21 mart Rübabə Muradovanın doğum günüdür...
Yoxluğundan illər keçsə də, Rübabə Muradova bu gün də sevilir, yaddaşımızda yaşayır. Onun səsini, ifasını sevməyən tapılmaz. Səsini nə zaman eşitsək də yenidir, ruhumuzu oxşayır. Rübabə xanımın bir zamanlar ifa etdiyi mahnıları oxuyanlar da, el içində daha tez məşhurlaşır, daha tez tanınırlar. İnkaredilməz bir həqiqət var ki, ruhu mahnılarına sahib olan Rübabə xanım oxuyanda hisslərimiz, duyğularımız kövrəkləşir, gözəlləşir. Onu dinləyəndə hərdən mənə elə gəlir ki, cinayət etməyə hazırlaşan kəs də bu ecazkar səsin cazibəsi ilə pis niyyətindən əl çəkər.
Bu arada çoxdan, lap çoxdan Rübabə xanım haqqında mənimlə xatirələrini bölüşən bir rəfiqəsini xatırladım.
Tahirə xanım deyirdi ki, “Rübabənin təkcə səsi deyil, qəlbi də gözəl idi. Mərd, ağayana hərəkətləri var idi. Məni Ərdəbildə qalan Mehrac adlı rəfiqəsinə bənzədirdi. Gecəmi gündüzə qatıb, Rübabə xanım üçün onun ruhuna uyğun ən gözəl şeirləri və mahnı sözlərini axtarıb tapırdım. Repertuarında olan mahnılarının əksəriyyətinin sözlərini mən seçmişdım. Onun halının, əhvalının izharı olan mahnıları”.
Qəbrimə Vətən torpağı səpin...
Rübabə xanımın kiçik bacısı Tahirə Muradova isə müğənnini belə xatırlayırdı: “Son günlərini də mahnıyla yaşadı. Şəkər xəstəliyi Rübabədən sağlamlığını, görkəmini alsa da, sonacan səsinə dəyə bilmədi. Rəhmətlik atam deyərdi ki, “səs bizim uşaqlara verilən Allah vergisidir””.
Allahına qovuşmaq məqamında bacısı Tahirədən , Ərdəbilə yollar açılarsa, oradan qəbrinin üstünə torpaq gətirib səpməsini vəsiyyət edir. Tahirə Muradovaya isə bacısı rəhmətə gedəndən, bir neçə il sonra Ərdəbilə getmək nəsib olur. Sorağa-soraq, Rübabənin vetrdiyi nişanələrlə gedib ata-baba ocağını tapır. Şəhərdəki qohum- əqraba, dost-tanış biləndə ki, Sovetin vaxtında köcüb Şimali Azərbaycana getmiş Mirzə Xəlil İşraqinin qızı gəlib, hamısı pişvazına çıxır.
... 1946-cı ildə atası Mirzə Xəlil kişi ailəsi ilə birlikdə Arazı adlayıb keçəndə, üç övladı var idi—Rübabə, Firəngiz, bir də oğlu Ənvər. Rübabə böyük qızı idi. 18 yaşı təzəcə tamam olmuşdu. Zamanın elə qarışıq vaxtı idi ki, İranda günahsız adamları da siyasi məhbus damğası ilə asırdılar. Rübabənin könlünün-gözünün ovu olan, sevgilisinin də ömrü həmin dar ağaclarında bitmişdi. O vaxtdan gənc qızın qəlbi qubar etmişdi. Elmə, müsiqiyə, təhsilə böyük rəğbəti olan həkim atası Mirzə Xəlilin çaldığı tarın qəmli sədaları ilə oxuyardı, ürəyindəki həsrətinə layla çalardı. Irandan Arazı adlayan ailə əvvəlcə Salyanda sığınacaq tapmışdı. Mirzə Xəlil kişinin həyətində dərdlərini oxuyan gənc Rübabənin səsi tezliklə bütün Salyana yayılır. Ordan da xəbər gəlib Bakıya yetişir.
1953-cü ildə Bakıda Filarmoniyadakı konsertlərdə ilk mahnılarını oxuyan Rübabə, üç ildən sonra “Əməkdar artist” adını alır. Daha sonra Opera və Balet Teatrının səhnəsində ən məşhur opera əsərlərində baş rolları oxuyub, məharətlə ifa edən Rübabə xanıma az bir zamanda “Xalq artisti” adı da verilir.
Səhnə üçün yaranan Rübabə
Üzeyir Hacıbəyovun bütün operalarında baş rolun ifaçısı olmaq da Rübabə xanım üçün bir alın yazısı idi. Üzeyir Hacıbəyovun musiqisi Rübabəyə, Rübabə isə həmin müsiqilərə yaraşırdı: həm səsi, həm görkəmi, artistlik fakturası, həm də taleyi ilə.
