Azərbaycanda dünyadan köçən insanın yas mərasimini təşkil etmək mərhumun yaxınlarını zora salır. Bu mövzu həmişə gündəmdə olsa da, vəziyyətdə ciddi dəyişiklik yoxdur.
Mərhumlara bahalı daşlardan qəbirüstü abidə qoyulması, təmtəraqlı yas mərasimlərinin təşkili ölən adamın doğmalarını borca salır. Elə ailələr də var ki, yas mərasimini təmtəraqlı yola vermək üçün “qonşular yanında biabr olmasın” deyə maşınını, qiymətli əşyalarını satır.
Bir sözlə, bu gün yaxınını itirən ölü sahibi bilmir ölüsünə ağlasın, dünyadan köçən yaxınının dərd-kədərini çəksin, yoxsa yas mərasimini yüksək səviyyədə yola salmağın qayğısına qalsın.
Bu məsələ qanunverici orqan olan Milli Məclisdə (MM) də dəfələrlə müzakirə olunub. Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsinin sədri Hadi Rəcəbli dəfələrlə MM-də toy və yas mərasimlərinin tənzimlənməsinə bağlı qanun layihəsini müzakirəyə çaxarmaq istəsə də, bu reallaşmayıb. Hadı Rəcəblinin sözlərindən belə çıxır ki, məsələyə ciddi mane olanlar var.
Parlamentdə aparılan müzakirələrin yekununda belə bir nəticəyə gəlindi ki, bu məsələ ilə bağlı ayrıca qanuna ehtiyac yoxdur, yas mərasimlərinin tənzimlənməsini Qafqaz Musəlmanlar İdarəsi özü həyata keçirsin.
Azərbaycanda yas mərasimlərinin təmtəraqlı keçirilməsinə qarşı ölkənin iki iri şəhərinin rəhbərliyi reaksiya verib. Naxçıvan və Gəncə Şəhər İcra hakimiyyətlərinin başçıları tərəfindən yas mərasimlərinin təmtəraqla keçirilməsinə qarşı bəzi qadağalar qoyulub.
Bəs Qafqaz Musəlmanlar İdarəsinin (QMİ) bu məsələylə bağlı mövqeyi necədir? Modern.az saytı hazırki situasiya ilə bağlı QMİ-dən münasibət öyrənib.
QMİ-nin mətbuat xidmətinin rəhbəri Rəhimə Dadaşova saytımıza bildirib ki, idarə cəmiyyət daxilində uzun müddətdir ki müzakirə edilən mərasimlərlə bağlı məsələni hər zaman diqqətdə saxlayır.
“Bununla bağlı idarə rəsmiləri və din xadimləri bir qayda olaraq milli ənənələrimiz və dini dəyərlərimizə müvafiq mövqeni xalqa KİV vasitəsilə çatdırıblar. Bu məsələlərdə hər hansı imperativ tədbirin effekt verməyəcəyi qənaətində olduğumuzdan, cəmiyyəti təkamül yolu ilə - tövsiyə və nümunə ilə İslam dininin bəyənmədiyi ifratçılıq mərəzindən xilas etmənin doğru olduğu fikrindəyik”.
R.Dadaşova deyib ki, QMİ Qazılar Şurası və Elmi-Dini Şurasının 2011-ci ildə ictimaiyyət nümayəndələri ilə birgə keçirdiyi bir dəyirmi masa məhz bu mövzunun müzakirəsinə həsr olunub. Həmin tədbirdə məsələ ilə bağlı QMİ Qazilər Şurası və Elmi-Dini Şurası tərəfindən müraciət qəbul olunub ki, orada da yas mərasimlərilə bağlı tövsiyyələr yer alıb.
QMİ-nin həmin müraciətində deyilir ki, cəmiyyətdə milli və dini dəyərlərə qayıdış prosesinin güclənməsi Azərbaycan xalqının tarixən formalaşmış həyat fəlsəfəsinə, ictimai fikrinə və adət-ənənələrinə müraciətini zəruri edir. Müraciətdə daha sonra bildirilib:
“Bu gün milli və dini ənənələrin bərpası zamanı müsbət keyfiyyətlərin aşılanması ilə yanaşı, bir sıra problemlərin yaranması, bəzən ifrata və dinə aidiyyatı olmayan bidət hərəkətlərə yol verilməsi haqlı olaraq ictimaiyyəti narahat edir.
