Qarabağ məsələsi, təkcə iki dövlət, yəni Azərbaycan və Ermənistan arasında deyil, həm də iki xalq, türklər və ermənilər arasında daha geniş tarixi “təzad”ın tərkib hissəsidir.
Modern.az xəbər verir ki, bunu Türkiyənin “YetkinReport” saytındakı yazısında təcrübəli diplomat Halil Akınçı qeyd edib.
“Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov martın 13-də Ermənistanla son Qarabağ müharibəsindən (19-20 sentyabr 2023-cü il) Azərbaycanın qələbəsi ilə başa çatandan bəri müzakirə edilən sülh sazişinin şərtləri ilə bağlı razılığın əldə olunduğunu açıqlayıb. Müqavilənin mətni hələ açıqlanmayıb. Lakin bu müqavilə ilə Azərbaycanın əsas tələblərinin yerinə yetirildiyi, ermənilərin Qarabağla bağlı iddialarına son qoyulduğu, Qarabağın yeni əhali tərkibinin qorunduğu, iki ölkə arasında sərhədlərin dəqiqləşdirildiyi anlaşılır. Digər tərəfdən, konstitusiyaya və bununla bağlı qanunvericilik aktlarına tarixi ərazi iddialarını daxil edən Ermənistan konstitusiyaya dəyişiklik etmək öhdəliyi ilə kifayətlənir.
Vəziyyəti qiymətləndirərkən həmişə nəzərə alınmalı olan bir fakt odur ki, Qarabağ məsələsi, təkcə iki dövlət, yəni Azərbaycan və Ermənistan arasında deyil, həm də iki xalq, türklər və ermənilər arasında daha geniş tarixi “təzad”ın tərkib hissəsidir. Əldə edilən razılaşma hər iki xalqı maraqlandıran regional nizama təsir edəcək bir mərhələdir.
Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması ilə bağlı təşəbbüs həmişə Türkiyədən gəlib. Çünki Türkiyə ilə Ermənistan arasında münasibətlərin yaxşılaşdırılması diasporun Türkiyəyə qarşı fəaliyyətinin dayandırılmasına xidmət edəcək və Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarının heç olmasa bir hissəsini xilas etməyə kömək edəcəkdi.
Bununla belə, diaspora və erməni kilsəsinə türk düşmənçiliyini yaşatması və bunun kimliyi müəyyən edən rolu az qiymətləndirilmiş, Ermənistan və diasporun dinamikasını ayrıca nəzərdən keçirməyin zəruriliyi yaxşı başa düşülməmişdir. Bu cəhdlər davam edərkən diasporun qarşısına qoyduğu əsas vəzifənin Türkiyə-Ermənistan yaxınlaşmasına xələl gətirmək olduğu anlaşılmayıb.
ASALA-nın demək olar ki, bütün dünyanın dəstəklədiyi və ya dözdüyü qətliamları, 1993-cü ildə Rusiyanın köməyi ilə güclənən Ermənistan Ordusunun zəif Azərbaycan Ordusuna qarşı asan qələbə qazanması, bir milyondan çox Azərbaycan türkünün qısa müddətdə öz yurdundan didərgin düşməsi Daşnak Partiyasının təsiri altında olan Ermənistan rəhbərliyini daha da ruhlandırdı. (Sovet/Rusiya ordusunda türklər arxa xidmətlərə, ermənilər isə döyüş siniflərinə təyin edilirdi.)
Beləliklə, Ermənistan işğal etdiyi torpaqlardan imtina etmək bir yana, öz tarixi iddialarında güzəştə getmək istəmədi və diaspora ilə əməkdaşlıq etdi”,-diplomat yazır.
Diplomat onu da vurğulayıb ki, Türkiyə-Ermənistan sülhünü istəməyənlər var:
“Əslində, İsveçrənin vasitəçiliyi ilə zorla imzalanan 2008-2009-cu il protokolları yenə də Türkiyənin təşəbbüsü ilə və hələ də bəlli olmayan, lakin nə Azərbaycanı, nə də Ermənistanı qane edən bir səbəbdən gözlənildiyi kimi ölü doğuldu.
Azərbaycan-Ermənistan müharibəsinin Ermənistanın daimi qələbəsi ilə başa çatması inamı Ermənistanın münasibətini gücləndirdi.
Lakin Ermənistan görə bilmədi ki, bu vəziyyət Ermənistanın öz gücündən çox, aldığı beynəlxalq dəstək sayəsində meydana gəlib. Guya “Qarabağ probleminin ədalətli həlli üçün yaradılmış” ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri çoxlu və nüfuzlu erməni əhalisi olan ABŞ, Fransa və Rusiyanın nümayəndələrindən ibarət idi və onların əsas səyləri Ermənistanın tutduğu əraziləri qanuniləşdirmək idi.
Ona görə də Azərbaycan öz torpaqlarını ancaq müharibə yolu ilə geri ala biləcəyini anladı və buna uyğun olaraq öz hazırlıqlarını görməyə başladı. Azərbaycan torpaqlarının və Xankəndinin geri alınması və əhali balansının yaradılması ilə nəticələnən 2020 və 2023-cü illərdə qazanılan qələbələr Ermənistana bu dəfə tələbkar tərəf kimi danışıqlar masasına oturtdu.
Azərbaycan bu qələbələri həm beynəlxalq mühitin uyğunluğu, həm də hərbi qüdrəti sayəsində əldə edə bildi. Çünki beynəlxalq mühit münasib olmasaydı, Azərbaycanın bu illər ərzində inkişaf etdirdiyi və gücləndirdiyi silahlı qüvvələrindən tam gücü ilə istifadə etməsi mümkün olmazdı.
Bu gün masanın erməni tərəfində oturan liderin kimliyi və faktlara sadiqliyi onun sülhə nail olmaq niyyətinin simvolu sayıla bilər. 1991-ci ildə Ermənistan Respublikası qurulandan bəri Nikol Paşinyan - bəlkə də müəyyən dərəcədə Levon Ter Petrosyan istisna olmaqla - istər-istəməz təxəyyül aləmini tərk edən, faktları qəbul edən yeganə liderdir.
Digər tərəfdən, Ermənistan təkcə Paşinyanla bağlı deyil. Daşnak partiyası və diaspora tərəfindən dəstəklənən anti-türk kilsəsi var ki, bu gün də öz hakimiyyətini saxlayır. Türkiyə-Ermənistan sülhünü istəməyən ABŞ, Fransa, Rusiya, İran kimi diaspor və dövlətlər var. Çünki bu sülh onların regional işlərə qarışması üçün bəhanəni aradan qaldıracaq. Onlar bu razılaşmanı pozmağa hazırdırlar.
Nəzərə almaq lazımdır ki, hazırda regiona təsir edə biləcək dövlətlər digər prioritet məsələlərlə məşğuldurlar. Lakin bir müddətdən sonra şərtlər, beynəlxalq mühit dəyişə bilər və Ermənistanın indiki rəhbərləri 1992-1993-cü illərdə olduğu kimi bu gün də digər dövlətlərin dəstəyi ilə əldə etdikləri nəticəni dəyişməyə cəhd edə bilərlər.
Dəmir xasiyyətində döyülməlidir.
Region mühitində təşəbbüs Azərbaycan və Türkiyənin əlindədir. Türkiyə çalışmalıdır ki, imzalanacaq sülh müqaviləsi bölgədə daimi sülh və sabitliyin əsası olsun. Bunun ən effektiv yolu bu sənədin rifahı yüksəldən funksiyanı yerinə yetirməsini təmin etməkdir”.
