Hazırda beynəlxalq gündəmdə daha çox Rusiya-Ukrayna və İsrail-Fələstin problemləri yer tutsa da, tarixən Şərqi Asiya və Sakit okean regionu da qaynar nöqtələrdən biri kimi xarakterizə olunub. Burada müxtəlif münaqişələr və geosiyasi gərginliklər mövcuddur. Bu münaqişələr iqtisadi maraqlar, ərazi iddiaları və güc balansları ilə bağlıdır.
Çin və Tayvan
Çinin Tayvanı öz ərazisi olaraq iddia etməsi və Tayvanın isə müstəqil bir dövlət olaraq özünü təqdim etməsi münaqişənin özəyini təşkil edən əsas məsələdir. Tayvan 1949-cu ildən bəri müstəqil idarə olunur, lakin Çin Tayvanın müstəqilliyini qəbul etmir. Belə ki, Çindəki vətəndaş müharibəsi nəticəsində mərkəzi hökumət Tayvan adasına köçür, əsas ərazidə isə kommunistlər hakimiyyətə gəlir.
Beləcə Çin Xalq Respublikası və Çin Respublikası (Tayvan) olmaqla iki Çin mövcud olur. 1970-ci illərə qədər BMT-də, eləcə də Təhlükəsizlik Şurasında Çini məhz Tayvandakı hökumət təmsil edib. Bu münaqişə regional təhlükəsizlik və beynəlxalq münasibətlərdə böyük təsirə malikdir. ABŞ və digər bir sıra ölkələr Tayvanı dəstəkləyir və Çinin hərbi fəaliyyətlərindən narahatdırlar.
Cənubi Çin dənizi
Pekin Cənubi Çin dənizində geniş ərazilərə iddia edir, bunlara çoxlu adalar və qayalıqlar daxildir. Bu bölgələrdə həmçinin Filippin, Malaziya, Bruney və Vyetnamın da iddiaları var. Bütün bunlar regional dəniz ticarət yollarına nəzarət, potensial enerji resursları və strateji əhəmiyyətli ərazilərlə bağlıdır. Son vaxtlar Çinin bu bölgədəki infrastruktur və hərbi gücünü artırması beynəlxalq gərginliklərə səbəb olur.
İki Koreya...
Koreya yarımadasında Şimali Koreya və Cənubi Koreya arasındakı münaqişə 1950-1953-cü illərdə baş verən Koreya müharibəsindən qaynaqlanır. Rəsmi olaraq sülh müqaviləsi imzalanmayıb, bu səbəbdən bölgədə təxminən hərbi vəziyyət davam edir. Şimali Koreya atom silahlarının inkişafına yönəlmiş proqramlar həyata keçirir, bu isə beynəlxalq ictimaiyyət arasında narahatlıq yaradır.
Yaponiya və Rusiya
Rusiya geniş əraziləri ilə həm də Şərqi Asiya-Sakit okean regionu ölkəsi hesab olunur və II Dünya müharibəsinin başa çatması dövründən bəri Yaponiya ilə sülh müqaviləsi bağlamayıb. Tərəflərin qarşılıqlı olaraq iddia etdikləri Kuril adaları məsələsi var. Bu məsələ həm də tərəflərin regional güc balansında rolu, hərbi və iqtisadi gücü ilə əlaqədardır. Yaponiyanın ABŞ ilə təhlükəsizlik əməkdaşlığı mövcuddur, amma regional münaqişələrdə rolu diqqət mərkəzindədir.
ABŞ və Çin
ABŞ və Çin arasında ticarət müharibələri, texnologiya və strateji üstünlük məsələləri münaqişələrin səbəbləri arasındadır. Bu iki güc arasında gərginliklər, regional və qlobal geosiyasətə təsir edir. ABŞ, Böyük Britaniya və Avstraliya İttifaqı (AUKUS) regionda da effektivdir. Bu ittifaq regional təhlükəsizlik məsələlərinə cavab olaraq yaranıb. Çin bu ittifaqı özünə qarşı müttəfiqlik kimi görür və bunun regional təhlükəsizliyə təsir edə biləcəyini düşünür.
Şimali Koreya və ABŞ
Şimali Koreya uzun illərdir ki, atom silahları inkişaf etdirməkdədir. Bu, beynəlxalq aləmdə geniş narahatlıq doğurur və ABŞ-ın Şimali Koreya ilə münasibətlərini əsasən bu məsələ ətrafında formalaşdırır. ABŞ Şimali Koreyanın nüvə silahlarının inkişafını dayandırmaq üçün iqtisadi sanksiyalar tətbiq edir və diplomatik danışıqlar aparır. Lakin danışıqlar bəzən uğursuz olur və gərginlik davam edir.
ABŞ və Cənubi Koreya müştərək hərbi təlimlər keçirir ki, bu da Şimali Koreya tərəfindən təcavüzkar addım kimi qiymətləndirilir. Şimali Koreyanın raket sınaqları və hərbi fəaliyyətləri isə ABŞ-ı və regional müttəfiqləri narahat edir. Yaponiya da Şimali Koreyanın inkişaf edən raket proqramlarına qarşı özünü qorumaq üçün addımlar atır və bu da iki ölkə arasında gərginliklərə səbəb olur.
Şimali Koreyanın raket sınaqları Yaponiya üçün təhlükə yaradır, bu səbəbdən Yaponiya raket müdafiə sistemlərini gücləndirir və regional təhlükəsizlik məsələlərini prioritet hesab edir. Qeyd etmək lazımdır ki, dünyanın əksər regionlarında davam edən ABŞ-Rusiya rəqabəti bu regionda da təbii hesab olunur, çünki hər iki güc Sakit okean sahillərində yerləşir.
Bu münaqişələr və regionun digər problemli məsələləri kompleks və çoxşaxəlidir. Regionun tarixi, iqtisadi münasibətlər və strateji maraqlar bu münaqişələrin dinamikasına təsir edir. Hər bir münaqişənin və məsələnin özünəməxsus aspektləri var və beynəlxalq münasibətlərdəki dəyişikliklər regiona təsirsiz ötüşmür.
Modern Təhlil və Araşdırma Qrupu
