməzdi. Bəzi köhnə kişilərə xas bir sözü işlədərdi: “Adamın yanında çox şey danışarlar. Mahir, indi bunu gərək yazıb bütün respublikaya car çəkəydin?” Bəlkə də razı qalardı. Xüsusilə də düt-düt yerindən. Çünki səhnədə vida sözü söyləyənlər arasında onun uzun illər üzvü olduğu, sonra isə acıq edib getdiyi Bəstəkarlar İttifaqının sədri yox idi.
Bu qədər. Bitirdim yazımı. İndi çıxıb Qış bulvarında yürüyəcəm. Ən çox sevdiyim melodiya qulağımda səslənə-səslənə. Hansıdır bu melodiya? Əlbəttə ki, Xəyyam Mirzəzadənin “Gəzinti”si.
MAHİR QABİLOĞLU
31 iyul 2018-ci il
