Türmə günləri kitab oxumaqla keçər deyiblər. Amma əgər məhbus məşhurdursa, siyasətə, ədəbiyyata da bir qədər yaxınlığı varsa, o, oxumaqla kifayətlənməyəcək... Həm də yazacaq. Məhbəs xatirələrini, yaşadıqlarını, keçmişini, gündəliklərini... Bu, nəsr janrında da ola bilər, nəzmdə də.
“Yeni Müsavat” bu sayında sizi məhbəs həyatında şeir yazan məşhurlarla və onların yaradıcılıqları ilə tanış edəcək.
Məlum, dar hücrə, duyğu fırtınası, yalnızlıq... Hərə bunu bir formada ifadə edir. Ən çox özlədiklərinə, ən çox narahat olduqlarına şeir həsr edənlər də var, məhbəs həyatını sözün bütün mənalarında “vəsf edənlər” də.
Son olaraq Respublikaçı Alternativ (REAL) Hərəkatının icra katibi Natiq Cəfərli həbsxanada daha bir şeir yazıb. Bu, manatın devalvasiyasına həsr olunmuş, komik üslubda bir şeirdir:
Manat qalıb ortada
Ərşə çıxıb naləsi,
FED bu ay toplantıda
Hiss edilir nəfəsi.
Neftimiz düşüb taxtdan
Üzünə baxan yoxdur,
Qaz da düşüb dəyərdən
İndi qaz satan çoxdur.
Ölməyə dollar lazım
Manata isə “doxtur”,
Qurusun dilim-ağzım
Deyəsən işlər......tortdur.
N.Cəfərli bundan öncə isə həyat yoldaşına şeir həsr etmişdi. Onu da xatırlayaq:
Barmaqlıqlar arasında tək görünən bəyaz aydır
Ona baxıb danışıram, sən də danış, sevgilim
Aydan səni soruşuram,
Sən də soruş, sevgilim....
Türmədə şeir yazan məşhurlar arasında “Yeni Müsavat” qəzetinin baş redaktoru Rauf Arifoğlu da olub. O, 2003-cü ildə o vaxtkı Bayıl türməsində aşağıdakı misraları qələmə alıb:
Əlim Allaha çatır,
Mənə kimsə batammaz.
Bu qaranlıq hücrəyə
bizdən başqa qeyrisi,
Hətta şeytan da sığmaz.
Aramızda kimsə yox
aramıza girəsi,
Bir Allahdı, bir mənəm,
Bir də Bayıl türməsi....
Kiçicik nəfəslikdən
Azan axır içəri
Yorğun düşmüş bir paytaxt
1 noyabr səhəri...
Sabiq millət vəkili Gülər Əhmədova da 2013-cü ildə, həbsdə olduğu zaman 8 yaşlı oğluna şeir yazıb. Sözügedən şeir 8 yaşlı Tamerlan üçün yeni il hədiyyəsi olaraq yazılıb:
Bayram hədiyyəsi aldınmı, oğlum?
Yolkanı kiminlə bəzədin, oğlum?
Soyuq evimizdə gülə bildinmi,
Süfrəni kim açdı, bəs sənə, oğlum?
Novruz bayramında şam yandırmısan,
“Hamınınkı sönüb, anamkı yanır
Mən hələ yatmıram” - demisən, oğlum.
3 Novruz bayramı gözləyəcəksən
Sonra gələcəyəm yanına, oğlum.
3 Yolka bəzəsin dayın, əmingil,
Sən də ətrafında oynarsan, oğlum.
Sənin göndərdiyin bütün şəkillər
Mənim kameramın bəzəyi olub.
Çoxdan görməmişəm, sacının ətri
Hər gecə burnuma dolur, ay oğlum
Vəfalı, ağıllı, mehriban oğlum!!!
2011-ci ildə həbsdə olan indiki Müsavat başqanı, həmin illərdə isə Müsavat Partiyasının İcra Aparatının rəhbəri Arif Hacılı da məhbəsdə şeir yazıb. Bunlardan ictimaiyyətə məlum olan və xeyli səs gətirəni “Darıxıram” şeiri idi. A.Hacılı 2003-cü ildəki həbsi zamanı da Kürdəxanıdan şeir yazırdı. Biz isə sizə onun 2011-ci ildə istintaq təcridxanasında yazdığı “Darıxıram” şeirini təqdim edirik:
Kürdəxanı qalasının
Divarları arasında
Qoşa, dəmir qapıların arxasında
Kilidləndim o gün gecə
Darıxıram bilsən, necə?!
