Uzun zamandır ki, insanlar virtual həyatlarını sosial şəbəkələrdə yaşayırlar. Burada problemlərini, sevinclərini bölüşür, hansısa məsələni müzakirə edir və hətta rəsmi qurumlara elə buradanca müraciət ünvanlayırlar. İstifadəçilərin bir çoxu son illər sosial şəbəkələrdə bayağılaşmadan şikayət edirlər. İndi artıq insanların qarşı tərəfin fikrinə hörmət etməkdə çətinlik çəkdiyini, başqalarını anlamaq, düşüncələrinə hörmət etmək istədiklərini bildirirlər.
Modern.az cəmiyyətin aktiv sosial şəbəkə istifadəçilərindən olan tanınmışlara müraciət edib.
Deputat Fazil Mustafa, Əməkdar jurnalist Qulu Məhərrəmli və jurnalist-bloger Əzizə İsmayılovanın məsələ ilə bağlı fikirlərini təqdim edirik.
“Sosial şəbəkədən ağıllı istifadə edə bilmirik”
Deputat Fazil Mustafa düşünür ki, sosial şəbəkələri bu günə salan əslində cəmiyyətimizdə olan savadsızlıq və laqeydlilikdir:
“Çünki insanlar hər hansı şəkildə elmi, intelektual bilgi qaynağına sahib olmalıdırlar ki, cəmiyyətiçi müzakirələrə qatılanda bundan istifadə edə bilsinlər. Amma çox təəssüf ki, bir sıra proseslərə dəb kimi yanaşırlar. Xeyli sayda insanların səhifələrinə baxanda anlamlı paylaşım görmürük. Hamıya irad bildirən, lağ-lağı edən bir xarakter sahibi ilə qarşılaşırıq. Bu adamlar sanki bəlli bir əxlaqın “qoruyucu”ları, bəzən onun təbliğatçılarıdılar. Sanki hamıya çəki-düzən vermək bunlara tapşırılıb. Belə bir anlayışla da insanları əsas mövzulardan yayındırırlar. Müəyyən yazı, aktual mövzunu paylaşanda, onunla bağlı bir fikri cəmiyyətə çatdırırsan ki, müzakirə olunsun. Baxırsan ki, hamı mövzunu necə əhəmiyyətsizləşdirək, necə yayınaq deyə, mövqe sərgiləyir. 10-15 ağıllı adam mahiyyəti anlayır, mövzudan kənara çıxmadan normal bir müzakirə aparılmasına maraq göstərir. Amma digərləri məsələyə başqa düşüncə ilə yanaşır. Həddən artıq siyasiləşmiş seqmentin bura daxil olması, digər tərəfdən sosial narazı şəxslərin yer alması, bəzən öz problemlərini bura daşıma məqsədi güdür”.
“Çoxu lağ-lağıdan həzz alır”
F. Mustafa həmçinin sovet dövründə kitabxanadan, elmi müəssələrdən, universitetlərdən, təhsildən ağıllı istifadə edə bilmədiyimizi, nə qədər boşluq buraxıldığını və bunun eynilə sosial şəbəkəyə də aid olduğunu qeyd edib:
“Bura da bir nemətdir. Müzakirə, çevik bir diskusiya platformasıdır. Bundan sanki imtina etmiş vəziyyətdəyik. Bir çox adamlar da abrını qorumaq üçün sosial şəbəkələrdən gedirlər. Amma bunsuz da olmur. Çünki müəyyən dərəcədə komunikasiya vaistələri kimi əsas rollardan birini oynayır. Digər tərəfdən də sosial şəbəkələrdə təhrifə həddən çox yer verilir. Fikri, düşüncəni belə asan təhrif etmək mümkün olur ki... Bu da acınacaqlıdır. Məsuliyyətini daşımaq hüquqi baxımdan isə çox problemlidir. Çünki hansı mənbədən idarə olunduğunu bilmirik. Çox vaxt saxta profillərlə bunu gerçəkləşdirdiklərinin şahidi oluruq. Ona görə də bu bayağılaşma təbii qəbul olunmalıdır. Azərbaycanda hansı istiqamətdə verilən nemət bayağılaşmadı? Din, təhsil, elm bayağılaşmayıb, bayağılıq gətirən nədir?
