“Bankların kapital probleminin həlli ilə məşğul olan Mərkəzi Bankın hazırda özü kapital çatışmazlığı ilə üzləşib”. Modern.az saytının verdiyi xəbərə görə, bu iddian; iqtisadçı Samir Əliyev irəli sürüb.
O qeyd edib ki, 2014-cü ildə bankda kapital çatışmazlığının həcmi 57,7 milyon manat olub: “Ötən il bankın 277,3 milyon manat həcmində zərəri yaranıb və bunun 219,5 milyonu onun kapitalı hesabına örtülüb. Kapitalın həcmi zərərin həcmindən az olduğundan 57,7 milyon manatlıq çatışmazlıq yaranıb. Halbuki 2013-cü ildə 251 milyon manat kapital artıqlığı qeydə alınmışdı. “Mərkəzi bank haqqında” qanuna edilməsi nəzərdə tutulan son dəyişiklik bu problemi həll etmək və gələcəkdə belə halların qarşısını almaq üçün mövcud mexanizmləri təkmilləşdirməkdir”.
Ekspert bildirib ki, Mərkəzi Bankın ümumilikdə məcmu zərəri ötən il 308,7 milyon manat olub: “Bu zərərin şişməsində əsas rolu xarici valyuta mövqeyinin yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində yaranmış 454,7 milyon manatlıq zərər olub. Bankın cari əməliyyatdan zərəri isə 245,3 milyon manat olub. 2013-cü ildə qalan 31,5 milyon manat həcmində bölüşdürülməmiş mənfəət hesabına zərər 277, 7 milyon manata qədər azalıb.
Yeni dəyişikliyə görə, əvvəllər kapital ehtiyatları tədavülə buraxılan nağd milli valyutanın 15 faizi miqdarında müəyyən edilirdisə, bundan sonra nizamnamə kapitalından, yəni 10 milyon manatdan az olmamaq şərti ilə müəyyənləşdiriləcək. Kapital ehtiyatının dövriyyədə olan nağd pulun həcmindən asılılığı aradan qaldırılır. Onsuz da Mərkəzi Bank üçün bu normativə əməl etmək qeyri-mümkün idi. Çünki bu halda kapital ehtiyatı indiki kimi 210 milyon manat yox, dəfələrlə çox olmalı idi. Asılılığın aradan qaldırılması Mərkəzi Bankın manevr imkanını artıracaq və ona kapital ehtiyatını istədiyi həcmdə formalaşdırmağa imkan verəcək”.
İqtisadçı hesab edir ki, son illər davamlı olaraq Mərkəzi Bankın kapital ehtiyatları ilə bağlı problemlər ortaya çıxır: “Qanunvericiliyə görə mənfəət ilk növbədə Mərkəzi Bankın kapital ehtiyatlarının formalaşdırılmasına yönəldilir. Kapital ehtiyatları formalaşdırıldıqdan sonra Mərkəzi Bankın reallaşdırılan mənfəətinin sərbəst qalığı dövlət büdcəsinə köçürülməlidir. Ancaq son illər Mərkəzi Bank tərəfindən dövlət büdcəsinə vəsait köçürülməsi müşahidə edilməyib. Bank əldə etdiyi mənfəəti nə kapital ehtiyatının artırılması yönəldir, nə də dövlət büdcəsinə ödəyir.
Dəyişikliyə görə, xarici valyutada və qızılda olan aktiv və passivlərin yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində ilin sonuna yaranan zərərin ödənilməsi Mərkəzi Bankın kapital ehtiyatları hesabına təmin olunacaq. Mərkəzi Bankın fəaliyyəti nəticəsində yaranmış kapital çatışmazlığı bir maliyyə ili təxirə salınmaqla dövlətin buraxdığı qiymətli kağızlar hesabına ödəniləcək. Əslində əvvəlki versiyada da zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi nəzərdə tutulurdu. Sadəcə, bunun ödənilməsi mexanizmi yox idi. Yeni düzəlişdə isə konkret olaraq qiymətli kağızlar hesabına ödənilməsi qeyd edilir. Bir sözlə, problem yaranacağı təqdirdə Mərkəzi Bankı Maliyyə Nazirliyi xilas edəcək.
Bundan sonra Mərkəzi Bank və Maliyyə Nazirliyi əl-ələ verib işləyəcəklər. Mərkəzi Bank “devalvasiya”, Maliyyə Nazirliyi isə “qiymətli kağız” dəstəyi verəcək. Necə ki, büdcə gəlirlərini təmin etmək üçün Mərkəzi Bank fevralın 21-də devalvasiya edərək Nazirliyə dəstək verdi. 1992-1996-cı illərdə də dövlət büdcəsi kəsirinin örtülməsində Mərkəzi Bankın kreditləri əhəmiyyəti rol oynamışdı. İndi Maliyyə Nazirliyinin dəstək növbəsidir”.
Gülşən RAUFQIZI
