Xəyalənin "divan"ı
İntiqam Yaşarın "ZirvəKitab" layihəsi üzrə buraxılmış “Soldan birinci küçə” adlı şeirlər toplusuna qədər Xəyalə Sevilin imzası və indiyədək buraxılmış kitabları ilə tanış deyildim (Sosial mediadakı tək-tək şeirləri istisna olunmaqla). Yazan çoxalıb və təsadüfi müəlliflərin kitabları getdikcə bədii dəyəri olan əsərləri sıxışdırır. Yaxşı ilə pisin sərhəddi itir. Ədəbi tənqidimiz də inadkarlıqla susur. Buna görə də əlimə düşən, bağışlanan kitabları inamsızlıqla vərəqləyirəm. Çoxunu 10-15 səhifəsini çevirdikdən sonra, itirdiyin vaxta heyifsilənə-heyifsilənə, örtüb bir kənara qoyuram. Çünki içində bədiilik adına, şeir və ya nəsr adına heç nə tapa bilmirsən.
Öncə, tanışlıq üçün, kitabın cildindəki məlumatı oxudum:
“Gəncə şəhərində doğulub. Azərbaycan Dövlət Müəllimlər İnstitutunu bitirib. Azərbaycan Yazarlar Birliyinin üzvüdür...” Bundan sonra kitabın ümumi ruhunu ifadə edən dörd misra şeir verilib:
Üşüyər,üşüdər pəncərəmi də,
Gəlməz içəriyə, yadındı payız.
Sarı saçlarını töküb çiyninə,
İlahi, nə gözəl qadındı payız.
Payız haqqında çox yazılıb, Onikinci yüzilin Gəncəli Nizamisindən tutmuş iyirmibirinci yüzilin gəncəli xanımı Xəyaləyə kimi...Şairlərin ilhamını qanadlandıran mövsümdür. Bu dörd misra Xəyalənin tapıntısıdır, pazyıza yeni baxışdır və səmimiyyəti ilə yadda qalır. Kitabı bu misraların təsiri altında oxudum və gördüm ki, Payız və Qadın obrazlarının kitabın cildinə çıxarılması təsadüfi deyil; Xəyalənin şeirlərində qadının və payızın özəl yeri var.
Bu ağacın payız dərdi başlanıb...
Yarpaqlar özünü atır budaqdan.
“Ağac” adlı birinci şerinin bu misralarından başlayara sonuncu “Yuxu” şerindəki “Ağacdakı yarpaq kimi ömrümdən töküldü dərdim” misralarına qədər, kitabda payıza, ağaca, yarpaqlara, aya, uluza, ümumiyyətlə təbiətə dəfələrlə və çeşidli ovqatlarla müraciət edilir. Təbiət poeziyamızın gələnəklərinə uyğun olaraq, Xəyalənin də şeirlərində insanın taleyini, yaşantılarını, duyğularıni, əks etdirən başlıca obrazlardandır.
“Arxamca əl eləyən
Yarpalar da töküldü” ; (“Anlaım ki, uzaqsan”)
“Başımın üstündə ağlayan payız
Ağaclar da ağlayır, Yarpaq-yarpaq.
...Heç kim bilmir
Payızı mən yaratdım.” (“Başımın üstündə ağlayan payız”)
“Bir payız axşamı
Qaralan buludların
Səsi düşər üstünə” (“Bir payız axşamı”)
“Pəncərəmdən payızı qov,
Məni yazımda saxla,
Məni qadın qürurumda
Məni nazımda saxla” (“Əllərimin uzağı”)
“Mənim çərçivə gözümdə
Şəklin-payız yarpaqları” (“Şəklin payız yarpaqları”)
“Daha nə oddan al,
Nə odlara yax.
Ən gözəl bahar da
Payız oldu, bax.”
Müxtəlif şeirlərdən alınmış bu misralar payızın özü kimi çoxrənglidir, ayırdığım mətnlərdən kənarda da canlıdır, payız mövsümünün insan ürəyində oyatdığı duyğu çalarlarını açır və nəhayət müəllifinin istedadını təsdiq edir. Kitab boyu Qadın obrazının da yeni, təravətli boyalarla çəkilmiş rəsmlərini görə bilərik. Sevgiyə, ailəyə, ayrılığa, hələ bətnində olan övladına, Tanrısına münasibətində bu qadın yıpranmış kitab diliylə yox, ömrünün, taleyinin diliylə danışır; bu torpağdan yoğrulub, həyatın özündən gəlir, ən yangılı duyğularını ifadə edərkən də ucalığını qoruyur:
“Mən ini qürbət qadını,
Ürəyim qalıb vətəndə.