Batıb səsim,
Yaşamağa yox həvəsim
Dünya ilə aramızın sərhədidir
dəmir torlu həbsxana pəncərəsi
... Azmış quşlar... ağ buludlar... göy... baxıram...
Binə hava limanından
Uçub gedən uçaqların
Arxasınca hey baxıram...
Uçur, gedir xəyallarım
Uçaqların arxasınca
İndi məndən uzaq düşən
Uşaqların arxasınca...
Uçur, gedir yaxın, uzaq şəhərlərə
Uçaqların enəcəyi
Şəhərlərin həsrətiylə darıxıram.
Şirin-şirin yuxulardan oyananda
Bağlı dəmir qapıları
Görüb hər gün
Azadlıqda açılacaq
Səhərlərin həsrətiylə
Darıxıram.
Uzaq oldu xəyallarım
Arzularım olarmı çin?!
Bir qurtum su
Sinə dolu nəfəs kimi
Darıxıram bu qəfəsdə.
Bircə addım azadlıqçün
Darıxıram hər gün, gecə
Darıxıram bilsən necə!
Azərbaycan xalq hərəkatının öncül şəxslərindən olmuş Nemət Pənahlı da 2011-ci ildə həbsdə olarkən yazdığı şeiri media ilə paylaşıb. Həyat yoldaşı Həcər xanıma həsr etdiyi uzun şeirin bir neçə misrasını sizinlə paylaşırıq:
Sənə sevgim, sayqım sonsuzdur, ey yar,
Sanma ki, küyləyib, qıyladım səni.
Bu da keçib gedər, pərişan olma,
Dərd çəkib, qəm yeyib ümidsiz qalma.
Hicrandan saralıb vaxtsız qocalma,
Sevir Allahımla övladım səni.
Gülüm, eşqimizdən gəl yazaq dastan,
Çağdaş aşiqləri tanısın cahan.
Köçürək tarixə ömrü anbaan,
Xalqa elçi kimi yolladım səni.
Dəli-divanətək sevirəm səni,
Nemətin dünyaya yay nəğməsini.
Dedin Züleyxa tək sevirsən məni,
Yaşatsın Yusiftək soyadım səni.
Həbsxanada olan vaxt hüquq müdafiəçisi Leyla Yunus həyat yoldaşı Arif Yunusa bir neçə dəfə məktub yazıb. Onlardan hamısı şeir dəyərində idi. Bu məktublardan sonuncusunda aşağıdakılar qeyd olunmuşdu: “Arif, əzizim! Mən yenə sənə yazıram, hərçənd indi dəqiq bilirəm ki, sən mənim məktublarımı oxuya bilmirsən, çünki tam təcrid olunmusan. Ancaq düşünürəm ki, Dinara - bizim həm Çuykov, həm Rodimtsevimiz bu məktubları qoruyub saxlayacaq və nə vaxtsa nəvələrimizə oxuyacaq....”.
L.Yunus daha sonra aşağıdakıları da yazıb: “Bizim sevimli K.Simonov dəqiq deyib: “Məktublar müxtəlif olur: ağlar, ağrılı, bəzən gözəl, çox vaxt mənasız”. Ancaq sən həmişə mənim məktublarımı, məqalələrimi, əlyazmalarımı toplamısan. Bizim ailədə sən həmişə araşdırmaçı alim olmusan. Çox vaxt nə yazdıqlarım yadımda qalmır. Ötən həftə Tom de Vall 1990-cı ildə “İstiqlal” nəşrində dərc edilən “Siyasətçinin məsuliyyət həddi” məqaləmə istinad edəndə mənə çox xoş oldu...”
Hüquq müdafiəçisi məktubunda həmçinin qeyd edib: “Arif, sənsiz çox tənhayam! Biz 36 il çiyin-çiyinə olmuşuq, 40 illiyimizi qeyd edəcəyimizə ümid edirdik, ancaq onlar bizdən elə qorxur.
İlahi, mən, belə balaca, zəif və xəstə qadın hakimiyyət mənsublarını necə qorxuda bilmişəm? Necə? Bilirəm, deyəcəksən ki, “yolçu Lakedemona çatdırıb ki, Qanuna sadiq olan bizlər burda uzanmışıq”. Ancaq mən yenə də düşünürəm ki, Leonidə daha asan idi...
300-dən biri... Sənin Leylan”.
“Yeni Müsavat” oxucuları xatırlayır ki, bu, L.Yunusun həyat yoldaşına yazdığı sayca üçüncü məktubdur. Daha öncə də hüquq müdafiəçisi Arif Yunusa sentimental tonlarda bir neçə məktub yazıb.
