Son illərdə dünya üzrə ev heyvanlarına sahiblik sadəcə bir tendensiya deyil, həyat tərzinə çevrilib. İnsanlar artıq pişik və itlərə heyvan kimi deyil, ailə üzvü kimi yanaşırlar.Tədqiqatlar göstərir ki, pandemiya dövrü ilə başlayan izolyasiya, texnologiyaların həyatımızda artan rolu və şəhərləşmənin gətirdiyi tənhalıq hissi insanları ev heyvanlarına daha çox bağlayıb. Əgər bir zamanlar ev heyvanları əsasən kənd yerlərində saxlanılırdısa, bu gün şəhər mənzillərində belə, onların varlığı adi hala çevrilib. Azərbaycanda da pişik və it saxlayan ailələrin sayı ildən-ilə artır, bu isə cəmiyyətimizdə ev heyvanlarının rolunun getdikcə gücləndiyini göstərir.

Modern.az mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb. 

Heyvanlar insanların emosional dəstək almasına və tənhalıqla mübarizə aparmasına kömək olduğu deyilir. Belə ki, psixoloq Sigmund Freyd, itlərdən bəhs edərkən, onların insanların emosional vəziyyətini hiss edə bildiyini vurğulayıb. Freyd itlərin terapiya prosesində rahatlıq və sakitlik gətirdiyini düşünürdü. Müasir dövrdə urbanizasiyanın və fərdiləşmiş həyat tərzinin geniş yayılması ilə insanlar bir-birindən uzaqlaşır, lakin ev heyvanları insanlara tənhalıq hissi ilə mübarizədə emosional dəstək verir. 

Həqiqətən də, tədqiqatlar göstərir ki, pişikləri və itləri qucaqlamaq insanlarda oksitosin (xoşbəxtlik hormonu) səviyyəsini artırır, bu da stressin azalmasına səbəb olur. Ev heyvanları ilə münasibət quran insanlar daha az depressiya və narahatlıq əlamətləri nümayiş etdirir.

2019-cu ildə ABŞ-da keçirilən bir araşdırmaya əsasən, it sahibləri arasında məmnunluq səviyyəsi ev heyvanı olmayanlara nisbətən 60% daha yüksək olub.

Psixoloq Karl Rogers insanın şərtsiz diqqət və sevgiyə ehtiyacını ön plana çəkib. Rogersin nəzəriyyəsinə əsasən, ev heyvanları bu ehtiyacı təmin edən vasitədir. 

 

Həmçinin ev heyvanları saxlamaq məsuliyyət tələb edir. Bu, sahibinə müəyyən qaydalar və struktur gətirir. Psixoloqlar bu cür qaydalı həyat tərzinin insanın psixikasını müsbət təsir etdiyini bildirir. Ev heyvanlarını gəzintiyə çıxarmaq, yemək vermək və qayğı göstərmək kimi gündəlik vəzifələr sahibin həyatını daha planlı edir.

Ev heyvanlarına olan marağın psixoloji tərəfləri ilə yanaşı sosioloji səbəbləri də var:

 

Şəhərləşmə ilə birlikdə insanlar nüvə ailə modellərinə (kiçik ailələr və ya subay həyat) keçid edir. Böyük ailələrin sosial dəstəyi azaldıqca, insanlar bu boşluğu ev heyvanları ilə doldurmağa başlayır. Emile Durkheim, sosial əlaqələrin zəifləməsi və tənhalıq nəticəsində fərdlərin yeni sosial bağlar yaratmağa meylli olduğunu qeyd edib. Pişik və itlər bu bağların formalaşmasında mühüm rol oynayır.

 

Müasir dövrdə ev heyvanları saxlamaq bəzən sosial statusun bir göstəricisi kimi də qəbul edilir. Xüsusən də it cinsləri və pişiklərdə bəzi nadir növlər sosial şəbəkələrdə geniş yayılmış trendlərin bir hissəsidir. Bu cür davranışları Thorstein Veblen “istehlak nümayişi” adlandırıraraq qeyd edir ki,  insanlar ev heyvanları vasitəsilə öz statuslarını nümayiş etdirirlər.

Ekoloji şüurun da insanların ev heyvanları saxlamasına səbəb olduğu qeyd edilir. Bəzi insanlar ev heyvanlarını təbiətə yaxın olmaq üçün seçir. Bu, həm də ekologiyaya artan maraq və insanların təbiətlə əlaqəni bərpa etməyə çalışmasının bir göstəricisidir. Sosioloq Bruno Latour təbiət və insan arasındakı münasibətlərin mədəniyyətlə birgə formalaşdığını və bunun gündəlik həyatımıza təsir etdiyini vurğulamışdır.
Statistikaya görə, dünya əhalisinin 33%-i it, 23%-i isə pişik saxlayır.

Bundan əlavə, iqtisadi səbəblər də bu qərarlara təsir edir. Uşaq böyütmək üçün tələb olunan yüksək xərclər bəzi insanları seçimlərini dəyişməyə məcbur edir. Ev heyvanı saxlamaq daha az büdcə tələb etsə də, sahibinə qayğı hissi bəxş edir. Təsadüfi deyil ki, ABŞ-də hər 5 cütlükdən biri uşağı yox, ev heyvanını ailənin mərkəzinə qoymağı seçir. Yaponiya kimi ölkələrdə isə artıq ev heyvanlarının sayı uşaqların sayını üstələyir.