Söhbət son zamanlar kütləvi informasiya vasitələrində geniş ictimai müzakirəyə çıxarılan və dövlət dairələrində debatlara səbəb olan toy və yas mərasimlərinin təşkili və keçirilməsi qaydalarından, vəqf olunmuş qəbiristanlıq ərazilərində məzar yerlərinin satılmasından, dəbdəbəli qəbirüstü abidələrin ucaldılmasından və günümüzün reallığına aid olan bir sıra problemlərdən gedir. QMİ-nın Qazılar Şurası və Elmi-Dini Şura ictimaiyyət nümayəndələri ilə birlikdə bu məsələ ilə əlaqədar əvvəlki illərdə bir neçə dəfə öz mövqeyini bildirsə də, çox zaman təklif və tövsiyələrimiz cəmiyyətdə tam tətbiqini tapa bilməmişdir. Əksər hallarda guya bu mərasimlərin milli adət və dini ənənələrə müvafiq olduğunu iddia edənlər, öz şəxsi mənafeləri naminə dinimizin qayda və qanunlarını təhrif edirlər. İslam dininin təməl özəlliklərinə, Peyğəmbərimiz Məhəmməd salavatullahın aləmlərə örnək olan şəxsi nümunəsinə və hədisi-şəriflərə istinad edən hər bir şəxs bu məsələnin islami qanunlarla məntiqi uyğunsuzluğunu yaxşı bilir.
Hər şeydən əvvəl qeyd etmək lazımdır ki, müsəlmanların övladına toy etməsi və ya mərhumları üçün ehsan verməsi dini baxımdan bəyənilən və təqdir olunan əməldir. Qur`ani- Kərimin Əraf surəsinin 31-ci ayəsində insanlara: “..Gözəl libaslarınızı geyin, yeyin-için, lakin israf etməyin, çünki Allah israf edənləri sevməz!” - hökmü buyurulmuşdur. Məhz bu ayənin hökmünə əsasən insanların şənlik və ya matəmlərdə iştirakı dini baxımdan münasib sayılır, yalnız istər toy, istərsə də yas mərasimlərində israfın və ifrat dəbdəbənin Allah tərəfindən bəyənilməyən bir əməl olduğu təsbit olunur.
Məlumdur ki, toy nikahın aşkarlığını və qanuniliyini təmin edir. Peyğəmbərin (s) bir hədisində deyildiyi kimi: “Beş halda şənlik mərasimi qurulmalıdır: izdivac ( evlənmə ) zamanı, uşaq dünyaya gəldikdə, uşağı sünnət etdikdə, ev aldıqda və Həcc ziyarətindən qayıtdıqda”. Müsəlmanların şadlıq mərasimləri və toylarında yemək süfrələri açmaq, şənlənmək qədim el adətlərindəndir, lakin bəzi yeni dəblər, özəlliklə son zamanlar vüsət tapmış zənginlik nümayişi bir neçə baxımdan düzgün deyildir. Əvvələn, bu məclislər sosial bərabərsizliyi dərinləşdirməklə cəmiyyətdə təbəqələşmə yaradır. Verilən yemək və başqa məhsul çeşidlərinin ifrat dərəcədə çoxluğu Allahın haram buyurduğu israfa səbəb olur, maddi və mənəvi balansı pozur. Mərasimlərdə imkansızlara, ehtiyacı olanların ailələrinə yardım və ehsan etmək İslama görə məqbul sayılır. Buna görə də mərasimlərin təşkili zamanı israfçılıq hallarının qarşısının alınmasında cəmiyyətimizin birgə səyləri, ictimai qınaq olduqca vacibdir.
Dini nöqteyi-nəzərdən vəfat edən müsəlman üçün vacib olan dörd əməl - qüsl, kəfən, cənazə namazı və dəfndir. Təəssüf ki, müasir dönəmdə müsəlmanlarımız şəriətin bu hökmlərinə önəm vermək əvəzinə bidət hərəkətlərə daha çox meyllənirlər. Mərhumun ailəsinə təsəlli və başsağlığı vermək elimizin qədim adətlərindəndir. Lakin dəfn mərasimlərində təmtəraqlı ehsan verilməsinin dini baxımdan heç bir əsası yoxdur. Ehsan hərfi tərcümədə “yaxşılıq etmək, gözəl iş görmək” mənasını verir. Onun imkansızlara, ehtiyacı olanlara, yetim və kimsəsizlərə verilməsi müstəhəb və bəyənilən əməllərdəndir. Mahiyyətinə görə, ehsan bir kəlmə xoş söz, bir stəkan çay da ola bilər. Bəzi hallarda mərhumun ailəsi özünü əziyyətə salıb, maddi və mənəvi təhlükəyə ataraq, süfrəyə növbənöv təamlar, meyvələr, şirniyyat düzüb özünü kimlərəsə göstərmək xatirinə borcla məclis verir. Bir qədər sonra bu məsuliyyətsiz hərəkəti onu bədbəxtliyə sürükləyəndə günahı özündə deyil, ilahi ədalətsizlikdə axtarır və düşünmür ki, Rəbbimizin əmr və qadağanlarına asilik bağışlanılmaz günahlardandır. Xüsusilə Ramazan ayında iftardan əvvəl məclislərdə ehsan adı ilə yemək və çay süfrəsi verilməsi qəti qadağandır və haram hesab olunur. Bu mənada, biz Naxçıvan Muxtar Respublikasında son zamanlar yas məclislərindəki israfçılıq əleyhinə təşəbbüsləri dəstəkləyirik və ümid edirik ki, başqa bölgələrimizdə də dövlət və din xadimlərinin birgə səyi ilə toy və yas mərasimlərindəki israfçılıq hallarına son qoyulacaqdır.