Onda deyə bilməmişdim
Onu bil ki,mən də. Mən də!...” (“Onu bil ki...)
“Ayaq səsləri gəlir,
Gələn ayrılıqdımı?
Ah! Bu ayrılıqların
Heç ürəyi yoxdumu?
...Ömürdü dərib atdığın,
Yaşamaq yasaq deyil.
Ah! Bu başını qatdığın
Qadındı uşaq deyil!” (“Ayaq səsləri gəlir”)
“Ürəyi tanıyıram, bilirəm,
Gözlərini dəmir qapı kimi
Döyürəm bayaqdan
Aç gözünü, ürəyinə gəlirəm” (“Sevgi etrafı”)
Xəyalənin demək olar ki, bütün şeirləri Qadının ağlı-qaralı, görüşlü-ayrılıqlı, gülən-ağlayan, sevilən-atılan dünyasının rəngarəng, parlaq və unudulmaz şəkilləridir. Nümunə üçün bu silsilədən olan şeirlərindən daha bir örnək gətirim:
Səndən də döndüm. axır ki,
Qürurumu ağ saxladım.
Ağlamağa səsiz bir yer
Yazmağa varaq saxladım.
Atdım gözümün yaşına,
Ömümü islatdım suda.
Bədən ruhun vətəniymiş,
Vətənsiz qaçqınmış o da
Səndə nəyim qaldı mənim,
Ruhmu? Halal xoşun olsun..
Təzə ömründə, günündə
Qoy bir də nimdaşın olsun.
İndi bütün xatirələr
Gözümdən doğulub düşür.
Gözlərim dar ağacıdı,
Göz yaşım boğulub düşür (“Gözlərim dar ağacıdır”)
Zərif, kövrək duyğular uygun poetik biçimdə canlandıran gözəl şeirir.. Şeirdən şeirə adladıqca müəllifin “ yanağının divarına göz yaşını asan Qadın” qəhrəmanın xarakterinin, ruh aləminin yeni poetik zənginliklərini görürük:
“Pəncərədən boylanıram,
Ay güzgümdə aylanıram.
Yer üzü qadın qapısı,
Gecə yarı döymək olmur.
Yer üzü yadın yuxusu.
Dəymək olmur, Dəymək olmur” (“Pəncərədən boylanıram”)
Yaxud:
“Göyə qaldırdığım xəyallar daha
Gözümün altında uçuq qalacaq.
Eh! Qapım üzünə bağlı olsa da
Pəncərəm həmişə açıq qalacaq.” (“Sağ çıxa bilmədik”)
Və ya:
“Qayıt! Əllərimdən, üzümdən qayıt.
Unutmaq çətini dönənəcəndi.
Hər nə yaşadıqsa səninlə
Bitdi! Dünənəcəndi.” (“Sən bilmə”)
Məncə, göstərdiyim misallar söhbətin istedadlı bir qələm sahibindən getdiyini təsdiq üçün yetərlidir.. “Soldan birinci küçə” kitabında Payız və Qadın obrazları ilə yanaşı ürək, göz yaşı, gecə, bulud, ayaq səsləri, pəncərə və başqa poetik rəmzlərlə ifadə edilə bilən bir xeyli motivləri yanaşı izləmək və onlardan da maraqlı misallar çəkmək mümkündür. Bütün bunlar birlikdə çagdaş gəncliyin, mənəvi dünyasına, yaşantılarına işıq tutur. Ürəyinin ünvanı “Soldan birinci küçə” olan müəlliflə bu ilk tanışlıq məni sevindirən cəhətlərdən biri də onun klassik şeir ənənələrimizi bilməsi və davam etdirməsidir. Bu, şeirlərin Divan üslubuna uyğun düzülüşündən də görünür... Kitabdakı şeirlərin zəifi də var, lakin niyyətim bu yazıları bütövlüklə təhlil etmək deyil, Gözdən keçirdiyim balaca kitabça, müəllifin öz dediyi kimi, onun “ayagı suda” olan, yəni canlı poeziya ağacının getdikcə böyüyəcəyindən xəbər verir.
Sabir Rüstəmxanlı,
Xalq şairi
