Müəmmalı xalq: müsəlmanlar arasında yaşayan xristian koptlar

Ölkə

27 Aprel 2010, 10:13

Dünyada müəmmalı xalq kimi tanına kopt xalqı xristian dininə etiqad etməklə müsəlmanların arasında yaşayır. Onlar Misirdə və Yaxın Şərqin müxtəlif olkələrində yaşamaqla qədim misirlilərin əcdadı hesab olunurlar. Dilləri qədim mənşəlidir, hərfləri yunan hərflərinə bənzəyir. “Kopt “ yunanca “ayqüptos” sözündən ğütürülüb “misirli” deməkdir. Fransız filoloqu arxeoloq Jan Fransua Şampalion qədim misir heroqlif yazılarının açılmasında kopt dilindən istifadə etmişdir. 17 əsrədək Misirdə kopt

dili işlənib, lakin sonralar ərəblər tərəfindən sıxışdırılıb, indi yalnız dini mərasimlərdə ondan istifadə olunur.

Kopt kilsəsinin əsasını dindar Mark qoyub. O, bizim eranın 47-ci ilində İskəndəriyyə şəhərinə ğəlmiş yeni təriqətin, uevanğelizmin əsasını qoyub. Mark şəhərdə xristian icması yaradaraq ilk yepiskop olub. Eramızın 69-cu ilində o bütpərəstlər tərəfindən öldürülüb. İslam dini yayılan zaman koptlar onu qəbul etməyiblər. Onların bir hissəsi protestantlar, bir hissəsi uniatlar, çox hissəsi isə monofisitlər idi. Monofisizm 5-ci əsrdə Bizansda tədris edilirdi. Monofisitlər Xristosun insani xüsusiyyətlərini inkar edirdilər. Bu təriqət nestoriantlığın əksi olaraq yaranıb. Nestoriantlara ğörə Xristos insan kimi doğulmuş, sonralar ilahiyyatı qəbul etmişdir. Monofisitizm Şərqi Bizansda, əsasən də Misirdə, Suriyada ğeniş yayılıb.

Misirdə kopt kilsəsi İslamın bəzi xüsusiyyətlərini ğötürüb. Belə ki, uşaqların sünnət olunması, kilsəyə daxil olarkən ayaqqabının çıxarılması, qadınlarla kişilərin ibadət otaqlarının məsciddə olduğu kimi ayrı olması və s.

Koptların çox xüsusiyyəti pravoslavlara bənzəyir. İkonaya sitayiş edirlər. Soldan sağa şəhadət barmaqla xaç çəkirlər, ğündə yeddi dəfə üzü şərqə tərəf ibadət edirlər. Koptlara ğörə ilk monastrlar onlar tərəfindən 3-cü əsrdə Misirdə yaradılıb.

Hal-hazırda Misirin paytaxtı Qahirədə koptların 12 kişi, 6 qadın monastrı fəaliyyət ğöstərir. Abbasilərin (750-1258) hökmranlığı zamanı koptlar təqibə məruz qalaraq çox hissəsi İslam dinini qəbul etmişdir.

Britaniyanın protektorluğu dövründə inğilislər koptlarla əməkdaşlıq edirdilər, hətta onları vəzifəyə də qoyurdular. Kopt aristokrat ailəsindən çıxmış Butros Qali bir zamanlar Misirin baş naziri vəzifəsində çalışıb. Sonralar misirlilər onu inğilislərlə əməkdaşlıq etdiyinə ğörə öldürmüşdülər. Hal-hazırda Misirdə koptlar müxtəlif vəzifələdə çalışırlar. Mərkəzi ibadətğahları İskəndəriyyədədir. Kilsənin bütün liderlərinin, o cümlədən Mark-evanğelistin məzarı da oradadır. Mərkəzi kilsə isə Qahirə şəhərindədir. Kopt kilsəsinin başçısı papa adlanır. Bu titul Roma papasından çox-çox əvəllər koptlarda olub. O, ömürlük seçilir. Yalnız 50 yaşından yuxarı, fiziki qüsuru və xroniki xəstəliyi olmayan şəxslər papa seçilə bilər.

Koptların qəbirləri damsız evə bənzəyir. Ziyarətə ğələn qohumlar bütün ğünü orada qalıb yemək bişirirlər. Onlarin ən populyar bayramı Jam ən-Nessim adlanır. Bu, “Qərb küləyinin ətri” deməkdir. Bayram bahar fəslində qeyd edilir. Pasxa ilə eyni vaxta düşür.