Modern.az

Xoca Əhməd Yəsəvinin həyatı - IV YAZI

Xoca Əhməd Yəsəvinin həyatı - IV YAZI

20 May 2019, 11:20

Buludxan Xəlilov,
filologiya üzrə elmlər doktoru, professor

 

Əhməd Yəsəvi yazır ki, on bir yaşında onun dəniz suları dolub daşır (biliyinin artması nəzərdə tutulur), keçici həvəsləri tərk edir, on iki yaşında ilahi sirlərin hamısı ona aydın olur, on üç yaşında nəfs yolunda olan arzuları bağlayır, on dörd yaşında təkəbbürdən uzaqlaşaraq torpaq kimi olur (yəni bütün yaranmışları qəbul edir), on beş yaşında hurilər, qılmanlar ona doğru gəlir və ona tənzim edirlər, on altı yaşında ruhlar qismət, pay verir, on yeddi yaşında Türküstanda tanınır, on səkkiz yaşında Qırxlar ilə şərab içir (eşqdən söhbət gedir), Allahı anır, Allah//Tanrı cənnəti gəzib Həzrəti - Peyğəmbərin camalını görməyi ona pay verir, on doqquz yaşında yetmiş məqam aydın olur, Allahı//Tanrını anmaqla içi təmizlənir, haraya getsə Xızır Baba ona yoldaş olur, iyirmi yaşında bir çox məqamları aşaraq məslək sahibi, mürid kimi yetişir və Allaha//Tanrıya yaxın olur.


Əhməd Yəsəvi on bir yaşından iyirmi yaşına qədərki hikmətlərini belə təqdim edir.


On
birimde rahet - derya tolup taştı

Allah didim şeytan mindin rak kaç

Hay u heves ma menlik turmay köçti

On ikkide bu sırlarnı kördüm muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi

On birimde rahmet denizi dolup taştı;

Allah!” dedim, şeytan benden uzaklaştı;

Geçici heves, ben-sen fikri durmayıp göçtü;

On ikide bu sırları gördüm işte.

 

On üçümde nefs hevanı kolğa aldım

Nefs başığa yüz ming bela karmap saldım

Tekebbürni yirge urup basıp aldım

On törtümde tofrak-sıfat boldum muna.

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

On üçümde nefs arzusuna kapılıverdim;

Nefs başına z bin bela tutup saldım;

Kibirlenmeyi yere vurup yenebildim;

On dördümde toprak gibi oldum işte.

 

On bişimde hur u ğılman karşu kildi

Başım üzüp kol kavşurup tazım kıldı

Firdevs atğ cennetidin muhr kildi

Dıdar üçün barçasını koydum muna.

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

On beşimde huri, qılman karşı geldi;

Baş eğerek, el bağlayıp tazim kıldı;

Firdevs adlı cennetinden haberci geldi;

Didar için hepsini terkettim işte.

 

On altımda barça ervah ülüş birdi

Hay hay sizge mübarek dip Adem keldi

Ferzendim dip boynum kuçup konglüm aldı

On yitimde Türkistanda turdum muna.

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

On altımda bütün ruhlar nasip verdi;

Size mübarek olsun!” diyerek Adem geldi;

Evladım!” diyip, boynuma sarılıp gönlümü aldı;

On yedimde Türkistanda bulundum işte.

 

On sikizde Çil-ten birle şarab içtim

Zikrin aytıp hazır turup kögsüm tiştim

Razı kıldı cennet kizip hurlar kuçtım

Hak Mustafa cemalların kördüm muna.

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

On sekizde Kırklar ile şarap içtim;

Zikrini diyip, hazır durup gögsümü deştim;

Nasip kıldı, cennet gezip huriler kucakladım;

Hak Mustafa cemalini gördüm işte.

 

On tokuzda yitmiş makam zahir boldı

Zikrin aytıp ü taşım tahir boldı

Kayda barsam Hızır Babam hazır boldı

Ğavsul -ğıyas mey içürdi toydum muna.

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

On dokuzda yetmiş makam gösteriverdi;

Zikrini dedim, içim dışım temizlendi;

Nereye varsam, Hızır Babam hazır oldu;

Ğavsul -gıyas mey içirdi, doydum işte.

