Qərənfil Xəlilova
Şəxsiyyətlər millətin tarixində onun kimliyini müəyyən edən zirvələrdir. Uzun illər əvvəl qardaşı Omar bir qəzet məqaləsində xalq yazıçısı İsa Muğannanın haqqında belə demişdi: “Mənim qardaşım dahidir”. Bu, ilk baxışdan doğma adamın dilində səslənən subyektiv fikir kimi görünsə də, zaman bunu təsdiq etdi. O vaxtlar hələ İsa Hüseynov çox cavan idi. Amma lap gənc yaşlarından yazdığı əsərlər bədii dəyəri, fəlsəfi yükü ilə seçilirdi və sevilirdi. Əsərlərini acgözlüklə oxuyurdular, bəyənirdilər, qızğın mümüzakirə edirdilər.. Çünki o, hamının gördüyü, bildiyi həqiqətləri ustalıqla qələmə alırdı, inandırmağı və ən başlıcası, düşündürməyi bacarırdı..
İsa Muğanna Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini, daha sonra Moskvadakı Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunu bitirəndən sonra “Azərnəşr”də Ədəbiyyat şöbəsinin redaktoru, "Literaturnıy Azerbaydjan" jurnalında nəsr şöbəsinin müdiri, C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında baş redaktor vəzifələrində çalışıb. Çalışdıqca qələmi püxtələşib, özü kamilləşib. İsa Muğannanın kinossenariləri əsasında çəkilən “Nəsimi”,”Nizami”, “Tütək səsi”,”Ulduzlar sönmür” bədii filmləri mədəniyyət xəzinəmizin nadir inciləri olaraq qalacaq.
1949-cu ildə “İnqilab və mədəniyyət” qəzetində çap edilən “Anadil oxuyan yerdə” ilk yazısından başlamış,”Bizim qızlar”, “Dan ulduzu”, “Yanar ürək”, “Doğma və yad adamlar”,”Saz”, “Tütək səsi”,”Məhşər” kimi əsərlinə qədər İsa müəllim söz sənətinə ləyaqətlə xidmət etdi və ədəbiyyatımıza öz möhürünü vurmağa nail oldu. Günlərin bir günü yazıçının “İdeal” əsəri ədəbiyyatımızda ildırım kimi çaxdı. O, özünü cəmiyyətə İsa Hüseynov kimi yox, İsa Muğanna kimi təqdim etdi və əvvəlki soyadı kimi, indiyəcən işıq üzü görən bəzi yazılarından da imtina etdi. Sovet dövrünün ideallarına meydan oxuyan müəllif onu gözü götürməyənlərin hücumlarına sözünün, sənətinin, və istedada dəyər verənlərin gücü ilə qalib gəldi və yolundan dönmədi. İsa müəllim ona arxa,dayaq olan xeyirxahlarını bu gün də minnətdarlıqla xatırlayır… Mehdi Hüseyn, Əli Vəliyev, Mirzə İbrahimov…
İsa Muğanna ideal yazıçıdır. Bunu heç kəs dana bilməz. Yazdığı hər bir əsər canının-qanının bir parçası, əsrinin, müasirlərinin salnaməsi, bəşəri dəyərlərin ifadəsidir. İsa müəllim Cümrünün iztirablarını, Qılınc Qurbanın amirliyini, Cəbrayılın könül çırpıntılarını, Nalənin ağrılı taleyini, Kollu Koxanın hazırcavablığını oxucuya çatdırmaq üçün canına qəsd edən, obrazları ilə bərabər ağlayan, gülən, haldan-hala düşən, oxucuları bütün bunlara kökləməyi bacaran və ona görə də sevilən nadir istedad sahibidir. İsa Muğanna ömrünü ədəbiyyat yolunda söz-söz, sətir-sətir əridib, ürəyinin, gözünün etibarsızlığına baxmayaraq, bu gün də yazmağından qalmır, çünki yazmaya bilmir.
O, ideal müşahidəçi, ideal yaddaş sahibi və olduqca maraqlı həmsöhbətdir. Yaşın və yaddaşın etibarsızlığı nə qədər güc gəlsə də, düşüncələrini ipə-sapa elə düzür ki, danışığından doymaq olmur. Amma elə azca danışmağın özü də ona baha başa gəlir. Dərhal qan təzyiqi öz hökmünü verir. “Bircə bu qocalıq və xəstəlik olmaya “-deyir… amma yaşa da təslim olmaq istəmir. Lap son illərin məhsulu olan “Qəbristan”, “Cəhənnəm” əsərləri, sağlamlıq imkanları baxımından iynə ilə gor qazmağa bərabər olsa da, yazıçı iradəsinin və inadının bariz nümunəsidir.
Onu ideal mütaliəçi, xəyalı Yerlə Göylə əlləşib dünyanı, eləcə də tariximizi tamam fərqli tərəfdən bilib dərk edən, öz təbirincə desək Odər(Həqiqət işığı) oğlu, Safağ (elm) bilicisi olan ideal millətsevər də adlandırmaq olar.
Bütün bunlarla yanaşı, İsa Muğanna həm də ideal ailə başçısı və həyat yoldaşıdır. Əməli, əqidəsi cəmiyyətdə necə dürüstdürsə, ailədə də eləcədir. Firuzə xanım onun ilk və əbədi məhəbbəti, ən sədaqətli dostu, gözünün ağı-qarası bircə balası Sevinc Muğanna onun həm davamçısı, həm də hər qayğısını sidq- ürəklə çəkən cəfakeş övladıdır. Nəvələri İsa və Səma isə onu həyata bağlayan ən qırılmaz tellərdir.
İsa Muğanna ideal şəxsiyyətdir. Özü də, sözü də bütöv, mövqeyi dəyişməz… 20 yaşında düşüncələrinə görə müdrik qoca, günü bu gün də saflığına görə məsum uşaq təsiri bağışlayan 85 yaşlı gözəl insan... Yüz yaşayın , ağrı –acısız yaşayın İsa müəllim! Sizin kimi İDEALA həmişə ehtiyacımız var.
Sizi sevənlər adından:
Nəzmiyyə Axundova, Filologiya elmləri namizədi, dosent
Qərənfil Xəlilova, Siyasi elmlər namizədi, Əməkdar jurnalist
Sərvinaz Eminova, Jurnalist-politoloq