Azərbaycanda ictimai sektorun tarixini yalnız 90-illərdən sonrakı dövrlə bağlamaq düzgün olmazdı. Tarixən müxtəlif ədəbi məclislər, xeyriyyə fondları, ictimai mahiyyətli təşkilatlar mövcud olub. Bu qurumlar Azərbaycanın ictimai-siyasi fikir tarixində azda olsa xatırlanır. İctimai dəyərlər üzərində formalaşan indiki QHT-nin fəlsəfəsi və problemi təbii ki, fərqlidir.
Bu gün Azərbaycanda QHT-nin ən başlıca problemi ictimai mahiyyətli instituta çevrilə bilməməsidir. Təbi ki, bunun kifayət qədər səbəbləri var. Bu səbəblərdən yalnız biri olan iqtisadi faktora, davamlı maliyyə məsələsinə nəzər salmaq istərdim. Ötən il Azərbaycandan bir qrup ictimai sektor təmsilçisi Xorvatiyada səfərdə olarkən həmin ölkənin QHT sistemi ilə tanış olublar. Onların verdiyi məlumata görə Xorvatiyada yalnız bi neçə nazirlik istisna olmaqla qalan dövlət qurumlarının əksəriyyəti qrant ayırır. Maraqlısı odur ki, həmin ölkənin qeyri-hökümət təşkilatlarının sayı Azərbaycandakından qat-qat çoxdur. Vətəndaş Cəmiyyəti sisteminin inkişafı üçün şəffaf maliyyə çevrəsinin geniş olması vacib faktordur.
Bu gün Azərbaycanda şəffaf qrant çevrəsinin genişlənməsi zəruridir. İctimai təşkilat maliyyə vəsaiti üçün yalnız Prezident yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasına üz tutmamalıdır. Digər nazirliklərin, şirkətlərin bu işə qoşulması zəruridir. Və həmin qurumlar öz tanışına, özünə yaxın olan təşkilata necə gəldi deyil, daha şəffaf, səmərəli şəkildə, innovativ layihələrə vəsait ayırması Azərbaycan cəmiyyətinin, dövlətinin xeyirinə olar. Azərbaycanın iqtisadiyyatındakı inkişaf, gəlirlərin artması bu işləri görməyə problem yaratmır. Deməli, burada səmimi istək, vətəndaşlıq mövqeyinin güclü olması yetərlidir. Maliyyənin əhatə dairəsi genişləndikcə şəffaflıq, məsuliyyət və ən əsası QHT-nin effektiv fəaliyyəti artar. Görülən işlərin səmərəsi hiss olunar.
Qeyri-kommersiya təşkilatı olan QHT-də çalışmaq həqiqətən bir fədakarlıq tələb edir. Bu fədakarlıqla bərabər həmin sistemdə çalışanların halal qazancının olması da vacibdir. Çoxları dəfələrlə səsləndirir ki, bu sistemdə mənfəət haqqında düşünmək düzgün deyil. Mənə belə gəlir ki, halal maliyyə səmərəli fəaliyyət üçün lazımdır. Çünki maliyyəsiz, “quru bəyliklə” böyük, effektli işləri görmək mümkünsüzdür.
Müsbət haldır, Prezident yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası bəzi şirkətləri, qurumları ictimai sektorla əməkdaşlığa cəlb edir. Mənə belə gəlir ki, istər xeyriyyəçilik işi, istər özəl sektorun QHT-lərlə iş birliyinin yaradılması sosial sifarişə çevrilməlidir. Bu iş göstərişlə deyil, daha çox hər bir şəxsin daxilindən gəlməlidir. Acınacaqlı hal odur ki, xeyriyyəçilik institutunun getdikcə izi də itir. Deyəsən, xeyriyyəçilik ənənəsi ələ baxımlılıq kimi qəbul olunur.
Bir faktı qeyd etmək istərdim. Bir neçə il öncə azərbaycanlı iş adamının xarici musiqiçiyə bir neçə ifaya görə 1,5 milyon dollar ödəməsi xəbərini eşitdik. Təbii ki, bu onun şəxsi işidir. Bəs görəsən bu səxavətli həmyerlimiz Azərbaycan cəmiyyətinin inkişafına azda olsa vəsait ayırırmı? Təəssüf ki, şou əhlinə, yarımçılpaq qadın ifaçılara pul ayıranlar daha çoxdur.
Qaldı ki, QHT-media münasibətləri haqqında onu demək olar, burada əməkdaşlığın inkişafı hər iki sahənin maddi və mənəvi cəhətdən zənginləşməsindən daha çox asılıdır. Əlaqələrin genişlənməsindən, ümumilikdə, QHT jurnalistikası haqqında çox danışılır. Bu gün QHT-jurnalistikası anlayışı o qədərdə aydın deyil. Etiraf etmək lazımdır jurnalistikada ixtisaslaşma pozitiv haldır. Dünya mediasında mövcud olan bu prosesin Azərbaycanda yaranması faydalı olar.
Bir vacib məqamı unutmaq olmaz. Nə iş görürsən gör, istər qeyri hökümət təşkilatının, istər medianın, istərsə də PR xidmətinin təşkili halal iqtisadi mexanizmlərlə bağlıdır. Ona görə də həm mediada, həm də Vətəndaş Cəmiyyəti sistemində halal maliyyənin əhatə dairəsinin genişlənməsi barədə düşünmək lazımdır.
İlkin olaraq dövlət qurumlarının ictimai sektorla şəffaf əməkdaşlığının necə olub-olmamasını müəyyən etmək məqsədilə monitorinq keçirmək olar. Digər tərəfdən heç bir hüquqi məhdudiyyətin olmamasına baxmayaraq sahibkarlıq subyektləri ilə QHT-lər arasında əlaqələr arzu olunan səviyyədə deyil. Bəlkə bu əməkdaşlığa dəstək üçün qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış etmək lazımdır. Əgər insanlar mənəvi işə, qanunla yaşamaq vərdişlərinə etinasız yanaşırsa onda hüquqi məsuliyyəti artırmaq gərəkdir.
Dəyərli oxucular, mənim fikirlərimi kiməsə məsləhət vermək kimi qəbul etməyin, bu sadəcə olaraq xoş məramlı polemikaya dəstək olmaqdır. Medianın da, qeyri-hökümət təşkilatının da normal fəaliyyəti cəmiyyətə qürur gətirər.
