1930-cu ilin avqustundan rayon statusu alan Ağdamın inzibati ərazisi azalsa da, ətraf rayonlara təsir imkanları daha da artdı. Daim ilklərə imza atan Ağdam ətraf rayonların sanki bir istinad yeri oldu.
Təxminən səksən beş illik bir dövrdə rayonun inkişaf tarixində iki onllik daha yaddaqalan olub. Araşdırmalarımıza görə, 50-ci və 80-ci illəri Ağdamın qızıl dövrü hesab etmək olar. Bu qızıl dövrün yaranmasında Ağdam RPK-ya rəhbərlik etmiş şəxslərlə yanaşı, yerli ziyalılarında böyük rolu olmuşdur...
Səksəninci illərdə Ağdam Rayon Partiya Komitəsinə rəhbərlik etmiş Sadiq Murtuzayevin rayonda həyata keçirdiyi layihələrin demək olar ki, əksəriyyətinin ideya müəllifi AMEA-nın müxbir üzvü, professor Xudu Məmmədov idi. Xudu müəllim alim kimi elmdə, qarabağlı kimi Ağdamda bir çox ilklərə imza atıb. Və bu ilklərdən biri də Ağdamda inşa edilən “Çay evi”dir.
Xudu müəllimin tövsiyyələri səksəninci illərdə məktəbdə oxuyan hər bir şagirdin yaxşı yadında olar. Hər gəlişiylər hamını sevindirən Xudu müəllim tez-tez məktəblərə gedər, rayonun bütün mədəni-kütləvi tədbirlərində iştirak etməyi özünə vəzifə bilirdi. Bəzən də sədaqətli dostları professor Nurəddin Rzayevi, xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadəni və şair Şahmar Əkbərzadəni özüylə Ağdama gətirər və görüşlərə aparardı...
Bu gün elə bir ağdamlı yoxdur ki, Xudu Məmmədovun ideyaları haqqında, o cümlədən Sadıq Murtuzayevin şəhərdə gördüyü işlər barəsində bilgisi olmasın...
Çay evinin tikintisiylə bağlı Sadıq müəllim maraqlı məqama toxundu:
-Kabinetimdə oturmuşdum. Birdən gözləmədiyim halda Xudu müəllim içəri keçdi. Əlində bir jurnal var idi. Sonra məlum oldu ki, bu jurnal yox, təqvimdi. Təqvimdə Cin Xalq Respublikasının gözəgəlimli yerlərinin və memarlıq abidələrinin şəkilləri verilmişdi. Bu şəkillərdən biri də meşənin içində göydələn kimi hündürmərtəbəli binanın təsviri idi...
Bu arada isə keçmiş SSRİ məkanında “alkokolsuz həyat” kompaniyasına start verilmişdi. Şəklə baxanda Sadıq müəllimin ilk ağlıma gələn çay evinin tikintisi oldu. Xudu müəllimlə söhbətində də “Çay evi”ni tikməyi qərara almışdılar. Hətta səhəri günü şəhərdə tikiləcək yerlərə də baxış keçirdilər.
Sadıq müəllim deyir ki, Xudu müəllimnən xeyli dərdləşdik. Xəyalən tikiləcək binanında təsvirini verdik. Deyim ki, Xudu müəllimin Ağdama bu dəfəki gəlişi məhz bu binanın tikintisinin təklifiylə bağlıydı. Bundan sonrakı sözü isə memarlar və inşaatçılar deməliydi...
Sadıq Murtuzayev dərhal rayonun baş memarı Naiq Səmədovu kabinetinə dəvət edir. Və layihənin icrasıyla bağlı ondan təklif istəyir.
Qeyd edim ki, 1984-1988-ci illərdə Ağdamda baş memar işləyən Naiq Səmədov Ağdamın qızıl dövrünün yaradıcılarından hesab olunur. Bir faktı demək kifayətdir ki, şəhərdə unikallığı ilə seçilən məhşur “Passaj” Ticarət mərkəzi məhz onun layihəsiylə inşa edilmişdir. Naiq Səmədov Çay evinin tikintisiylə bağlı diqqəti çəkən məqamlara toxundu:
- Sadıq müəllim təqvimi mənə verib az vaxt ərzində bu obyektə oxşar layihə hazırlamağımı istədi. Amma milli kaloritlə zəngin. Sadəcə görkəmi təxminən bu şəkildəki kimi olmasını istədi.
Çox düşünüb-daşındıqdan sonra bir layihə hazırlayib birinci katibə təqdim etdim. Xoşuna gəldi və bütün tikinti təşkilatlarını yığıb işə start verdi. Layihədə hörgü işləri yalnız birinci mərtəbədə olmalıydı. Qalan hissələr dəmir konstruksiyadan ibarət idi. Çay evinin yerini isə Xudu müəllimlə birgə müzakirədən sonra məscidin yanında tikmək qərara alındı. İnşaat xərclərini azaltmaq üçün azadlıqdan mərhum edilmiş şəxslərin əməyindən də istifadə edilmişdi. Onların arasında çox bacarıqlı ustalar var idi...
Beləliklə, Novruz bayramında başladığımız işi iyulda təhvil verdik.
