hekayə
Tüpürüm belə həyata!
Bu nə yaşayışdı, nə güzərandı!?
Məgər bu bir sözlə deyiləcək dərddi ki...
Həyatımın üzücü günləri.
Hər şeyə, hər kəsə qıcığam!
Yorucu iş.
Heç nəyə yetməyən maaş.
Borc bataqlığı.
İmkanları aşan qayğılar və...
...ikili həyat.
Yox, mən daha yaxşı həyata layiqəm!
Bunu ailəmdə bilən yoxudu. “Bir daş altdan, bir daş üstdən” – təhtəlşüurum belə məsləhət bilmişdi. Evdə arvadım və qızımın ülgüc kimi içimi kəsən bütün iti sualları və tərs baxışlarına – hər dəfə bir saxta səbəb, yüz qəlp bəhanə.
Amma sizdən niyə gizlədim, universitet müəllimi, tanınmış hüquqşünas ola-ola, hər axşam, lap nağıllardakı kimi, təğyiri-libas olub, taksiçilik eləyirdim. Köhnə “Jiquli”mlə.
Müştərilər arasında həmkarlarım, yəni iş yoldaşlarım, hətta tələbələrim də ara-sıra olurdu. İfşanın, xəcalətin astanasında səsimi yoğunlaşdırır, arxa oturacağa sarı əsla çevrilmirdim.
Qazancım? Böyük deyil, amma ailənin xırda-para xərclərini ödəməyə, dolanışığıma cüzi qatqı olmağa yetirdi.
Gecə evə qayıdarkən yuxulu külfəti oyatmamaq üçün pəncəmi yerə asta-asta basıb mətbəxə keçir, uzaqbaşı bir stəkan çay içər və son siqaret çəkib yatmağa gedərdim.
Səhər... hə, səhər adətim üzrə üzümü təraş edib ütülü, amma boynu didik sevimli ağ köynəyimi geyər, çox bəyəndiyim tünd mavi qalstuku möhkəm düyünləyib işə gedərdim.
İkili həyat it əzabıdı!
Bəzən kafedrada üz-üzə gəldiyim həmkarların, auditoriyada isə ötən axşam müştərim olmuş tələbələrin gözlərinə dik baxmaq mənə yaman çətin gəlirdi. Vüqarım, əzəmətim, qürurum içdən gələn qorxunc səslə bükülürdü: “Bəlkə də onlar hər şeyi bilirlər...”
Müştəbeh adam deyiləm. Adıma ləkə gətirəcək, nüfuzumu puç edəcək əməlim sadəcə yoxudu. Amma arxamca sürünən kinayəli gülüş, dedi-qodu, yaxud kamanından çıxan atmaca eşitdikdə hədəfin özüm olması düşüncəsi beynimi heç zaman tərk eləmirdi.
Yox, sözlə nişan alınan adam mən ola bilməzdim. Bunu dəfələrlə müşahidə eləmiş, bir neçə dəfə də əyani təcrübəylə yoxlamışdım. Amma şübhə qurdu artıq beynimdə yuvasını qurmuş və əsəb hüceyrələrimi bir-bir gəmirirdi.
– İşığı kəsdilər.
– Niyə?
– Borcumuz var.
Bəd xəbəri aldığım gün, günortadan sonra arvadım kafedraya bir daha zəng elədi.
– Smart-kartı da yükləmək lazımdı. Qaz gəlmir...
– Yaxşı, bir şey fikirləşərik.
– Rəşidənin halı yenə pisləşib, həkimə zəng eləmək yadından çıxmasın.
Sözü sonadək dinləməyib dəstəyi qoydum. Aha, kafedradakıların bütün diqqəti məndəymiş ki! Pərişan simama zillənmiş qınaq, nifrət işığında yerə girməyə hazır idim.
– Yenə noolub, Fikrət?
