Strateji qlobal layihələr Azərbaycanın gələcək inkişafına, enerji təhlükəsizliyinə etibarlı töhfə verir
2020-ci ilin yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə Prezident İlham Əliyevin Azərbaycanın neft-qaz hasilatı, nəqli, ölkəmizin enerji potensialının yüksəldilməsi istiqamətində yeniliklərin olacağı barədə bəyanatından sonra ölkəmiz daha bir tarixi hadisənin şahidi oldu. Bu gün Aşqabad şəhərində “Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Türkmənistan Hökuməti arasında Xəzər dənizində “Dostluq” yatağının karbhidrogen resurslarının birgə kəşfiyyatı, işlənməsi və mənimsənilməsi haqqında Anlaşma Memorandumu” imzalandı.
Belə bir sənədin imzalanması, ilk nöbvədə tarixi etnik-dini ənənələrə malik iki türk dövləti arasında dostluğun, qardaşlığın, qarşılıqlı əlaqələrin bariz nümunəsidir. Məsələyə bu aspektdən yanaşdıqda yatağın “Dostluq” adlandırılması heç də təsadüfi seçilməyib.
Azərbaycanın neft-qaz strategiyasının inkişafında böyük addım olan bu hadisənin digər əhəmiyyət kəsb edən istiqamətlərinə toxunsaq, vurğulamaq vacibdir ki, yataqdan hasil olunacaq neft və qaz ölkəmizə xas müasir infrastruktur və ixrac kəmərləri vasitəsilə daşınacaq. Bu isə o deməkdir ki, neft və qaz ixracatçısı olan Azərbaycanın həm də tranzit ölkə kimi əhəmiyyəti daha da artacaq.
Bundan başqa, sənədin imzalanması Azərbaycanla Türkmənistan arasında energetika və nəqliyyat-kommunikasiya sahələrində əməkdaşlığın yeni mərhələyə daşınmasında çox önəmli addımdır. Xəzər dənizinin dibinin bölünməsi üzrə dialoqun və əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsinə xidmət edən bu layihə çox böyük beynəlxalq və regional əhəmiyyət daşıyır.
Qeyd etmək yerinə düşər ki, 2021-ci ildə Türkmənistanın təşəbbüsü ilə Xəzəryanı dövlətlərin dövlət başçılarının növbəti Zivə Toplantısı keçiriləcək. Bu ərəfədə belə bir Memorandumun imzalanması Xəzəryanı dövlətlər arasında əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsinə müsbət impuls verəcək.
Sənəd eyni zamanda,
“Dostluq” yatağının tarixi önəminin daha yaxşı anlaşılması üçün bir sıra başqa faktlara da nəzər yetirmək vacibdir.
SSRİ dövründə bu yataq Azərbaycanla Türkmənistanın dənizdəki sərhəddinin tən ortasında yerləşdiyi üçün “Promejutoçnoe”, yəni “Aralıq” adlanırılıb. Sonralar Azərbaycanın “Kəpəz”, Türkmənistanın isə “Sərdar” adlandırdığı və zəngin neft-qaz ehtiyatlarının olduğu yataqda işlərin aparılması mümkün olmayıb. Belə ki, indi “Dostluq” adı daşıyan yataq Azərbaycan neftçiləri tərəfindən kəşf olunsa da, Azərbaycanla Türkmənistanın dənizdəki sərhədində yerləşdiyinə görə, uzun illər onun işlənməsi gerşəkləşməyib və məsələ ilə bağlı ardıcıl danışıqlar aparılıb. 1998-ci ildə Xəzər dənizinin orta xətt koordinatları üzrə Azərbaycan ilə Türkmənistan arasında danışıqlar aparılması üçün ekspert qrupu yaradılıb. Dövlət başçıları arasında ardıcıl təmaslar, qarşılıqlı səfərlər iki dost ölkə arasında bütün məsələlərin hər iki tərəf üçün qənaətbəxş səviyyədə həllinə etibarlı zəmin yaradıb.
Nəticədə nəhayət ki, belə bir sənədin imzalanması mümkün olub. Danılmaz reallıq odur ki, Azərbaycan hər zaman Xəzər dənizində dialoq, qarşılıqlı anlaşma, əməkdaşlıq və sabitlik mühitinin formalaşdırılması üzrə səylər göstərib. Xəzər dənizinin hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi üçün ilk təşəbbüs göstərən ölkələrdən birincisi məhz Azərbaycan olub. Ölkəmizin bu istiqmətdə davamlı səyləri Xəzər dənizində bölgü məsələləri üzrə bütün sahilyanı dövlətlərin mövqelərinin yaxınlaşdırılmasına və ümumi razılığın əldə edilməsinə xidmət edib. Xəzər dənizində bölgü məsələləri üzrə sahilyanı ölkələr arasında dialoq üçün ikitərəfli və çoxtərəfli formatlara üstünlük verilib.