 

Yaşım yitti yigirmige ötdim makam

Bihamdillah pır hızmetin kıldım tamam

Dünyadaki kurt u kuşlar kıldı selam

Ol sebebdin Hakka yavuk boldum muna.

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Yaşım yirmiye ulaştı, makamlar aştım;

Allaha hamd olsun, r hizmetini tamamladım;

Dünyadakı kurt ve kuşlarla selamlaştım;

O sebepten Hakka yakın oldum işte.

 

Əhməd Yəsəvi iyirmi bir yaşında günahlarına peşman olduğunu, qiyamət günü Allahın hüzuruna nə üzlə çıxacağını, necə hesabat verəcəyini, iyirmi iki yaşında öz varlığından keçərək dərdliyə dərman olduğunu, iyirmi üç yaşında iddialı olduğunu, iyirmi dörd yaşında Allaha// Tanrıya qulluq etməyib ondan uzaqlaşdığını, iyirmi beş yaşında ömrünün günah içində keçdiyini anlamasını, iyirmi altı yaşında Allahın üzünü görmək üçün Mənsur Həllac kimi olduğunu, iyirmi yeddi yaşında Şeyx Yusif Həmədaninin dərgahına sığınaraq ona xidmət etdiyini, iyirmi səkkiz yaşında aşiq olub gecə-gündüz möhnət çəkdiyini və mürşid dərgahına layiq olduğunu, iyirmi doqquz yaşında eşq yolunda xarab olduğunu və mənlikdən tamam qurtarmadığını, otuz yaşında odun kimi içinin yandığını və uluların onun qəlbində Allahdan başqa hər şeyi silməsini bəyan edir. İyirmi bir və otuz yaşları ilə bağlı hikmətlərinin nəzmi belədir:


Kul
Hace Ahmed yaşıng yitti yigirmi bir

Ne kılğay sin günahlarıng tağdın ağır

Kıyamet kün ğazab kılsa Rabbim kadir

Eya dostlar neçük cevab ayğum muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kul Hace Ahmed, oldu yaşın yirmi bir;

Ne yapacaksın, günahların dağdan ağır;

Kıyamet günü azap kılsa, Rabbim kadir;

Eya dostlar, nasıl cevap vereceğim işte.

 

Min yigirme iki yaşda fena boldum

Merhem bolup çın derdlikke deva boldum

Yalğan aşık çın aşıkka güvah boldum

Ol sebebdin Hakka sığnıp kildim muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Ben yirmi iki yaşta fani oldum;

Merhem olup gerçek dertliye deva oldum;

Sahte aşıka, gerçek aşıka tanık oldum;

Ol sebepten Hakka sığınıp geldim işte.

 

Eya dostlar yaşım yitti yigirme üç

Yalğan dava taatlarım barçası puç

Kıyamet kün ne kılğay min bürehne buç

Ol sebebdin Hakka sığnıp kildim muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Eya dostlar, erdi yirmi üçe yaşım;

Davam yalan, tamamı boş taatlarım;

Kıyamet günü ben çıplak, şaşı ne yapayım?

O sebepten Hakka sığınıp gedim işte.

 

Min yigirme törtke kirdim hakdın yırak

Ahiretka barur bolsam kanı yarak

Ölgenimde yığlıp urung yüz ming tayak

Ol sebebdin Hakka sığnıp kildim muna.

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Ben yirmi dört yaşa girdim, Haktan uzak;

Ahirete varır olsam, hani hazırlık?

Öldügümde toplanıp vurun yüz bin dayak;

O sebepten Hakka sığnıp gedim işte.

 

Yazuk bilen yaşım yitti yigirme biş

 Sübhan İgem zikr örgetip kögsümni tiş

Kögsümdeki girihlerim sin özüng yiş

Ol sebebdin Hakka sığnıp kildim muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Günah ile yaşım oldu yirmi beş;

Sübhan Rabbim, zikr öğretip göğsümü deş:

Göğsümdeki dügümleri sen kendin çöz;

O sebepten Hakka sığınıp geldim işte.

 

Min yigirmi al yaşda sevda kıldım

Mansur-sıfat dıdar üçün ğavğa kıldım

Pırsiz yörüp derd ü halet peyda kıldım

Ol sebebdin Hakka sığnıp kildim muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Ben yirmi altı yaşta sevda kıldım;

Mansur gibi didar için kavga kıldım;

Birsiz dolaşıp dert ve halet peyda kıldım;

O sebepten Hakka sığınıp geldim işte.