Amma məşhurların türmə şeirləri deyəndə ilk ağla gələnlərdən biri də Türkiyənin ölməz şairi Nazim Hikmətin yazdıqlarıdır.
Onun həbsxanadan həyat yoldaşı Pirayə xanıma yazdığı məktublar da dillərə dastandır. N.Hikmət ən gözəl sevgi şeirlərini bu qadına həsr edib. Onlar 1935-ci ildən 1950-ci ilə qədər evli olublar. N.Hikmətin “Karıma mektup” şeirindəki aşağıdakı misralar beyinlərdə özünə yer edib:
“Bir tanem!
Son mektubunda:
“Başım sızlıyor
yüreğim sersem!”
diyorsun.
“Seni asarlarsa
seni kaybedersem;”
diyorsun;
“yaşayamam!”
Yaşarsın karıcığım...”
Amma ən yaddaqalan şeir heç şübhəsiz ki, “Bugün Pazar” adlanan şeirdir.
“Bugün pazar.
Bugün beni ilk defa güneşe çıkardılar.
Ve ben ömrümde ilk defa gökyüzünün bu kadar benden uzak
bu kadar mavi
bu kadar geniş olduğuna
şaşarak
kımıldamadan durdum.
Sonra saygıyla toprağa oturdum,
dayadım sırtımı duvara.
Bu anda ne düşmek dalgalara,
bu anda ne kavga, ne hürriyet, ne karım.
Toprak, güneş ve ben
Bahtiyarım...”
****
Hüseyn Cavidin həyat yoldaşı Müşkünaz xanıma 1927-ci ilin yayında yazdığı məktubları da yaddan çıxarmaq olmaz. Amma onlar türmədən yox, müalicədən yazılanlar kateqoriyasına daxildir.
Birinci məktub: “Əziz və sevgili Müşkünaz! İndiyə qədər dörd-beş açıq məktub yazmışam. Ərtoğrulun açıqcasından başqa bir məktub almamışam. Bilməyirəm, cavab yazmayırsan, yaxud poçtxanamı verməyir? Hər-halda, bu qədər tənbəllik yaramaz.
Desəm ki, vannalar və elektrik məndə hal qoymamış, nəinki uzun məktub yazmaq, hətta qısasına da ərinirəm. Daha doğrusu, Məşədi İbad kimi adımı da özgədən soruşuram. Vannalar bütün-bütünə əsəbi və hafizəni bərbad edir. Az qalmış ki, tədavi proqramımı yarılayım, bu gün-yarın qulluğunuzdayam. Çocuqlardan muğayat ol! Ərtoğrula söylə ki, gözü Turancığın üzərində olsun, savaşmasınlar, yoxsa acıq edib bir yolluq Mərdəkana gəlmərəm. Çocuqları mənim tərəfimdən öpərsən”.
****
BBP lideri Muhsin Yazıcıoğlu da 30 il bundan öncə Mamak Türməsində cəza çəkdiyi vaxt “Üşüyorum” adlı şeir qələmə alıb. Bu da siyasilərin məhbəs yaradıcılığı siyahısında xüsusi yer alır:
Bir coşku var içimde bu gün kıpır kıpır
Uzak çok uzak bir yerleri özlüyorum
Gözlerim parke parke taş duvarlarda
Açılıyor hayal pencerelerim
Hafif bir rüzgar gibi süzülüyorum
Kekik kokulu koyaklardan aşarak
Güvercinler ülkesinde dolaşıyor
Bir çeşme başı arıyorum
Yarpuzlar arasında kendimi bırakıp
Mis gibi nane kokuları arasında
Ruhumu dinlemek istiyorum
Zikre dalmış her şey
Güne gülümserken papatyalar
****
Bir çox mahnılara söz olmuş məhbəs şeirləri də var. Onlardan biri də “Hapishane Şarkısı -5” adlanır ki, onu datürkiyəli şair Sabahattin Ali yazıb.
“Başın öne eğilmesin
Aldırma, gönül, aldırma
Ağladığın duyulmasın,
Aldırma, gönül, aldırma
Dışarda deli dalgalar
Gelip duvarları yalar;
Seni bu sesler oyalar,
Aldırma, gönül, aldırma
Görmesen bile denizi,
Yukarıya çevir gözü:
Deniz gibidir gökyüzü;
Aldırma, gönül, aldırma
Dertlerin kalkınca şaha
Bir küfür yolla Allaha
Görecek günler var daha;
Aldırma, gönül, aldırma
Kurşun ata ata biter
Yollar gide gide biter;
Ceza yata yata biter;
Aldırma, gönül, aldırma