Nəticədə,
imzalanmasına nail olunub.
Xəzər dənizinin şimal hissəsinin dibinin bölünməsi üzrə razılaşma öz növbəsində bütün sahilyanı ölkələr arasında Xəzər dənizinin hüquqi statusunun müəyyən edilməsi üzrə beştərəfli formatda aparılan prosesə güclü təkan verib. Xəzəryanı dövlətlər arasında qarşılıqlı kompromis və mövqelərin yaxınlaşması nəticəsində 12 avqust 2018-ci il tarixində “Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında” Konvensiya imzalanıb. Xəzər dənizinin huquqi statusu üzrə ümumi razılaşmanın əldə edilməsi Azərbaycanın Xəzər dənizi üzrə sərgilədiyi strategiyanın məqsədyönlü və əsaslı olduğunu bir daha isbat edir.
Bu gün həyata vəsiqə qazanan layihələr təbii ki, Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra aparılmış uzaqgörən siyasətin bəhrəsidir.
20 sentyabr 1994-cü ildə “Azəri-Çıraq-Günəşli” dəniz neft-qaz yataqları blokunun kəşfiyyatı və işlənməsi üzrə “Əsrin müqaviləsi” imzalandı. Bu, Xəzər dənizinin mineral sərvətlərindən istifadə üçün dünyanın aparcı neft şirkətlərinin və xarici investisiyaların cəlb edilməsi üzrə çox mühüm siyasi addım oldu, ilk dəfə olaraq Xəzər dənizində beynəlxalq əməkdaşlığa yol açıldı.
Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan ücün, sözsüz ki, dünya ücün də gərəkli olan layihəni ön plana cıxartdı, “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasına müvəffəq oldu və enerji layihələri, neft-qaz strategiyası tarixə onun adıyla düşdü. Xarici şirkətlər Heydər Əliyevə və onun gətirdiyi siyasi sabitliyin möhkəmliyinə inandılar. 1994-çü ildə ortaya qoyulan “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanda təntənə ilə imzalandı. Neft faktoru Azərbaycanın milli təhlükəsizlik faktoruna cevrildi.
Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi təfəkküründə ölkənin iqtisadi resursları, möçüzəvi nemətləri siyasi müstəqilliyin möhkəmlənməsi, xariçi müdaxilələrdən qorunması, dünyaya çıxması, özünü tanıtması, sayılan-secilən məmləkətə cevrilməsi ücün çox böyük faktor idi. Müstəqillik dövründə Böyük İpək yolunun acılması məsələsi istiqamətində addımların atılması, Bakı-Çeyhan neft kəmərinin cəkilməsi, digər strateji layihələrə imza qoymaq kimi məsələləri Heydər Əliyev Azərbaycanın siyasi müstəqilliyinin mühafizəsində bir vasitəyə cevirdi. 2002-ci ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin davamlı səyləri nəticəsində “Əsrin müqaviləsi”ndə nəzərdə tutulan, lakin çoxlarının əfsanə və ya kağız üzərində kəmər hesab etdiyi əsas neft kəməri Bakı-Tbilisi-Ceyhanın təməli qoyuldu. Qlobal əhəmiyyət kəsb edən kəmər Azərbaycanın enerji dəhlizinə çevrilməsi istiqamətində mühüm addım idi. 2005-ci il mayın 25-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin açılış mərasimi keçirildi, 2006-cı ildə Türkiyənin Ceyhan limanından Azərbaycan neftinin nəqlinə başlanıldı.
Beləliklə, sonrakı mərhələdə imzalanan yeni müqavilələr ölkəmizin 1994-cü ildən bəri artan maliyyə və texnoloji potensialını əks etdirməklə yanaşı, xarici tərəfdaş şirkətlərin Azərbaycan iqtisadiyyatına olan inamını da göstərir. Prezident İlham Əliyevin qətiyyəti, milli maraqlara əsaslanan düşünülmüş və prinsipial siyasəti ilə daha bir mühüm layihə “Cənub Qaz Dəhlizi”nin həyata keçirilməsi təmin edilib. Bu strateji qlobal layihələr Azərbaycanın gələcək inkişafına, dünyanın enerji təhlükəsizliyinə etibarlı töhfə verir.
Elman Babayev