Çünki çoxluq budur və bu formadan həzz alır. Həyatını, hədəflərini kiçik lağ-lağı üzərində qurub. Ona görə də hansısa böyük hədəf, hansısa maraqlı müzakirə, düşünmə mövzusunu cəmiyyətə təlqin eləmək çox çətin olur”.
Biz buradan nə dərəcədə səmərəli və məqsədyönlü şəkildə istifadə edirik?
Jurnalist, media eksperti Qulu Məhərrəmli sosial şəbəkələri cəmiyətdəki, məişətdəki, ictimai həyatdakı davranışlarımızın davamı və cəmiyyətin müəyyən bir qatının orada təmsil olunması kimi dəyərləndirib:
“Ona görə də bizim sosial şəbəkələrdən qeyri-adi gözləntimiz olmamalıdır. Əlbəttə, arzuolunandır ki, cəmiyyətin yüksək qatı orada görünsün və dözümlülük, etik qaydalar, nəzakət, bilik, insanların son dərəcə yumşaq davranışı, bir-birinə tolerant yanaşması və.s kimi keyfiyyətlərə şahidlik edək. Amma bunlar yoxdur. Mənə elə gəlir ki, sosial şəbəkədəki dediyim keyfiyyətləri təmsil edənlərin sayının az olması ilə əlaqədardır. İnsanlar var ki, sosial şəbəkələrdə oturub, çox vaxt keçirir. Bu əsasən bizim kimi keçid dövrü yaşayan cəmiyyətlərdə belə olur. Məsələn, Yaponiyada insanların sosial şəbəkələrə, ümumiyyətlə internetə girişi təxminən 45-50 dəqiqə civarındadır. Avropada bu 4 saatdır. Amma bizim kimi cəmiyyətlər də insanlar sosial şəbəkələrdə 6-8 saat vaxt keçirir. Biz buradan nə dərəcədə səmərəli və məqsədyönlü şəkildə istifadə edirik? Bunun özü ciddi tədqiqat mövzusudur. Bu cəmiyyətin özünün inkişaf səviyyəsi, dəyərlərə yanaşması, ümumi intelektual səviyyəsi ilə bağlıdır. Ona görə hesab edirəm ki, tədricən cəmiyyət inkişaf etdikcə, maariflənmə artdıqca, insanlarda tolerantlıq yüksəldikcə bu işlər də qaydasına düşəcək”.
“Sosial şəbəkələr bayağılaşıb” deyənlər yanılır
Jurnalist, bloger Əzizə İsmayılova “Sosial şəbəkələr bayağılaşıb” fikri ilə qətiyyən razı olmadığını, deyib:
“Çünki, adından da göründüyü kimi bura sosial şəbəkədir, minlərlə insanın virtual şəkildə eyni ortamda fikir mübadiləsi apardığı yerdir. O üzdən buradan hər hansısa çərçivə, hədd, gözlənti ummaq lazım deyil. Hər bir insan da öz ətrafındakı dost və ya izləyicini məhz özü yığır. Əgər bu iddiada olan istənilən şəxsin sosial mediadakı dostu və ya izləyicisi onun gözündə bayağıdırsa, o zaman onu öz aləmində sanballı bildiyi biri ilə əvəzləyə bilər. Kiminsə qəbul edilməsi, yaxud edilməməsi isə öz addımlarına bağlı bir şeydir. Sosial şəbəkənin ən gözəl tərəflərindən biri də odur ki, burda “filankəs deyən qanundur” tezisi işləmir. Kim düzdür, kim səhvdir, kim haqlıdır, kim haqsızdır hər kəs özü qərar verir. “Sosial şəbəkələr bayağılaşıb” demək, orada istifadəçi olan hər kəsdən özünü bir neçə pillə daha yuxarıda görmək deməkdir ki, öz payıma belə fikirləri heç vaxt ciddi qəbul edə bilmərəm.
