Xeybər GÖYYALLI
Bu gün dünya gündəmi karonavirusdur. Tam əminliklə deyə bilərik ki, qloballaşma erası başlayan dönəmdən indiyə kimi dünya gündəmini son aylar yaşanılan karonavirus pandemiyası qədər heç bir problem zəbt etməmişdir. Səbəbi son dərəcə bəlli. İnsan adlanan varlıq instiktiv olaraq özünü hər kəsdən və hər şeydən üstün tutur. Bu gözəgörünməz eqonun sirri insanın xisləti ilə bağlıdır. Dünyanı lərzəyə salan karonavirus pandemiyası bütün dünyada aşağıdan yuxarıya yuxarıdan aşağı bütün silkləri bərk silkələdi. Dünya güclərinin başında duranların bəziləri qorxudan tibbi testdən keçdi, bəziləri isə cəmiyyətdən belə tədric olundular. Karonavirus pandemiyasının itkisi, fəsadı və məşəqqətləri ölçü-biçiyə gələn deyildir. Başlanacaq dünya böhranı birinci növbədə çümlə-cahanı cənginə almış karonavirus pandemiyası ilə bağlıdır. Bu iqtisadi itkilər yaxın vaxtlarda rəqəmlərin dili ilə ifadə olunacaqdır. Ancaq pandemiyanın ümumən dünya insanına gətirdiyi mənəvi itkilər rəqəmlərə sığan deyildir.
Karonavirus pandemiyası dünya insanına və dünyanı idarə edən supergüclərə hərtərəfli dərs verdi. Əgər nəticə çıxara bilsələr. Çox təəssüflər olsun ki, bəşər övladı yaradılışdan naqis olaraq qalır. Bütün naqisliklərin rüşeymində elmsizlik, cümlə-bəlaların kökündə nadanlıq dayanır.
Karonavirusun yaranma səbəbləri haqqında ortalıqda iki təsdiqlənməmiş mülahizə dolaşır. İlkin olaraq məişət-qida məsələsi gündəmə gətirildi. Dünya mediasında belə bir informasiya tirajlandı ki, Çin şəhərlərinin birinin bazarından bir nəfərin alıb yediyi konservləşdirilmiş yarasa məhsulu vasitəsilə bu virus yayılmağa başlamışdır.
İkinci informasiya siyasi aspektlidir. Bu siyasi informasiya kütlənin yox, bəzi dövlətlərin rəhbərlərinin dilindən dünya çapında bəyan edildi. Özü də ehtimal və mülahizə formasında yox, bəzən lap qəti və birmənalı şəkildə səsləndirilirdi. Bu mülahizələrin heç biri haqqında qəti və birmənalı, gerçək və təsdiqlənmiş fikir söyləmək iqtidarında deyiləm. Bu barədə daha geniş informasiya imkanlarına malik olan səlahiyyət sahibləri belə qəti və birmənalı söz söyləyə bilmirlər. Hər iki mülahizədə müəyyən bir həqiqətin olduğunu ehtimal etmək olar.
Birinci mülahizədən başlayaq. İnsan sağlamlığı üçün qidanın əhəmiyyəti danılmazdır. Bütün dünyada geniş yayılmış və artıq aforizmə çevrilmiş belə bir ifadə var: “İnsan nə yeyirsə, odur”. Bu baxımdan sonuncu və mükəmməl din olan islamda halal –haram məsələsi heç də təsadüfi deyildir. Əminəm ki, bu detal ateizm və islamafobiya tərəfdarlarının ürəyincə olmayacaqdır, amma bu məqamda xatırlatmağım çox vacibdir. Dörd səmavi (əslində, dörd səmavi kitabdan da əvvəl belə əxlaq və dəyər kitabları olub) kitabda bəşər övladına bütün həyat,cəmiyyət və yaşamaq qanunları öyrədilib.Amma bəşər övladı öyrənmək istəmir ki, istəmir.Adına insan deyilən varlıq yerin üstündə, yerin altında hər nə varsa hamısına yiyələnmək, daşdan yumşaq nə varsa hamısını yemək istəyir. Çinlilər göydə uçan, yerdə qaçan, suda-quruda yaşayan nə varsa hamısına təmənnalıdırlar. Heç yarasanı da yemək olar?
