Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına sərgi salonundakı açılış törəni bir neçə dəqiqə idi ki, başlamışdı. Həmişəkindən fərqli olaraq, budəfəki izdiham sərgi salonunun əməkdaşlarını belə, çaşdırmaqda idi. Divardan asılan portretlərdə hansı sehrin olmasını duymaq çətin deyildi. Bəs, o sehr nədən ibarət idi? Bunu dəqiqləşdirə bilmirdik. Ta ki, ikinci natiq-akademik Rafael Hüseynov “Sərgi salonunun əvvəlində Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin portreti dayanıb. O portret burda olmasaydı belə, Rais Rəsulzadənin hər rəsminin ardından o surət boylanır” deyənə qədər bu suala cavab axtarası olduq...
Yuxarıda adını çəkdiyimiz məkanda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banilərindən olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin nəvəsi Rais Rəsulzadənin əsərlərindən ibarət sərgidəyik. Rais bəy sadəcə, böyük Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bioloji varisi deyil, onun zəkasının, kübarlığının, ədəbinin, əməllərinin varisidir. Bu alicənab insanı yaxından tanıdıqca nəsillər arasındakı genetik bağın nə qədər önəmli olduğuna bir daha əmin olursan. Acısını dilə gətirməz, kimsədən umacağını və təmənnasını sezə bilməzsən, böyük bir sənət adamı kimi də sadə və təvazökardı...
Sərgidəki hər portretdə bu detalları görmək olar. Təbiətlə harmoniyanın məhsulu olan portretlərin özləri də bir növ Rəsulzadə davamçılarıdırlar. Təbii ki, ruh etibarilə... Onlarda da ululuq, böyüklüklə yanaşı sadəlik və təmizliyi həmən hiss edə bilərik.
Törəni (adam Rəsulzadələrdən danışanda bu “törən” sözünü daha çox işlətmək istəyir) Əməkdar rəssam, ittifaqın katibi Ağaəli İbrahimov açdı. Təbii ki, bir rəssam və bir dost olaraq Rais Rasulzadəni dəyərləndirdi. Hələ 1960-cı illərdən bu yana dostluq etdiyi rəssamın ən böyük özəlliyi kimi sulu boya texnikasını qoruyub saxladığını dedi:
“Rais Rəsulzadənin yaratdığı əsərlər müxtəlifdir: böyük həcmli, müxtəlif fiqurlu, kompozisiyalardan, çoxlu mənzərələrdən ibarətdir”.
Bu açılış nitqi olsa da, Rais Rəsulzadəni yalnız bir rəssam çərçivəsində məhdudlaşdırırdı. Belə desək, dostu Rais Rəsulzadənin ancaq “Rais” hissəsindən danışıb “Rəsulzadə”sini saxlamışdı.
Akademik Rafael Hüseynov isə ustalıqla bu balansı qorudu. Bir neçə maraqlı detalı qeyd etməklə böyük Məhəmməd Əminlə bu portretlər arasında qırılmaz bir bağ yaratdı. Məsələn, dedi ki, Rais Rəsulzadə daha çox mənzərə rəsmləri çəkir. Bunun da səbəbi var: qürbətdə vətənindən, doğmalarından uzaqda yaşayan, onların xiffətini çəkən insanlar daha çox təbiətlə təmasda olmağa can atırlar. Necə ki, vaxtilə, M.Ə. Rəsulzadənin özü də qürbət ellərdə bu hissi yaşamışdı. Akademikin bu yanaşması kifayət qədər məntiqlidir. Demək, Rəsulzadənin (həmçinin, oğlu Azərin) qürbət ağrıları genetik olaraq nəvəsinə keçib və portretlərin arxasından Rəsulzadə surətinin boylanmasının da əsas səbəbi bu imiş...
Rafael Hüseynovdan sonra çıxış edən digər millət vəkili Fazil Mustafa da bu detalı önə çəkdi: “Niyə Rəsulzadə yalnız mənzərə rəsmləri ilə məşğul olur?. İnsanla danışmağa, ünsiyyət qurmağa imkan tanımayan, ağır sürgün həyatında, məşəqqətli ömür yolunda seçdiyi yolu məhz təbiətlə, mənzərə ilə uyğun gördü, onunla ünsiyyət qurmağı bacardı. Bu gün də sevindirici haldır ki, Rais bəy məhz Rəsulzadənin kübarlığını, alicənablığını, mədəniyyətini yaşadır”.
Rəsulzadələr irsinin araşdırıcısı, Rais bəyin isə yaxın dostu olan araşdırmaçı alim Nəsiman Yaqublu qısa da olsa, çox səmimi nitqlə yadda qaldı. Elə bayaqdan toxunduğumuz xətdən kənara çıxmayan məqamlara toxundu. Bu qabiliyyətin əslində, irsən keçdiyini, Məhəmməd Əminin atasının da çox yaxşı əl qabiliyyəti olduğunu qeyd etdi:
“Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin atası Axund Hacı Molla Ələkbər Rəsulzadənin də çox gözəl əl qabiliyyəti olub. O, vaxtilə mükəmməl xətlə Quran kitabını başdan-ayağa əlyazma şəklində yazaraq, Osmanlı sultanı Əbdülhəmidə bağışlayıb. Əbdülhəmidin həmin Qurandan çox xoşu gəlib və onu yaşadığı sarayda saxlayıb. Hazırda həmin Quran Diyarbəkirdə muzeydə qorunub saxlanılır.
1989-cu ildə Qazaxıstana Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin oğlu, Rais bəyin də atası Azər bəylə görüşməyə getmişdim.Onun qaldığı yerdə gördüyüm bir rəsm əsəri məni çox təəccübləndirdi. Baxdım ki, rəsmin aşağısında od-tonqal, üstündə isə kül şəkli çəkilib. Odun yanında Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, külün qarşısında isə Azər yazılıb. Səbəbin soruşanda dedi ki, “oddan kül törəyər. Amma mən Rais Rəsulzadənin timsalında görürəm ki, oddan elə od da törəyib”.
Yekunda rəssamın özü danışdı. Çox qısa, çox sadə, lakin çox böyük… Salonu dolduran, bəzən, bilmədən bir-birinin ayağını basan ziyarətçilərə dedi ki, bilirəm, yorulmusuz, vaxtınızı çox almayacağam. Bax, bunun özü də əslində, bir portret idi. Fırça ilə yazılan yox, sözlə yaradılan portret…
Çıxışını bitirib ziyarətçiləri sərgi salonunun uzun dəhlizlərindəki portretlərə baxmağa dəvət etdi.
Hamı bir nəfər kimi dəhlizə tərəf yüyürməyə başladı; həm Rais Rəsulzadənin füsunkar mənzərənin əksi olan portetlərinə tamaşa etmək, həm də o portretlərdən boylanan M.Ə. Rəsulzadə ilə söhbət etmək üçün…
Elmin Nuri