 

Min yigirmi yiti yaşda pirni taptım

Her sır kördüm perde birlen büküp yaptım

Astanesin yastanıban izin öptim

Ol sebebdin Hakka sığnıp kildim muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Ben yirmi yedi yaşta piri buldum;

Gördüğüm her sırrı perde ile sarıp örttüm;

Eşiğine yaslanarak izini öptüm;

O sebepten Hakka sığınıp geldim işte.

 

Min yigirmi sikiz yaşdı aşık boldum

Kiçe yatmay mihnet tartıp sadık boldum

Andın songra dergahığa layık boldum

Ol sebebdin Hakka sığnıp kildim muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Ben yirmi sekiz yaşta aşık oldum;

Gece yatmayıp, mihnet çekip sadık oldum;

Ondan sonra dergahına layık oldum;

O sebepten Hakka sığınıp geldim işte.

 

Bir kem otuz yaşka kirdim halım harab

Işk yolıda bolalmadım misl-i türab

Halım harab bağrım kebab közüm pür-ab

Ol sebebdin Hakka sığınıp kildim muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Yirmi dokuz yaşa girdim, harap halim;

Aşk yolunda toprak gibi olamadım;

Halim harap, bağrım kebap, yaş dolu gözüm;

O sebepten Hakka sığnıp geldim işte.

 

Otuz yaşda otun kılıp köydürdiler

Cümle büzürg yığlıp dünya koydurdılar

Urup sögüp yalğuz Haknı söydürdiler

O sebebdin Hakka sığnıp kildim muna

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz yaşta odun kılıp yandırdılar;

Hep ulular yığılıp dünya koydurdular;

Vurup, söğüp yalnız Hakkı sevdirdiler;

O sebepten Hakka sığınıp geldim işte.

 


Əhməd Yəsəvi otuz bir yaşında Həzrəti - Xızırın ona yardımçı olaraq ilahi eşq şərabını içirtməsini, bununla da günahlarından qurtardığını, otuz iki yaşında Allahdan gələn fərmanla onun bəndəliyə qəbul olunduğunu, hər bir bəlaya səbir edərək Allahın hüzurunda hazır olduğunu, otuz üç yaşında eşq şərabı ilə sərxoş olduğunu və şeytanla vuruşub onu məğlub etdiyini, otuz dörd yaşında alim olub hikmət söylədiyini, içinin və çölünün nura qərq olduğunu, otuz beş yaşında məscidə girdiyini və tələbələrinə doğru yol göstərdiyini, otuz altı yaşında kamal mərtəbəsinə yetişdiyini, otuz yeddi yaşında Allah yoluna tamam, büsbütün girmiş olmadığını, otuz səkkiz yaşında ömrünün boşa keçdiyini düşünərək ağladığını, otuz doqquz yaşında həsrət çəkərək tövbə etdiyini, qırx yaşında ağlamaqla vaxtını keçirdiyni söyləmişdir. Bunların hamısı hikmətlərində belə verilmişdir.

 

Otuz birde Hızır Babam mey içürdi

Vücudımdın Azazılni pak kaçurdı

Sevda kıldım yazuklarım Hak kiçürdi

Andın songra Hak yoğa sal dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz birde Hızır Babam mey içirdi:

Vücudumdan Azazili tamamen kaçırdı;

Tutkun oldum, günahlarımı Hak geçirdi;

Ondan sonra Hak yoluna saldı dostlar.

 

Otuz iki yaşda yitti Hakdın ferman

Bendelikke kabul kıldım kılma arman

Can birürde birgüm sanga nur-ı iman

Ğarıb canım şadman bolup küldi dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz iki yaşta geldi Haktan ferman:

Kulluğuma kabul kıldım, kılma arman;

Can verdiğinde sana vereyim nur-ı iman;

Garip canım mutlu olup güldü dostlar.

 

Otuz üçde sakı bolup mey üleştim

Cam-ı şarab kolğa alıp toya içtim

Leşger tüzüp şeytan birle köp uruştım

Bihamdi ilah iki nefsim öldi dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz üçte saki olup mey dağıttım;

Şarap kadehi ele alıp doyasıya içtim;

Asker yığıp şeytan ile çok vuruştum;

Allaha hamd olsun, iki nefsim öldü dostlar.