Operada ilk rolu da Leyli olmuşdu. 1956-cı ildə Rübabə xanım Opera və Balet Teatrında növbəti dəfə “Leyli və Məcnun” tamaşasında Leyli rolunda oynayarkən tamaşaya Hindistanın məşhur kino ulduzu Rac Kapur da baxır. Konsertdən sonra Rac Kapur Rübabə xanıma yaxınlaşıb heyrətlə deyir: “... Siz bütün tamaşa boyu ağladınız, lakin bircə dəfə də olsa, boğazınız qəhərlənmədi”.
Fars dilinin gözəl bilicisi olan Rac Kapur Rübabə xanımla bütün dialoqunu fars dilində edir. Və sonda təklif edir ki, onunla Hindistana gedib, “Leyli və Məcnun” filmində baş rola çəkilsin. Bir dəfə ayrılıq acısını görən Rübabə xanım bu təklifə razı olmur.
Mərkəzi Komitəyə yazılan anonim məktublar....
Hər zamanın öz xəbisləri, naqisləri, paxılları olur. Müğənninin dayandığı sənət ucalığına həsəd çəkənlər, Rübabə Muradova haqqında Mərkəzi Komitəyə anonim məktublar yazarlarmış. Məktubları yoxlamağa gələnlər yazılanların əksi olaraq, Rübabə ilə dost olur, “Sağ ol, var ol, yaşa!” – deyərək ayrılarlarmış.
Leyli rolunun ifaçısının Leyliliyi
Leyli rolunun əvəzolunmaz ifaçısı Rübabə Muradovanın həyatdakı real Məcnunu isə deyirlər ki, mərhum sənətkar Qulu Əsgərov olub. Rübabənin sənətinə vurğun olan Qulu Əsgərovun ailəsi də, onun bu məhəbbətinə qarşı çıxa bilməyib...
Rübabə xanım şəxsi həyatını heç kimlə hesablaşmadan qurmuşdu. Azərbaycanda qurduğu iki nikahından iki qızı dünyaya gəlmişdi: Qəmər və Şahnaz. İrandan gələndə özü ilə gətirdiyi qızını isə Sovet hökuməti ondan alaraq, Cənubi Azərbaycandan gələn mühacirlərin uşaqları üçün tikilmiş Moskvadakı internat məktəbə verir. Verir deyəndə ki, mühacır uşaqları o zaman Moskva analarından alıb, öz nəzarətində saxlayırmış. Sonradan bu qızın adı heç yerdə xatırlanmır. Bütün bunlarla yanaşı, haqqında gəzən şaiyələrə Rubabə xanım məhəl qoymazdı. O söz-söhbətləri danışanların, şayiə yayanların səviyyəsinə enmirdi. Və bu dedi-qoduları mahnıları ilə cavablandırırdi:
Ay su gəlir arxa nə var,
Ay dolanır. Çarxa nə var.
Məndən öz yarım küsüb,
Heç bilmirəm xalxa nə var.
Tale ona nakam məhəbbət və Vətən ayrılığı bəxş etmişdi. Bunu isə bacısı Tahirə xanım maraqlı bir hadisə ilə əlaqələndirirdi: “Hələ uşaq vaxtı ailəsi ilə birlikdə bir dəfə Ərdəbilin dağlarına istirahətə gedəndə, 7-8 yaşlı Rübabə dağın döşündə bitən bir çiçəyi dərir. Bu zaman nənəsi əlindəki gülə baxıb deyir: “Ay bala sən neylədin, bu çiçək 20-25 ildə bir dəfə açır. Adına Gümüş xəncər deyirlər. Onu dərən adamın əllərini üç ay yara basar, taleyi qisməti isə yarımaz”.
Həqiqətən, bu hadisədən sonra balaca qızcığazın əlləri üç ay ərzində yara tökür. Taleyi isə qəmli mahnılar, nakam məhəbbətlər... Onu nakam məhəbbət şərqiçisi adlandırsam, yəqin ki, səhv etmərəm. Bəlkə elə buna görə də mahnısının birində oxuyurdu:
Eşqinə bağlı olandan bəri, Məcnun kimiyəm,
Elə sərgəşdəyəm, heç yerdə gümanım yoxdur...
