Vaşinqtonda avqustun 8-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan və ABŞ Prezidenti Donald Trampın iştirakı ilə keçirilən üçtərəfli görüş Cənubi Qafqazda sülh prosesində yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilir.
Tərəflər “Tramp marşrutu" (Zəngəzur dəhlizi) adınan yeni tranzit marşrutu barədə razılığa gəliblər. Layihəyə əsasən, Naxçıvanla Azərbaycanın əsas ərazisini birləşdirəcək yol və kommunikasiya xətləri Ermənistan ərazisindən keçəcək. Dəhlizin istismar hüququ ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi konsorsiuma verilir.
Görüş zamanı tərəflər Minsk Qrupunun rəsmi olaraq buraxılması barədə də ortaq mövqe nümayiş etdiriblər. Tarixi görüşdən sonra müxtəlif dövlətlər öz maraqlarını ifadə edən açıqlamalar veriblər.
Cənubi Qafqaz tarixən müxətlif güclərin maraqlarının təmsil olunduğu bölgə olub. Burada yalnız Qərb və Rusiya deyil, bir çox ölkələrin maraqları toqquşur.
Modern.az müxtəlif dövlətlərin Cənubi Qafqazda sülh prosesinə yanaşmasını araşdırıb.
Azərbaycan və Ermənistanın mövqeyi
Bakı üçün Vaşinqtonda əldə edilən razılaşma strateji qələbə hesab olunur. Azərbaycan sülh müqaviləsini yalnız iki şərtlə imzalamağa hazırdır: Ermənistan Konstitusiyasındakı ərazi iddiaları aradan qaldırılmalı və Minsk Qrupu rəsmən ləğv edilməlidir. TRIPP marşrutu isə ölkəyə yeni tranzit və enerji imkanları açır, Azərbaycanın regiondakı iqtisadi çəkisini gücləndirir.
Konstitusiyaya dəyişiklik məsələsi Ermənistan mübahisələr yaradır, xüsusən də müxalifət bunu güzəşt kimi qələmə verir. Ermənistan TRIPP layihəsini suverenliyinə xələl gətirmədən reallaşdırmağa çalışır.
Rusiya özünə təhlükə görür
Moskva ABŞ vasitəçiliyini rəqib təsir dairəsi kimi görür və TRIPP layihəsini açıq şəkildə tənqid edir. Kreml KTMT və Avrasiya İttifaqı vasitəsilə Cənubi Qafqazda alternativ regional inteqrasiya modellərini təbliğ edir. Rusiya üçün əsas narahatlıq ABŞ və Türkiyənin bölgədə möhkəmlənməsidir.
ABŞ - Tramp Nobel istəyir
Vaşinqton üçün imzalanan razılaşma diplomatik uğur kimi dəyərləndirilir. Tramp administrasiyası TRIPP marşrutunu həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan “sülh yolu” kimi təqdim edir. ABŞ üçün bu həm də regionda İran və Rusiyanın təsirini balanslaşdırmaq imkanıdır. Tramp, həmçinin sülhü bərqərar etməklə Nobel mükafatına namizədliyini gücləndirmək niyyətindədir.
Türkiyənin də maraqları təmin edilib
Ankara sülh prosesini qətiyyətlə dəstəkləyir və TRIPP sayəsində Orta Dəhlizin tam açılacağını bildirir. Türkiyə həm də sərhədlərin mərhələli şəkildə açılmasını nəzərdən keçirir. Bu, regionda Azərbaycan–Türkiyə əməkdaşlığını daha da möhkəmləndirəcək.
İranda fikir ayrılığı var
Tehranda Cənubi Qafqazla bağlı iki fikir mövcuddur. Dini rejim TRIPP layihəsinə kəskin şəkildə qarşı çıxır və ABŞ-ın bölgədə möhkəmlənməsini “qəbuledilməz” sayır. İran bu marşrutun öz tranzit imkanlarını zəiflədəcəyini düşünür. Bu səbəbdən də Tehran açıq şəkildə layihəni bloklamaq niyyətini bəyan edib. Ancaq Pezeşkian hökuməti İranın maraqlarının nəzərə alındığını bildirib.
Mərkəzi Asiya ölkələri
Qazaxıstan və Özbəkistan sülhü böyük iqtisadi fürsət kimi görür. Onlar TRIPP vasitəsilə Orta Dəhlizin genişlənəcəyinə ümid edirlər. Regional liderlər üçün əsas məqsəd Çindən Avropaya daşımaların daha sürətli və sabit şəkildə həyata keçirilməsidir.
Avropa İttifaqı
Aİ rəhbərliyi Vaşinqton bəyannaməsini alqışlayır və tərəfləri tezliklə yekun imzaya çağırır. Brüssel, xüsusilə sərhədlərin sabitləşməsində və texniki dəstəklərdə rol almağa hazırdır. Aİ üçün bu, həm də enerji təhlükəsizliyi baxımından mühüm addımdır.
Fransa
Paris sülhün tərəfdarıdır, lakin xüsusilə Ermənistanın maraqlarına diqqət yetirir. Fransa TRIPP layihəsinin insan hüquqları və suverenlik aspektlərinin qorunmasının vacibliyini vurğulayır. Eyni zamanda, Ermənistanla müdafiə əməkdaşlığını gücləndirir.
Britaniya
Londonda sülh prosesinə prinsipial dəstək ifadə olunub. Britaniya üçün əsas məqam Orta Dəhlizin öz tədarük zəncirlərinə fayda gətirməsidir. Minsk Qrupunun ləğv edilməsi isə Londonda müsbət qarşılanır.
Çin
Pekin neytral mövqeyini qoruyur və əsas diqqəti sabitliyin təmin olunmasına yönəldir. Çin TRIPP-i ehtiyatla izləyir, lakin onu “Bir Kəmər, Bir Yol” layihəsinə inteqrasiya imkanı kimi də dəyərləndirir. ŞƏT sammiti fonunda Pekin daha aktiv rol almağa çalışır.
Ərəb ölkələri
Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ razılaşmanı “diplomatik mərhələ” kimi qiymətləndirirlər. Körfəz ölkələri TRIPP vasitəsilə Cənubi Qafqaz–Mərkəzi Asiya xəttində öz biznes imkanlarını genişləndirməyi planlaşdırır. Bu həm də Azərbaycanın Körfəzdəki nüfuzunu artırır.
İsrail
Təl-Əviv Bakı ilə strateji tərəfdaşlıq çərçivəsində sülhü dəstəkləyir. İsrail TRIPP marşrutunu “İbrahim Razılaşmaları” arxitekturasının genişlənməsi üçün fürsət kimi görür. Enerji və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın artacağı gözlənilir.
Hindistan və Pakistan
Pakistan sülh razılaşmasını coşqu ilə alqışlayır və Azərbaycan mövqeyini tam dəstəkləyir. Hindistan isə ölçülü yanaşır, Ermənistanla silah və strateji əməkdaşlığını davam etdirir. Bu, Cənubi Asiyanın regiona baxışında rəqabətli mövqeyi göstərir.
Almaniya, Kanada və digər Qərb ölkələri
Almaniya sülh müqaviləsinin tezliklə imzalanmasını istəyir və texniki dəstək verməyə hazırdır. Kanada isə əsas diqqəti humanitar məsələlərə – xüsusilə əsir və saxlanılan şəxslərin azad olunmasına yönəldir. Digər Qərb ölkələri də ümumi xətt üzrə prosesi dəstəkləyirlər.
Modern Təhlil və Araşdırma Qrupu