– Heç. Boş şeydi, – dedim və otaqdan çıxıb dəhlizdə siqaret çəkməyə başladım.
– Fikrət, pula ehtiyacın varsa, de, utanma. Mən ki özgə deyiləm.
“Səndən əsla! Acından ölərəm, səndən borc almaq nədi, ölsən ehsan süfrəndə müftə veriləcək bir kasa bozbaşı da yemərəm!”
Cavad Qəribli ilə düşmən deyiləm, amma dost da sayılmırıq. Yaşadığım binada qonşu, universitetdə eyni fakültənin məzunu, nəhayət, eyni kafedrada həmkar olsaq da.
Sadəcə ayrı-ayrı dünyaların adamıyıq, – bütün izahlardan üstün şah izah.
Mən çoxuşaqlı fəhlə-kəndli ailəsinin son beşiyi, yuxa ürəkli, utancaq, qarışqanı belə incitmək bacarığı olmayan, hazırda vur-tut elmlər namizədi, iki monoqrafiya müəllifi, quru maaşa möhtac, rüşvət almayan “əlcəkli müəllim”.
O, imkanı ailədə böyümüş, tənbəl, dalaşqan, xudpəsənd, zəkası ilə parlaq biri olmayan, amma qalaq-qalaq kitabların, elmi dərəcələrin sahibi, yəni hər şeydə bəxtəvər. Yüksək vəzifədə olan qayınatası, füsunkar arvadı, xaricdə orta təhsil alan iki oğlu, “Wolksvagen” sadalanmaqla.
Ardını sıralamasam da olar, məncə. Sadə üsulla tamamlayım: və s. və i.a.
Etiraf edim ki, neçə dəfə öz “Jiquli”mlə onun maşınını azca da olsa əzmək, heç olmasa bir cızıq çəkmək istəmiş, amma son anda bu dəli fikirdən vaz keçmişəm.
Həsəddən? Paxıllıqdan?
Yox, sadəcə bu adamı bəyənmirəm. Yırtıcı xislətli varlığa rəğbət mənim kimi məzlum, ürkək, həm də özünə qarşı belə amansız, amma hər zaman başıdik, qürurlu birinə yaraşacaq hiss deyil.
“Alın tərindən süzülməyib bu ehtişamlı sərvət!” – deyə bir daha Cavad Qəribli haqda rəy çıxardım.
“Sən öz dərdinə dava axtar, səfeh!” – təhtəlşüurum məni mənəvi asimandan maddi aləmə qaytardı.
Yox, bu, “Boeing”in hava limanına rahat enişi olmadı.
Yanar quyruqlu meteorit kimi Yerə çırpıldım.
Axşam.
Yenə günəşin son şölələrini asfalt canına çəkən küçə.
Taksi sırası.
Bu gün bəxtim heç gətirmir.
Cəmi üç müştəri.
Qazancım... “...benzinə... deməli, mənə qalacaq?..”
“Bəs karta qaz vurmadın?! Sən canın səhər evdə işıq olsun... Həkim divar kağızı uzunluğunda resept yazıb...”
Arvadımın mətbəxdəki deyinməsi və öz otağında öskürərək xəstəliyini sanki bütün dünyaya car çəkməyə çalışan Rəşidənin “Ata, sən mənə nə söz vermişdin?” xatırlatması.
...Gecə yarını çoxdan keçmişdi. Yağışda dayanmaq bilmirdi.
Qapının çırpılmasına diksindim.
– Sür Badamdara.
– 15 manatdan aşağı aparmaram.
– Sür.
İxtiyarsız çevrildim. Oğlanın gözləri parlayır, üzü al qırmızı çalardaydı və üst-başından mənə tanış olmayan qoxu gəlirdi. Sol əlinin üstündəki döymə də gözümdən yayınmadı: ilanın bədəninə dolandığı çılpaq qadın. Bir də qırmızı nöqtələr.