Heç kim ölçü meyarı deyil. O ki qaldı, adi və məşhur istifadəçilərdən birinin digərini eşitmək, anlamaqda çətinlik çəkməsi məsələsinə, bu da çox normaldır. Hər kəsin fərqli düşüncəsi, fərqli yanaşması, həmin an üçün fərqli ruh halı ola bilər. Axı hamıdan “sən mən deyəni qəbul etməlisən, mənimlə razılaşmalısan” deyə bir şey tələb etmək olmaz. Nə qədər çox insan varsa, bir o qədər çox fikir var, yanaşma, rəngarənglik var. Kimsə səni eşitmirsə, deməli eşitdirə bilmirsən, anlamırsa, deməli, fikrini düzgün izah edə bilməmisən - səbəb sənin özünsən, başqası deyil. Niyə bu fikrə son vaxtlar tez-tez rast gəlirik? Sosial şəbəkələrin bayağılaşmasını bu gün əsasən, şəbəkənin ilk vaxtlarında liderlik edənlər və bir növ özünü hər kəsdən daha üstün ağıl sahibi hesab edənlər iddia edir və “əvvəl belə deyildi” deyirlər. Əslində isə həqiqət çox sadədir. Əvvəl fəqli olan o idi ki, ilk başda insanlar bugünkü qədər sosial şəbəkə üzərində iş və ya fikir bildirmə qavrayışlarına sahib deyildilər. Bu bir yenilik, bəlkə də inqilab idi. Sosial şəbəkədə ilk addımı atan hər kəsi digərləri qəbul edir, çox asanlıqla fenomenə çevirir və onlar özlərini söz sahibi kimi hiss edirdilər. Zaman keçdikcə isə durum dəyişdi. Cəmiyyətdə böyükdən kiçiyə hər kəs bu qavrayışları əxz etdi, özü üçün bir yol cızdı, istifadə, maraq dairələri dəyişdi və beləcə, sosial şəbəkə erasında yeni xətt, yeni dövr başladı. Əksər istifadəçilər hər hansı məsələdə söz sahibi olduğunu qəbullandı və heç də bütün yazılanlarla razılaşmaq məcburiyyətində olmadığını anladı”.
Sosial şəbəklər bayağı olsa, “troll” ordusu yaranmaz
Bloger sosial şəbəkədə hər kəsin özünü haqlı saymasını da çox normal hesab edib:
““Haqq budur” mücərrəd bir fikirdir. İstənilən məsələdə hərənin öz haqlı mövqeyi ola bilər və o bunu yayımlamaqda sərbəstdir. Bu imkanı ona məhz sosial şəbəkə verir. Bəli, razıyam, bəzən müzakirə olunan ciddi mövzular həddindən artıq məzə, lağlağı obyektinə çevrilir. Bu da çox normaldır. Çünki ictimai rəyin müzakirəsinə verilən mövzunun nə qədər ciddi olması da onu müzakirə üçün təqdim edən şəxsin və ya şəxslərin qənaətidir. Onların ciddi qəbul etdikləri cəmiyyətdə gülüş, məzhəkə, lağ-lağı doğurursa, problem sosial şəbəkədəki insanlarda deyil, fikrin ictimai rəyə doğru-düzgün təqdim olunmamasındadır. İctimai rəyi formalaşdırmaq bacarıq tələb edir. Hesab edirəm, bu məsələdə o qədər yanlışlıqlar var ki, saymaqla bitməz. Sosial şəbəkə bayağı olsa, heç bir məsələ ictimai müzakirəyə çıxarılmaz, bu qədər “troll” orduları yaradılmaz. Sosial şəbəkə heç bir halda bayağı deyil, tam tərsinə çox dərindir və çoxşaxəlidir. Sosial şəbəkə, cəmiyyətin güzgüsüdür, çəkisidir, tərəzisidir. Bu meyarlardan doğru-düzgün istifadə etmək lazımdır”.
Nigar Adil