 

Otuz törtde alim bolup dana boldum

Hikmet ayt dip sübhan İdi guya boldum

Çil-ten birle şarab içtim hemrah boldum

İç ü taşım Hak munğa toldı dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz dörtte alim olup bilen oldum;

Hikmet söyle!” dedi Rabbim, diyen oldum;

Kırklar ile şarap içtim, yoldaş oldum;

İçim dışım Hak nuruyla doldu dostlar.

 

Otuz bişde mescid kirip devran sürdüm

Taliblerge ışk dükkanın tola kurdum

İgri yolğa her kim kirdi sögtüm urdum

Aşıklarğa Hakdın müjde yitti dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz beşte mescide girip gün geçirdim;

Taliplere aşk dükkanını çokça kurdum;

Eğri yola kim girdiyse, söğdüm, vurdum;

Aşıklara Haktan müjde erdi dostlar.

 

Otuz al yaşda boldum sahib-kemal

Hak Mustafa körsettiler manga cemal

Ol sebebdin közüm yaşlığ kametim dal

Işk hanceri yürek bağrım tildi dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz al yaşta oldum sahip-kemal;

Hak Mustafa gösterdiler bana cemal;

O sebepten gözüm yaşlı, boyum bir dal;

Aşk hançeri yürek, bağrımı deldi dostlar.

 

Otuz yiti yaşka kirdim uyğanmadım

İnsaf kılıp Allah sarı tolğanmadım

Seher vaktda zarı kılıp ingrenmedim

Tevbe kıldım hacem kabul kıldı dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz yedi yaşa girdim, uyanmadım;

İnsaf kılıp Hakka doğru yönelmedim;

Seher vakti layarak inlemedim;

Tevbe kıldım, hacem kabul kıldı dostlar.

 

Otuz sikiz yaşka kirdim ömrüm ötti

Yığlamaymu öler vaktım yavuk yitti

Ecel kilip peymanesin manga tuttı

Bilmey kaldım ömrüm ahır boldı dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz sekiz yaşa girdim, ömrüm geçti;

Ağlamayımmı, ölüm vaktim yakınlaştı;

Ecel gelip kadehini bana tuttu;

Bilmeden kaldım, ömrüm sona erdi dostlar.

 

Otuz tokuz yaşka kirdim kıldım hasret

Va-dirığa ötti ömrüm kanı taat

Ta atlikler Hak kaşıda hoş-sa adet

Kızıl yüzüm taat kılmay soldı dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Otuz dokuz yaşa girdim, kıldım hasret;

Vah ne yazık, ömrüm geçti, hani taat?

Taat kılanlar Hak önünde hoş saadet;

Kızıl yüzüm taat kılmadan soldu dostlar.

 

Kul Hace Ahmed kırkğa kirding nefsingni kırk

Munda yığlap ahiretde bolğıl arık

Post-ı iman şeri atdur mağzı tarik

Tarik kirgen Hakdın ülüş aldı dostlar

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kul Hace Ahmed, kırka girdin kır nefsini;

Burada ağlayıp ahirette temizle kendini;

İman postu şeriattir, tarikat bil esasını;

Tarikate giren Haktan nasip aldı dostlar.

 


Əhməd Yəsəvi qırx bir yaşında qəlbini bütün qüsurlardan təmizləyərək Allaha bağlandığını, qırx iki yaşında təmiz qəlblə göyü, yeri keçərək ilahi kəlamları axtardığıni, qırx üç yaşında Allahı axtardığını, göz yaşı tökərək çölləri gəzdiyini, qırx dörd yaşında məhəbbətin bazarında yaxasını yırtaraq dolaşdığını, Mənsur kimi başını eşq əlacına verdiyini qırx beş yaşında Allahdan arzularını  dilədiyini,  günahlarına  tövbə  etdiyini,  qırx  altı yaşında zövqünün və şövqünün daşdığını, Allahın rəhmətinin bir damlasının şeytanı ondan uzaqlaşdırmağa yetdiyini bəyan etmişdir. Qırx yeddi yaşında yeddi tərəfdən xəbər çatdığını, xocasının şərab süzdüyünü, qırx səkkiz yaşında yorulduğunu və halsız olduğunu, qırx doqquz yaşında ilahi eşqin onu yandırıb yaxdığını və Mənsur kimi insanlardan uzaqlaşdığını, ömrünün boşa keçdiyini və nəfsi üçün yaşamasını anladığını, əlli yaşda yaxşı məqsəd üçün yaşamadığını anladığını söyləmişdir.

