1960-cı illərə qədər Yer kürəsinin dördüncü ən böyük gölü olan Aral gölü demək olar ki, tamamilə quruyub.
Özbəkistan və Qazaxıstanın sərhəddində yerləşən gölün quruması nəticəsində dünyanın ən yeni səhralarından biri yaranıb ki, bu da regionda yaşayan 3 milyona yaxın insanın həyatına mənfi təsir göstərib.
Modern.az-ın məlmatına görə, BMT-nin Səhralaşma ilə Mübarizə Konvensiyasının icraçı katibi İbrahim Tiau xarici KİV-ə bildirib ki, Yer kürəsinin ən böyük gölllərindən birinin quruması şübhəsiz ki, dünyanın ən pis ekoloji fəlakətlərindən biridir.
Aral dənizi bir vaxtlar 68 000 kvadrat kilometr ərazini əhatə edirdi, lakin indi hesabatlar göstərir ki, yalnız 8000 kvadrat kilometr su sahəsi qalıb. O da sürətlə kiçilir.
Tədqiqatlar göstərdi ki, gölün quruması 1984-2015-ci illər arasında bölgədəki atmosfer tozunun miqdarını təxminən iki dəfə, 14 milyondan 27 milyon metrik tona qədər artırıb. Atmosferə qalxan göl yatağı çöküntüləri 800 kilometr uzaqlıqdakı şəhərlərdə havanın keyfiyyətini aşağı salıb və buzlaqların əriməsini sürətləndirib. Bu, regionda su böhranını daha da pisləşdirib. Alimlər həmçinin aşkar ediblər ki, fırtınalar bu dağıdıcı duzları daşıyır, yüzlərlə mil uzaq məsafədə əkinləri məhv edir və içməli suyu çirkləndirir.
Alimlər həmçinin aşkar ediblər ki, Aralqum tozu bölgənin qalan hissəsindəki səhra tozuna nisbətən xüsusilə zəhərlidir, tərkibi Sovet dövründə yaxınlıqda kimyəvi silah sınaqları zamanı axan su və Aral dənizini qurudan kənd təsərrüfatı işlərindən qaynaqlanan gübrə və pestisidlərlə doludur.
1960-1990-cı illərdə dağlardan axan və gölü qidalandıran Amudərya və Sırdərya çayları 7 milyon hektar pambıq sahəsinin suvarılmasına yönəldilib. O vaxtdan bəri irimiqyaslı suvarma müxtəlif formalarda davam etdirilib, nəticədə gölün sürətlə kiçilməsi baş verib.
Qalan suda duzluluq konsentrasiyası dünya okeanlarının səviyyəsini üstələyən səviyyəyə yüksəlib və yerli ekosistemi məhv edib. Bu, bir çox insanların güzəranına mənfi təsir göstərib.
Tədqiqatçılar həmçinin aşkar ediblər ki, toza məruz qalma böyüklər və uşaqlarda sağlamlıq problemləri, o cümlədən anadangəlmə qüsurların artması ilə nəticələnib. Zəhərli tozun qarşısını almaq üçün regional hökumətlər keçmiş göl yatağının yaşıllaşdırılması üzərində işləyirlər və yerli elm adamları duzlu torpağa dözmək üçün kifayət qədər davamlı bitkilər axtarırlar.
Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, Aral faciəsi heç də uzaq hadisə deyil, əslində planet miqyasında ekoloji fəlakəti təmsil edir. Üstəlik, alimlər müəyyən ediblər ki, oxşar hallar artıq bütün dünyada, o cümlədən Afrika, Yaxın Şərq, Avropa, Avstraliya və ABŞ-da da təkrarlanır.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, Aral dənizinin faciəvi sonu dünya öz su ehtiyatlarını qorumasa, daha böyük ekoloji fəlakətlərlə üzləşəcəyinin əlamətidir.
A.Qorxmaz