Elə bir gün olmurdu ki, rayon rəhbərliyi tikintinin gedişi ilə maraqlanmasın. Mən isə hər gün tikinti meydançasındaydım...
Çay evinin ortasında iri diametrli boru qalxırdı. Hər tərəfdə kiçik həcmli borular konsrtuksiyalarla bir-birinə birləşirdi. Mərtəbələr arası arakəsmələr taxtadan idi. Borular hamısı taxtalarla bağlanaraq, müxtəlif naxışlarla bəzədilmişdi. Hər mərtəbədə dörd qapı nəzərdə tutulmuşdu. Yuxarı mərtəbələr məscidə baxan tərəfdə dairəvi şəkildə quraşdırılmış pilləkənlə qalxmaq olardı. Çay evi”nin tikintisi zamanı yüz tona yaxın metal konstruksiyadan istifadə edilmişdi…
Bir çətinliyimiz “Çay evi”nin damının vurulması zamanı oldu. Amma usta Kamal dadımıza çatdı. Oğlanları ilə birgə az müddət ərzində kümbəzi vurdular. Günbəz sinkləşdirilmiş dəmirlə vuruldu...
Açığı ağlıma gəlməzdi ki, bu layihə belə uğurlu alınar. Hətta yadımdadı ki, Moskvada o illərdə keçirilən sərgidə bizim layihə “Sovet dövrünün qeyri - adi layihələri” sırasında yer almışdı..
Bu arada qeyd edim ki, birinci mərtəbə yarımzirzəmi kimi inşa edilmidi. Əsasən xəmir xörəkləri verilirdi. Qış aylarında orda verilən həngəlin ayrı bir ləzzətli dadı olardı. Yuxarı mərtəbələrdə çay və müxtəlif şirələr verilirdi. İctimai iaşə müsəsisələri idarəsinə baxan „Çay evi“ni“ Sarı Şəmil işlədirdi…
1986-cı ilin iyulun 26-da “Çay evi”nin açılışı keçirilir. Aşılışa rayon rəsmiləri ilə yanaşı Azərbaycan KP MK Mədəniyyət şöbəsinin müdiri Vəfa Quluzadə də iştirak edir. Vəfa müəllim bizimlə söhbətində Şuşanı və Ağdamı, ümumiyyətlə Qarabağın bütün guşələrini sevdiyini dilə gətirdi. Bildirdi ki, Ağdama gedişinin əsas səbəbi həmin dövrdə keçirilən məhsul bayramı olub. “Çay evi”nın açılışında çıxış etdiyini xatırlayan Vəfa Quluzadə o binanın təkrarolumaz bir üslubda tikildiyi qənaətindədir...
Beləliklə, “Çay evi”nin açılışı münasibətilə “Lenin yolu” qəzetinin 31 iyul 1986-cı il tarixli sayında dərc olunmuş yazıda deyilir: “Sov.İKP-nin “Sərxoşluq və alkoqolizmi aradan qaldırmaq tədbirləri haqqında” məlum qərarından sonra rayonumuzda rəngarəng tədbirlər həyata keçirilməkdədir. Bu gün istifadəyə verilən “Çay evi”nin bu baxımdan son dərəcə böyük əhəmiyyəti var. Zəhmətkeşlərin asudə vaxtlarının səmərəli, şən və məzmunlu keçməsində “Çay evi”nin rolu əvəzsizdir“…
***
Təxminən üç yüz illik tarixi olan Quzanlı qəsəbəsi Ağdamın “dadı”n verməsə də bu gün rayonun mərkəzinə çevrilib. Rayonun bütün strukturları məhz burada yerləşir, ağdamlılara xidmət göstərir. Qəsəbə statusuyla yaşayan doğma Quzanlı kəndinə gedəndə hər dəfə bir yeniliyin şahidi oluram. Bu dəfə də belə oldu...
Qəsəbədə “Çay evi”nin tikintisi sürətlə gedirdi. Tikinti meydançasında işləyən usta və fəhlələrlə görüşdüm. Çox böyük ruh yüksəkliyi ilə danışan ustalar belə bir tikintinin işində iştirakdan fəxr duyduqlarını dedilər. Demək olar ki, eyni formada olacaq “Çay evinin” tikintisində bir sıra yeniliklər edilib.
Yeni layihənin müəllifi də Azərbaycan Memarlar İttifaqının üzvü Naiq Səmədovdur. Onunla məhz bu mövzuda söhbətim iş yerində oldu:
- Ağdamın icra başçısı Raqub Məmmədovun təşəbbüsü və təklifi ilə yeni layihəni hazırladım. Bir sıra yenilliklər etdim. Bina bütünlüklə beton konstruksiyalarla işlənib. Bütün ölçülər eynidir. Yaddaşımda qalan bütün məqamları layihəyə salmışam.
İçi yüz kvadratmetr olacaq, hər tərəfdən iki metr olmaqla artırma üçün nəzərdə tutulub...
“Çay evi”nin açılışından iyirmi beş il keçir...
Yaxın günlərdə isə yeni “Çay evi”nin açılışı keçiriləcək.
Hələlik Quzanlıda ...
Hər birimiz isə onun Ağdamda, köhnə yerində, bərpa ediləcəyinə inanırıq...
