Müa­sir La­tın Ame­ri­ka­sı ədə­biy­ya­tı­nın ön­cül no­va­tor ya­zı­çı­la­rın­dan olan pe­ru­lu na­sir Ma­rio Var­qas Lyo­sa 28 mar­t 1936-cı ildə do­ğu­lub. Le­on­sio Pra­do hər­bi mək­tə­bin­də, da­ha son­ra San-Mar­kos pay­taxt uni­ver­si­te­tin­də təh­sil alıb. 1958-ci il­də Mad­rid uni­ver­si­te­ti­nin tə­qaü­dü­nü qa­za­na­raq, uzun müd­də­tə Av­ro­pa və Ame­ri­ka­ya ge­dib. Doq­quz il­dən son­ra R.Qal­ye­qos adı­na bey­nəl­xalq mü­ka­fa­ta la­yiq gö­rü­lən Var­qas Lyo­sa ya­zı­çı­nın ic­ti­mai hə­yat­la sıx bağ­lı­lı­ğı möv­zu­sun­da məş­hur nit­qi­ni söy­lə­yib. Da­ha son­ra­lar öz fi­kir­lə­ri­ni hə­ya­ta ke­çir­mək üçün Pe­ru­da 1990-cı il­də ke­çi­ri­lən pre­zi­dent seç­ki­lə­rin­də na­mi­zəd ki­mi iş­ti­rak edə­rək, məğ­lu­biy­yə­tə uğ­ra­yıb. 

Var­qas Lyo­sa­nın 1963-cü il­də yaz­dı­ğı ilk ro­ma­nı "Şə­hər və kö­pək­lər" Li­ma­da onun ki­tab­la­rı­nın nü­ma­yiş­ka­ra­nə yan­dı­rıl­ma­sı ilə nə­ti­cə­lə­nən qal­ma­qa­la sə­bəb olub. Le­on­sio Pra­do hər­bi mək­tə­bi­nin "ger­çək ta­rix­çə­si"ndə əks et­di­ri­lən əca­ib xü­su­siy­yət­lər Pe­ru­nun bü­tün hərb­çi züm­rə­si­ni is­teh­za hə­də­fi­nə çe­vi­rib. "Ya­şıl ev" ro­ma­nı­nın əsas möv­zu­la­rı olan zo­ra­kı­lıq və öz­gə­ləş­mə ey­ni vaxt­da beş kə­si­şən sü­jet xət­ti­lə in­ki­şaf et­di­ri­lir. Ya­zı­çı bu­ra­da ge­niş­lən­di­ril­miş mon­taj tex­ni­ka­sın­dan, ha­di­sə­lə­rin za­man və mə­ka­nı­nın ani əvəz­lən­mə­lə­rin­dən, çox müx­tə­lif nöq­tə­lər­dən ya­naş­ma üsu­lun­dan is­ti­fa­də edir. "Kü­çük­lər" he­ka­yə­sin­də "əsl ki­şi mü­hi­ti"nə dü­şən ax­ta oğ­la­nın ba­şı­na gə­lən­lər təs­vir olu­nur. "Kil­sə­də söh­bət" ro­ma­nı M.Od­ria­nın dik­ta­tu­ra­sı za­ma­nın­da Pe­ru cə­miy­yə­ti­nə xas olan na­qis­lik­lə­ri or­ta­ya çı­xa­rır.

"Pa­lo­mi­no Mo­le­ro­nu kim öl­dü­rüb?" de­tek­tiv po­ves­tin­də gənc bir mü­ğən­ni­nin qət­li hə­qi­qə­tin və əda­lə­tin qa­rı­şıq sər­həd­lə­ri­nin ay­dın­laş­dı­rıl­ma­sı üçün zə­min ro­lu oy­na­yır.

Var­qas Lyo­sa "Ka­pi­tan Pan­ta­le­on və xe­yir­xah əməl­lər ro­ta­sı", "Xu­li­ya xa­la və yazar", "Məh­şər sa­va­şı" və baş­qa ro­man­la­rın, elə­cə də Flo­be­rin ya­ra­dı­cı­lı­ğı haq­da təd­qi­qa­tın mü­əl­li­fi­dir.

Mario Varqas Lyosa 2010-cu ilin ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görüldü.