Dünyasıını dəyişməzdən bir-iki il əvvəl bir konserti proqramı çəkilmişdi Azərbaycan Dövlət Televiziyası vasitəsilə. İndi o konsert Youtube-də ən çox baxılan linklərdəndir. Bənövşəyi rəngli libasında elə bil ki, xöşbəxtliyindən qanad açıb uçacaq. Onu heç bir lentində belə görməmişik. Çox şövqlə, xoşbəxt bir görkəmlə sevdiyim mahnılardan birini oxuyur:
Ömrün payızında sevib-sevildim,
Elə bilirəm ki, ilk baharam mən.
Arxanca sürünən kölgənəm sənin,
Harda qərar tutsan orda varam mən.
Özün bir aləmsən, sözün bir aləm,
Sən olan könüldə nə kədər, nə qəm.
Sənsiz bu dünyanın ən bədbəxtiyəm,
Səninlə hər zaman baxtiyaram mən...
Əlbəttə səsi ilə taleyini oxuyan müğənnini başa düşməyənlər qınayırdılar. O, isə bu qınaqları belə cavablandırırdı:
Eşqin də qaxınc oldu mənim başıma , neylim,
Bu eşqin əlindən nə qədər tənə yedim mən.
Öz eşqini dustaq eliyən bəxtiyar olmaz,
Öz eşqimi, öz sevgimi dustaq elədim mən...”
“...Rübabəni başa düşmək üçün, onun təninə girib, onun çəkdiklərini çəkmək lazım idi.”- deyir bacısı Tahirə. Böyük sənət ilə çox vaxt ailə düz gəlmir. Ya sənəti, ya ailəni qurban verməlisən. Böyük sənətkarlar da ərkəsöyün uşaqları xatırladır. Şıltaqlıqları çox olur. Onlara yaratdıqlarına görə, bəzən şəxsi keyfiyyət və həyatlarına göz yumub, həmin sənətkarların sənətlərindən zövq almağı bacarmaq lazımdır. Rübabə Muradova bütün Müsəlman Şərqinin zövq dünyası idi.
Xislətində bir az Lelylilik, bir az Şahsənəmlik, bir az da Xəyyamlıq olan ərdəbilli qızı Rübabə Muradova, dünyanın bütün naz-nemətini özünə rəva gördü. Ürəyi hökm edəni, ağlı istəyəni edirdi. Sanki Ərdəbildə gənc yaşlarında gördüyü hədələr, qorxular, “olmazlar” onda sonradan bütün çərçivələri sındırmaq adəti yaratmışdı. O, öz həyatını çərçivələrə salmadan yaşamağı bacardı. Təkcə onu sevənlərdən dönüklük, vəfasızlıq görəndə bunu bağışlamırdı:
Sındırmısan, ey gül, bu sınıq könlümə dəymə,
Viranə düzəlməz, necə abad eləsən də.”,--
və yaxud da ki,
Sevmədin ey gözəl, sevmədin məni,
Ələdin eşqimə dumanı-çəni.
Elə itidrim ki, həyatda səni,
Hey məni asan da, yadına salsan da...
İndi sevmirəm....”
Xəyyam ruhlu Rübabənın könül rübabı
Muğamlarımızı, təsniflərimizi öz dərdinə qatıb, yanqılı-yanqılı oxuyan müğənni bu haqda kimsəyə şikayət etməsə də, danışmasa da, təkcə oxuyanda bu hisslərini gizlədə bilmirdi. Cünki, Rübabə ürəyi və beyninin vəhdəti ilə oxuyurdu. Yanqılı səsi elə bil ki, bü Ərdəbil gözəlinin tərcümanı idi. Bu səsdə nakam məhəbbətin, Araz həsrətinin, Vətən dərdinin ağrısı-acısı vardı...
... Mən onsuz da məstəm, dəryadır qəmim,
Bir an ayrılmayır qəmdən aləmim.
Doldur piyaləmi Arazdan mənim,
Gəl keçirt dərindən-dayazdan məni....
Təbiət, gözəllik, məhəbbət dəlisi olan Rübabə Muradova Novxanı bağlarındakı dənizlə üzbəüz tikdirdiyi evini də Ərdəbildə qoyub gəldikləri evlərinə bənzətmişdi. “Eşqin pərvanəsi olan, qəm oduna tab gətirən” Rübabə, “xəstə bulbul kimi heç yerdə gümanım yoxdur”- deyib fəğan edirdi. Ən yaman günlərində də, ən yaxşı günlərində də ümidini sevgiyə bağlamışdı. Bu sevgisi və dərdləri müğənninin səsi ilə bəşəriləşir, böyüyürdü və bütün Azərbaycanın dərdi olurdu. Bütövləşmək, bir olmaq dərdi...Bütöv Azərbaycan sevgisi...
Aida Eyvazlı