Qəbirüstü abidələrin hazırlanmasında ifrat dəbdəbə və təkəbbür nümayişi yas və toy mərasimlərindən geri qalmır. İslam qənaət, sadəlik və mötədillik dinidir, zahiri təmtərağı sevmir, bahalı məzar daşlarının, qəbirüstü abidələrin düzəldilməsi İslam normalarına ziddir. Rəvayətə görə, Həzrət Muhəmməd (s) süd qardaşı Osmanın məzarının üzərinə tanınmaq üçün öz əlləri ilə kiçik bir başdaşı qoymuş, bununla müsəlman məzarlarının sadəliyi öz təsdiqini tapmışdır. Şəriətə görə, önəmli olan qəbrin 30-40 il müddətində tamamən torpağa qarışması və qəbiristan ərazisinin böyüyərək məkanı zəbt etməməsidir. Qəbiristan torpaqları vəqf ərazisi hesab olunur, onların satışı dinimizə görə haramdır. Biz vətəndaşlarımızı belə əməllərdən çəkinməyə çağırırıq.
Bu və digər dini problemlərlə bağlı bir məqamı da yaddan çıxarmaq olmaz ki, İslamın yayıldığı ərazilərdə dini dəyərlər yerli ürfi adət və ənənələrlə təmas edərək qaynayıb qarışmış, hər yerin özünəməxsus cəhətlərini, etnik xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamaqla Allahın yaratdığı bəşəri müxtəlifliyi zənginləşdirmişdir. Bizim xalqımızın mentaliteti əsasən islami dəyərlərdən ayrı deyildir. Bunu nəzərə alaraq, geniş ictimaiyyətin, din xadimlərinin, ziyalıların, dövlət və elm adamlarının birgə səyi ilə müəyyən bir razılaşmaya gəlmək, milli və dini dəyərlərin pozulmaması şərti ilə, dini və dünyəvi prinsiplərə uyğun olan ortaq məxrəc əldə etmək mümkündür. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Qazılar Şurası və Elmi-Dini Şura cəmiyyətimizin bütün təbəqələrini illərlə formalaşmış islami qaydaların, milli adət-ənənələrin qorunmasına riayət etməyə, KİV-i bu istiqamətdə fəal yardımçımız olmağa dəvət edir.
Biz eyni zamanda xalqımıza, bütün vətəndaşlarımıza müraciət edərək bu vacib ictimai əhəmiyyət kəsb edən məsələnin ümümxalq müzakirəsinə çıxarılmasını təklif edirik. Toy və yas mərasimlərinin təşkilinə münasibətiniz, təklif və qeydləriniz gələcəkdə QMİ-nin Qazılar Şurası tərəfindən toplu şəklində təhlil olunaraq müvafiq nəticələr çıxarılacaqdır”.
QMİ hesab edib ki, vahid dini-mənəvi dəyərlər konsepsiyasının tərtibi və təsdiqi zamanı qurumun mülahizələrinin nəzərə alınacağına, rəğbətlə qarşılanacağına ümid bəsləyir.
“Əminik ki, təlqin etdiyimiz başlıca fikir - toy və yas məclislərində ifrat və israfdan imtina etmək qərarı cəmiyyətimizin mənəvi tərbiyəsində müstəsna rol oynayacaq, müsbət ictimai fikrin formalaşmasına xidmət edəcəkdir, inşəallah!”.
Beləcə QMİ öz müraciətini edib, amma Azərbaycan cəmiyyəti hələ ki buna əhəmiyyət vermək istəmir...
Mail Ağaxanov