Perulu yazıçı Mario Varqas Lyosa həyatını istər kağız üzərində, istər başqa vasitələrlə totalitarizmə qarşı mübarizəyə  həsr edib.

- Necə  oldu  ki,  «Keçilərin ziyafəti»ni yazdınız?
- 1975-ci ildə «Kapitan Pantaleon» romanım əsasında film çəkilən zaman, səkkiz aylıq Dominikan Respublikasına getdim. Truxilyo haqqında ilk dəfə o vaxt eşitdim. Bu tarixi faktlardan istifadə etməklə yeni bir roman yazmaq haqqında düşünürdüm. Uzunmüddətli layihə idi. Sadə insanlarla, Truxilyonun qurbanları və əməkdaşları ilə görüşmək, qəzetləri oxumaq üçün dəfələrlə Dominikan Respublikasına getdim. 
- Kitab Alberto Fuximori  şəxsiyyətini nə dərəcədə əks etdirir?
-  Fikrimcə, bu kitab Truxilyo haqqındadır, amma  hər hansı diktator haqqında yazırsansa,  deməli, əslində  bütün diktatorlar və ümumilikdə totalitarizm haqqında yazırsan. Mən yalnız Truxilyo haqqında yox, əslində rəmzi bir obrazın simasında bütün cəmiyyətlərdə baş verən hadisələr haqqında yazırdım.    
- Xüsusilə Latın Amerikasında.
-  50-ci illərdə, mən universitetdə təhsil alanda  Latın Amerikası diktatorlarla dolu idi. Rəmzi obraz kimi məhz Truxilyonun seçilməsi onun  ifrat qəddarlığı, satqınlığı, dəlisovluğu və süniliyi ilə bağlı idi. Bütün dövrlərin diktatorlarına xas xüsusiyyətlər onda daha çox nəzərə çarpırdı.   
Diktatorlar təbii fəlakət deyil. Toxunmaq istədiyim mövzu bu idi: diktatorlar çoxlu sayda insanın, hətta bəzən qurbanları daxil olmaqla, iştirakı ilə formalaşırlar. 
-  Diktatorlar barədə biliklərinizin siyasi təcrübənizlə bağlılığı varmı?
-  Siyasətdə keçirdiyim üç il mənə çox şey öyrətdi: hakimiyyət hərisliyi insan şüurunu məhv edə, dəyərləri və prinsipləri alt-üst edə, insanları kiçik, bədheybət məxluqlara çevirə bilər.    
-  Romanın müəyyən hissəsi qadınların baxış bucağından yazılıb. Bu, sizin üçün çətinlik törətmirdi ki? 
 - İttiham etmək çətinlik törətmir. Əsas qəhrəmanlardan  birinin qadın olmasını istəyirdim, çünki zənnimcə, Truxilyonun qurbanları arasında əsas yeri qadınlar tuturdular. Onun amiranəliyinə  kişi şovinizmi də əlavə edilməlidir.  Truxilyo sekslə təkcə zövq almaq üçün yox, həm də üstünlüyünü sübut etmək üçün məşğul olurdu. Bu cəhətdən o, çox diktatorları qabaqlamışdı. Məsələn, o, dostlarının arvadları ilə yatağa girirdi.
-  Şekspirin pyeslərini xatırladır.
-  Müəyyən mənada. «Koriolan» bu mövzuda yazılmış çox gözəl əsərdir.   
 -Yazıçı olmaq istədiyinizi ilk dəfə nə vaxt anladınız? 
-  Beş yaşımda, kitab oxumağa başlayanda anladım ki,  bu, mənim həyatımın ən əlamətdar anıdır. 
- Hansı kitabları oxuyurdunuz? 
-  Macəra romanları oxuyurdum. O vaxt uşaqlar komiks yox, mətn oxuyurdular. Jurnalları xatırlayıram.  Oxuduğum hekayələrin davamını yazmağa başladım. Çünki bitdikləri üçün məyus olurdum. Bəzən əsərin sonluğunu dəyişmək istəyirdim. Beləcə, oyun xatirinə yazmağa başladım.    
 - “Culia xala və Senarist»in  süjetində olduğu kimi.
