Sosial Rifah və Tədqiqatlar İctimai Birliyinin sədri
Hər bir muharibə insan təlafatı ilə bərabər böyük həcmdə iqtisadi ziyan, ekoloji fəlakət deməkdir. Təbii ki, Qarabağ münaqişəsi də 20 ildən artıq müddətdə Azərbaycana bütün sahələrdə böyük itkilər gətirib. Burada yalnız Azərbaycanın 20 faiz torpağının itkisindən, dinc insanların qətlə yetirilməsindən, bir milyondan artıq azərbaycanlının qaçqın düşməsindən söhbət getmir. Faciənin miqyası və iqtisadi ziyanın nəticələri isə daha genişdir.
Təəccüblüdür ki, bu vaxta qədər bu iqtisadi ziyanın beynəlxalq təcrübəyə uyğun hesablanması və qiymətləndirilməsi aparılmayıb. Ümumiyyətlə, dünyada müharibələr, başqa dövlətlərin ərazilərinə təcavüz zamanı vurulan ziyanın hesablanması üzrə təcrübələr və işin icrası ilə bağlı metodologiyalar mövcuddur.
Məlum məsələdir ki, II dünya müharibəsindən bir çox xalqlar əziyyət çəkiblər, hətta bəzi millətlər soyqırıma məruz qaldılar. Soyqırıma məruz qalan yəhudilər müharibədən sonrakı dövrdə həm öz faciələrini dünyada müxtəlif vasitələrlə tanıtdırmağa, həm də dəymiş ziyanı müəyyənləşdirərək Almaniya dövlətindən kompensasiya almağa nail olublar.
Təbii ki, heç bir pul vəsaiti vurulan itkiləri geri qaytarmır.. Lakin yəhudi xalqının bu düşünülmüş təbliğat işinin maddidən daha şox mənəvi üstünlükləri oldu. Onlar öz faciələrini dünyada tanıtdırmaq üçün bir çox vasitələrdən istifadə etdilər. Bunlardan biri çox məşhur olan “Pianoçu” filmini çəkərək boyük bir auditoriyaya təqdim etməyi bacardılar. Peşəkarcasına çəkilən belə bədii film birbaşa insan hisslərinə təsir etdərək tamaşaçı rəğbəti qazandı. Bədii filmin çəkilməsi yəhudilərin kompleks şəkildə həyata keçirdikləri işin yalnız bir hissəsi idi. Demək olar ki, bu iş hadisəyə çevrildi.
Ümumiyyətlə, dünyada müharibələr zamanı dəymiş iqtisadi ziyanın öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi ilə bağlı uğurlu təcrübələr az deyil. Bu gün biz həmin təcrübələrdən yararlanaraq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində dəymiş iqtisadi ziyanın necə hesablaması və ümumilikdə təbliğatla bağlı işləri elə qurmalıyıq ki, hadisəyə çevrilsin. Qeyri peşəkar, haylı-küylü təbliğat işlərinin faydası o qədərdə olmur. Növbətçi, böğazdan yuxarı vətənpərvərlik hisslərindən əl çəkib dünyanın başa düşüb qəbul edəcəyi bir dildə, praqmatik düşüncəyə əsaslanaq bu işləri yerinə yetirmək zəruridir. Bunun üçün kifayət qədər intellektual potensialı və səmimi istəyi olan insanlar var. Yetər ki, bu işlərə start verilsin.
Bu gün bəzi dostlarımız düşünür ki, Azərbaycan torpaqları işğal altında qaldıqca bu hesablamaları aparıb itkiləri müəyyən etmək mümkün deyil. Ancaq iqtisadi ziyanla bağlı məlumatları toplamaq üçün yetərincə, mənbələr və informasiyalı insanlar var. Sadəcə olaraq işi peşəkarlara tapşırmaq lazımdır.
İqtisadi ziyanla bağlı araşdırmanı və qiymətləndirməni həyata keçirərkən bütün sahələrə əl atanda hər şey yarımçıq qalar. Ona görə də hər bir işğal rayonunu ayrıca sistemli tədqiqata ehtiyacı var. Bütün bu işlərləri həyata keçirmək üçün beynəlxalq təcrübəyə uyğun metodologiya, konsepsiya və işin icra planı olmalıdır. Əslində belə sənədlərin hazırlanması o qədərdə qəliz məsələ deyil. İstənilən anda bunları etmək mümkündür.
Bu gün ən əsası odur ki, belə araşdırmanın və qiymətləndirmənin aparılması millət olaraq, dövlət olaraq bizə çox lazımdır.
Birincisi, sözçülükdən uzaqlaşıb praqmatik prinsiplərlə hadisəyə yanaşaq mükəmməl sənədlər ortalığa qoymaq mümkündür.
İkincisi, aparılan tədqiqatları və qiymətləndirməni müxtəlif xarici dillərə tərcümə etdirib beynəlxalq təşkilatlara, geniş ictimaiyyətə təqdim etmək olar. Son nəticədə Ermənistana qarşı törətdiyi bu faciələrə görə beynəlxalq məhkəmələrdə təkzibolunmaz faktlara əsaslandırılmış cinayət işinin qaldırılmasına nail olmaq mümkündür.
Üçüncüsü, iqtisadi ziyanın nəticələrinə, yerli və xarici ekspertlərin imzaladığı qiymətləndirmələrə görə, Avropada mövcud olan beynəlxalq donor təşkilatlardan Azərbaycana kifayət qədər maliyyə vəsaitləri cəlb oluna bilər.
Nəhayət gələcək nəsillər, bu münaqişəyə biganə münasibət göstərən və yaxud məlumatı olmayan insanlar bir daha bu sənədlərlə tanış olaraq biləcəklər ki, bu münaqişə regiona hansı fəsadlar gətirib, ətraf aləmə nə qədər ziyan dəyib.
Bu gün sivil Avropada düşünürlər hər şey insan üçündür və öz vətəndaşları üçün bu şəraiti yaradırlar. Axı muharibə zonalarında dağıdılan bu sərvətlərdə insan üçündür.
Dağlıq Qarabağda və işğal olunan ətraf rayonlarda vurulan istər maddi, istərsə də mənəvi ziyanı təbii ki, tamamilə hesablamaq mümkün deyil. Təkrarçılıq olmasın bunu deməliyəm, oradakı tarixi abidələrin, qiymətli ağac növlərinin, insanların şəxsi mülkiyyətlərinin, yeraltı və yerüstü sərvətlərin, müxtəlif xarakterli kənd təsərrüfatı sahələrinin və s. itirilməsi, ermənilər tərəfindən məhv edilməsi və dünyanın bu vəhşiliklərə göz yumması daha dözüləsi deyil.