 

Bu tendensiya yalnız fərdi seçimlərlə məhdudlaşmır, eyni zamanda cəmiyyətin dəyişən dəyərlərini əks etdirir. Ailə anlayışının sərhədləri genişlənir, "ailə" təkcə insanlardan ibarət olmur. Əslində, bir çoxları üçün it və pişiklər həyat yoldaşları və ya övladları qədər əhəmiyyətlidir.

 

Bu dəyişən mənzərə, bir tərəfdən insanın emosional ehtiyaclarını başqa formada təmin etməsini göstərsə də, digər tərəfdən doğum səviyyəsinin azalmasına və ailə quruluşunun dəyişməsinə səbəb olduğu vurğulanır. 

 

Amerika Birləşmiş Ştatlarında Ev Heyvanları Məhsulları Assosiasiyasının (APPA) 2023-2024-cü il hesabatına görə, ABŞ-da ev təsərrüfatlarının 67%-i (təxminən 85 milyon ailə) ev heyvanı saxlayır. Bunların içində 63,4 milyon it, 42,7 milyon pişik mövcuddur. Braziliya ABŞ-dən sonra dünyada ən çox itə sahib olan ölkədir. Burada təxminən 52,2 milyon it və 22,1 milyon pişik saxlanılır.

 

Avropada da ev heyvanlarına olan maraq çoxdur. Belə ki, Fransada 14,2 milyon pişik və 7,6 milyon it,  Almaniyada 10,3 milyon pişik və 8,6 milyon it saxlanılır. Böyük Britaniyada isə təxminən 12 milyon pişik və 9 milyon it ev heyvanı var.

 

Çində də ev heyvanlarına sahiblik sürətlə artır. 2022-ci ildə təxminən 73,55 milyon it və 53,1 milyon pişik saxlanıldığı bildirilir.Yaponiyada isə təxminən 9,8 milyon it və 9,6 milyon pişik saxlanılır.

Avstraliyada ev təsərrüfatlarının 61%-i ev heyvanı saxlayır. Saxlanılan ev heyvanlarının təxminən 5,1 milyon it və 3,8 milyon pişik mövcuddur.

 

Azərbaycanda isə ev heyvanları ilə bağlı konkret statistika olmasa da, müşahidələr onu deməyə əsas verir ki, ölkəmizdə də pişik və itlərin ev şəraitində saxlanılmasına maraq artıb. 

Ev heyvanlarının saxlanması ilə bağlı qaydalara gəldikdə, 2011-ci ildə Nazirlər Kabinetinin verdiyi qərara əsasən, vətəndaşlar mənzillərində maksimum 2 it və 1 pişik və ya 2 pişik və 1 it saxlaya bilərlər. Bu qaydalar ev heyvanlarının saxlanması ilə bağlı müəyyən məhdudiyyətlər qoyur.  Bənzər məhdudiyyətlər ABŞ, Avropa və Asiya ölkələrində də mövcuddur. Məsələn Böyük Britaniyada mənzillərdə saxlanacaq heyvanların sayı yaşayış sahəsinə əsasən məhdudlaşdırıla bilər. 1991-ci il Təhlükəli İtlər Aktına əsasən isə bu ölkədə müəyyən it cinslərinin saxlanması qadağandır. Kanadanın paytaxtında maksimum 6 ev heyvanı saxlamağa icazə verilir, ABŞ-də hər ştata görə qaydalar dəyişə bilər. Ortalama bir evdə 2-3 it saxlamağa imkan yaradılır. Almaniyada it saxlayanlar üçün xüsusi vergi ödənilir ("Hundesteuer"). Bu, xüsusilə şəhər ərazilərində it sayını nəzarətdə saxlamaq üçün tətbiq olunur. heyvanlara şiddət göstərənləri ciddi cəzalar gözləyir. Avstraliyada da  hər ev təsərrüfatında saxlanıla biləcək ev heyvanlarının sayı məhduddur. Bəzi ərazilərdə itlərin sayı 2, pişiklərin sayı isə 3-lə məhdudlaşır.

 

Göründüyü kimi Azərbaycan kimi dünyanın bir çox ölkəsində ev heyvanlarına sahib olmaq təkcə şəxsi seçim deyil, hüquqi və ictimai çərçivəyə uyğun həyata keçirilməli bir addımdır. Bu qanunların tətbiqi, ilk növbədə, heyvanların hüquqlarını və rifahını təmin etmək üçündür. Məsələn, it və pişiklərin qeydiyyatdan keçirilməsi, peyvənd olunması onların sağlamlığını qorumağa xidmət edir.

 

Digər tərəfdən, cəmiyyətin təhlükəsizliyi də diqqət mərkəzindədir. Təhlükəli heyvan cinslərinin saxlanılmasına qadağalar, sahiblərin heyvanlarını nəzarətsiz buraxmamaq öhdəliyi kimi tələblər ictimai asayişi təmin edir. Bundan əlavə, ekoloji tarazlıq da unudulmur: bəzi qanunlar ev heyvanlarının vəhşi təbiətə təsirini minimuma endirmək məqsədilə qəbul edilir.

Həmçinin, bu qanunlar insanların bir-birlərinə qarşı məsuliyyətini xatırladır. Şəhər mühitində çoxsaylı heyvan saxlamaq, qonşuları narahat etmək və ya gigiyenik problemlər yaratmaq yolverilməzdir. Bununla yanaşı, heyvanların qeyri-qanuni ticarətinə və qeyri-etik çoxaldılmasına qarşı sərt tədbirlər görülür.