-  Düzdür. Universitetə daxil olanda, yazıçı olmaqdan başqa heç nə istəmədiyimi bilirdim. Lakin o vaxt üzvü olduğum cəmiyyətdə  yalnız yazıçı olmaq qərarına gəlmək çox çətin idi…  Mən başqa yollarla pul qazanıb, ədəbiyyatla boş vaxtlarımda məşğul olmağı planlaşdırırdım.   
 - Jurnalistika?
-  Hə. Amma ilk dəfə 1958-ci ildə Avropaya gələndə qərara aldım ki, yalnız yazıçılıqla məşğul olacaq, bütün vaxtımı və enerjimi yazmağa sərf edəcəyəm.  O an  həyatımın dönüş nöqtəsi idi. 
 - Çox sayda kitabınız sizin üçün böyük problemlər yaradıb. 
- Yazıçının vəzifəsi - işinə sədaqətlə və ciddiyyətlə yanaşmaq, inandıqlarını bütün istedadı ilə müdafiə etməkdir.  Məncə, bu, yazıçnın mənəvi öhdəliklərinin bir hissəsidir. Məncə, yazıçı müəyyən məsuliyyətləri daşıyır, ən azı o siyasi polemikalarda iştirak etməlidir. Məncə,  ətraf aləmdən, cəmiyyətin gündəlik qayğılarından təcrid olunanda ədəbiyyat cılızlaşır. 
 -  Latın Amerikasında yazıçıların ictimai fəaliyyətlə daha çox məşğul olmasının səbəbi də budur?
- Fikrimcə, yazıçıların ictimai debatlarda iştirakı müəyyən dərəcədə faydalıdır. Mədəniyyət ətrafda baş verənlərdən tamamilə təcrid olunarsa, süniləşər.
-  Təbiətcə mübahisələri sevirsiniz, yoxsa bu xüsuiyyət  yalnız kitablarınıza xasdır?  
 - Mənim kitablarımı asanlıqla steotiplərə sığışdırmaq mümkün deyil. Həmişə obyektiv yazıçı olmağa çalışmışam.  Bu, o demək deyil ki, heç vaxt yanılmamışım. Ola bilsin ki, mən həddən artıq  səhvə də  yol vermişəm. 
- Siyasətlə məşğul olmağa sizi nə vadar etdi?
- Həmişə siyasətin içində olmuşam, amma ziyalı qismində. 80-ci illərin sonunda  belə qərara gəldim  ki, siyasətlə əməli surətlə məşğul olmalıyam… Səhv qərar idi.  
- Seçicilərin ideyalarınıza tərəfdar çıxamaması sizi sarsıtdımı? 
- Bəli, amma ən pisi bu deyildi. Demokratik seçkilərdə məğlub olmaqla, qalıb çıxmaq da mümkündür, amma daha sonra baş verənlər məni çox pərt elədi. Seçkilərdə Fuximori qələbə qazandı. Mənim təklif etdiyim islahatların təşəbbüsünü öz əlinə aldı. Və uzun müddət Fuximori populyar oldu. Truxilyo kimi, bütün diktatorlar kimi.
- Məncə, həyatınızın bu mərhələsi artıq arxada qalıb. «Sudakı balıq»ı yazmısınız. 
-  Tamamilə haqlısınız. Ədəbiyyat fövqəladə gücə malikdir. Nə haqqında yazdığınızdan asılı olmayaraq, hətta həyatınızın ən pis hadisəsi belə olsa da, ədəbiyyat insanı saflaşdırır, hər cür yaranı sağaldır. 
-  Londonda nə qədər vaxt keçirirsiniz?
-  İlin azı üç ayını  Londonda  keçirməyə çalışıram. 
-  İngiltərədə Misis Tetçerə verdiyiniz dəstəklə tanınırsınız.
-  Tetçerin başına gələnlər çox acınacaqlıdır. Hakimiyyətdə olduğu müddətdə o, Britaniya siyasəti və  cəmiyyəti üçün əvəzsiz xidmətlər göstərdi.  Amma təəssüf ki, yaddaşlarda -  Avropaya qarşı mübarizə aparan, Avropa  haqqında absurd bəyanatlar verən ən qatı mühafizəkar kimi qaldı. Britaniyada baş verənlər çox maraqlıdı, çünki inanıram ki,  xanım Tetçerin  ən böyük ardıcılı, onun əsasını qoyduğu islahatları davam etdirən baş nazir Toni Bleyer olub. 

İngilis dilindən çevirən: Ülkər NƏSİBBƏYLİ