Özünü dünyanın sivil xalqı sayan avropalılar bir neçə illərdir delikates deyə öyündükləri ilbiz xörəklərinə girişiblər. Yayılan informasiyalara görə ölkəmizdən də qoca qitəyə qurbağa və ilbiz əti ixrac olunur. Yuxarıda yazdım ki, insan nə yeyirsə, odur. Qida çox nəsnələri müəyyənləşdirir. Hər bir canlının özünəməxsus keyfiyyətləri olduğu kimi, hər bir canlının da fərqli xəstəlikləri mövcuddur. Təbii ki, hər bir canlı öz ömrünü yaşayır. Bir də onu deyək ki, insan adlanan canlı varlıq bu işıqlı dünyada hər nə varsa yeməli deyil ki. Bəşər övladı daim xatırlamalıdır ki, təbiət ondan əvvəl yaranıb, insan adlanan varlıq təbiətin qoynunda yaşayır. İnsan, həyatı və yaşayışı üçün Tanrıdan sonra təbiətə borclu olmalıdır. İnsan heç vaxt unutmamalıdır ki, bu dünyada hər şey onun üçün deyildir.Tanrının yaratdıqlarında başqalarının da payı və qisməti vardır. Bu, Tanrı bölgüsüdür.Bu paya əl aparılanda dünyanın nizamı alt-üst olur, dünyanın yükü əyilir,balansı pozulur.
Dünyanın balansını pozan, sistemini alt-üst edən insan adlanan varlıqdır. Dünyanın supergüclərinin əməlləri sayəsində Yer kürəsi nüvə sınaqları və digər kimyəvi silahların təcrübə laboratoriyasına çevrilib. Atmosfer həddindən artıq çirklənib, ozon qatı təhlükəli durum alıb, qlobal istiləşmə mərhələsi başlayıb və daha nələr baş verəcəyini bir Allah bilir. Hələ bunlar azmış kimi, indi də Ayda torpaq alğı-satqısına girişiblər. Yer kürəsini öz çirkin əməlləri ilə min bir mərəzə düçar etmiş insanoğlu indi də Ayda torpaq alıb ev tikir.
Karonavirusun bəşər övladı üçün xüsusi ibrət dərsləri var.İbrət alan, nəticə çıxaran olsa. İnsan sözü, səhv etmirəmsə, ərəb kəlməsi olan üns sözündəndir. Üns-ünsiyyət,əlaqə deməkdir. Ünsiyyət, əlaqə insanın təbiət və mahiyyətindədir. Demək, insan tək-tənha yaşaya bilməz. Qloballaşma bir istilah kimi yeni ola bilər. Ancaq sosial-iqtisadi və mədəni inteqrasiya insanların yaşayıb fəaliyyət göstərdikləri bütün formasiyalarda mövcud olmuşdur. Yer planeti vahid bir oqanizm olduğu kimi,onun üzərində yaşayanlar da vahid planetin sakinləridir. Yer kürəsi təkcə insanların yox, ümumən, bütün canlıların doğma məkanıdır.
Pandemiyanın daha bir mühüm ibrət dərsi oldu. Dünyanın supergücləri onun fəsad və məşəqqətləri qarşısında nə qədər aciz və gücsüz olduqlarını dərk etdilər. Çox güman ki, silah və kapitalın hər şey olmadığını anladılar. Gerçəkdən gördülər ki, güc və kapital bütün məsələlər üçün reaktiv deyildir. Belə olan təqdirdə dünya supergüclərinin başında duranlar nüvə və kimyəvi silahların istehsal və sınaqdan keçirilməsinə,qloballaşmaya, ümumən, insan və insanlığa münasibətləri kökündən dəyişilməlidir . Onlar dəyişməyə məhkumdurlar. Dəyiməsələr, dəyişdiriləcəklər.