Kırk birimde ihlas kıldım yol tapay dip

İrenlerdin her sır körsem min yapay dip

Pır-i muğan izin alıp min öpey dip

Zatı uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk birimde ihlas kıldım, yol bulyım diye;

Erenlerden gördüğüm her sırrı örteyim diye;

Pır-i muğan izini alıp öpeyim diye;

Zatı ulu hacem, sığnıp geldim sana.

 

Kırk ikide talib bolup yolğa kirdim

İhlas birle yalğuz Hakka köngül birdim

Arş u Kürsı Levh din ötüp Kalem kizdim

Zatı uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk ikide talip olup yola girdim;

İhlas ile yalnız Hakka gönül verdim;

Arş, Kürsü, Levh ten geçip Kalemi gezdim;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.

 

Kırk üçümde Haknı izlep nale kıldım

Köz yaşımnı akuzuban jale kıldım

Beyabanlar kizip özüm vale kıldım

Za uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk üçünde Hakkı izleyip nale kıldım;

Göz yaşı akıtarak jale kıldım;

Çöller gezip ben kendimi vale kıldım;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.

 

Kırk törtümde muhabbetni bazarda

Yakam yırtıp yığlap yördüm gülzarıda

Mansur yanglığ başım birip ışk darıda

Zatı uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk dördümde muhabbetin pazarında,

Yakamı yırtıp, ağlayıp yürüdüm gülzarında;

Mansur gibi başı verip aşk darında;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.

 

Kırk bişimde sindin hacet tilep kildim

Tevbe kıldım her kıldım hata kıldım

Ya ilahım rahmetingni uluğ bildim

Zatı uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk beşinde senden hacet dileyip geldim;

Yapğım hata ler için tevde kıldım;

Ya ilahim, rahmetini sonsuz bildim;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.

 

Kırk altımda zevk u şevkım tolup taştı

Rahmetingdin katre tam şeytan kaç

Hakdın ilham refik bolup babın ac

Zatı uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk altımda zevkım, şevkım dolup taştı;

Rahmetinden katre damladı, şeytan kaçtı;

Haktan ilham refik olup, kapısını açtı;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.

 

Kırk yitimde yiti yakdın haber yitti

Sakı bolup cam-ı şarab hacem tuttı

Şeytan kilip nefs hevanı özi yuttı

Zatı uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk yedimde yedi yandan haber yetti;

Saki olup şarap kadehini hacem tuttu;

Şeytan gelip, nefs hevayı kendisi yuttu;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.

 

Kırk sikizde azız candın bızar boldum

Güneh derdi kesel kıldı bımar boldum

Ol sebebdin Hakdın korkup bıdar boldum

Za uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk sekizde aziz candan bizar oldum;

Günah derdi uyuşturdu, hastalandım;

O sebepten Hak tan korkup, uyanık durdum;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.

 

Kırk tokuzda ışkıng tüşti köyüp yandım

Mansur-sıfat hayl u hişdin kaçıp tandım

Türlüg türlüg cefa tigdi boyun sundım

Zatı uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə tərcüməsi:

Kırk dokuzda aşkın düştü, karulup yandım;

Mansur gibi hısımlardan uzaklaştım;

Türlü türlü cefa değdi, kabullendim;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.

 

İlligimde ir min didim filim zaif

Kan tökmedim közlerimdin bağrım izip

Nefsim üçün yörer irdim it dik kizip

Za uluğ hacem sığnıp kildim sanga

 

Türkiyə türkcəsinə türcüməsi:

Elli yaşta Er benimdedim, filim zayıf;

Gözlerimden kan dökmedim, bağrımı ezip;

Nefsim için yürür idim, it gibi gezip;

Zatı ulu hacem, ğınıp geldim sana.



Ardı var...

Telegram
Hadisələri anında izləyin!
Keçid et
Ukraynadan Rusiyaya ardıcıl zərbələr: Vəziyyət kritikdir