“İynə yerləri. Yəqin ki narkomandı!” – düşündüm. “Gərək bəri başdan maşından düşürdəydim”.
Yolboyu susdu. Yarıyuxuluydu, hərdən mızıldanır, mənasını ayırd eləyə bilmədiyim sözlər pıçıldayırdı.
– Sağa dön, hə, sağa, tində saxlayarsan.
Maşından düşdü.
– Bəs pul?
O eşitmirmiş kimi davrandı. Arxasınca bir daha qışqırdım.
“Kardı nədi!”
Üçmərtəbəli binanın girişində gödəkcəli oğlanın qolundan tutdum.
– Pulumu ver!
– Nə pul?! Pulum var?!
– Alçaq, pulumu ver!
Qərarlı idim, amma nə edəcəyimi bilmirdim. Cüssəli, məndən təxminən on beş yaş cavan birinin öhdəsindən gəlməyim sıfıra bərabər ehtimal idi.
– Açıl başımdan, eşitmədin, gicbəsər!
– Pulu ver, həşərat, yoxsa səni qarışqa kimi əzərəm!
Ayaqları artıq ilk pillələri qalxmışdı. Yalnız ilk yumruq zərbəmdən sonra səndələyib geriyə addımladı. İkinci zərbə. Üç, dörd... həm də yerə sərilmiş adamın üzünə. Sonra da təpiklə, çünki içimdəki qəzəbi artıq qəfəsində qapatmaq gücündə deyildim.
Sonda tərpənməz qaldı. Heç bir müqavimət, heç bir inilti. Sükut.
Ciblərini eşələdim. Qaranlıqda güclə seçə bildiyim əskinasların cəmi 53 manat idi: iki “20”lik, iki “5”lik və manatlıqlar. “20”liyin birini götürüb aradan çıxdım.
“Mən qatiləm! Mən adam öldürmüşəm! Axı mən heç qarışqaya da qıymaram. Bu necə oldu?!”
Maşında, sükan arxasında titrəyirdim. Əski parçası ilə barmaqlarındakı qanı silib qurtarmışdım. Amma mühərriki işə salmağa gücüm çatmırdı.
Nəhayət, açarı fırlatdım.
Dan çökdü, gün ağardı, amma mən səhəri dirigözlü açmışdım.
Yüzə-yüz əmin idim ki, adam öldürmüşəm və artıq üstümdə qatil damğası daşıyıram.
Gələcək – heç bir parlaq işartısı əvvəldən mövcud olmayan, nifrət elədiyim boz həyat kəsimi belə indi mənim üçün əlçatmaz, ün yetməzdi; tale ilə barışıq müqaviləsinin əsas şərti olan səssiz, etirazsız, boynubükük qəbuledilən, utanclı qismət vardı yalnız aqibətimdə: həbsxana, doğmalarla ayrılıq, yarımçıq karyera... və ömürlük, silinməz damğa – qatil.
“Bəlkə də başqa “alın yazın” vardı. Üstündən qara xətt çəkdin, Fikrət Salahzadə, özün, öz qələminlə!” – təhtəlşüurumun acı tənəsi, arxamca deyil, birbaşa üzə deyilən danlaq.
“Təqsirim yoxdu, bilərəkdən etməmişəm, mən... mən günahsızam! Mən hara, o hara!? Axı o kim idi, avara, narkoman, mənsə...” – evdən çıxarkən özümə təsəlli verirdim.
– Sən canın işığın pulunu bu gün keçirt, – arvadım dedi, – Rəşidəni düşün, heç olmazsa serialla başını qatır.
Yarıaçıq qapının arxasında da səs gəldi.
– Ata, bu gün ala biləcəksən onu?
“Dəllək Qəşəm” ləqəbli sahə müvəkkili qarşıma çıxdı. Yanında daha iki polis. “Burnu nə tez iy alıb?!” Ürəyim çəkmələrin qalın dabanları altında param-parça oldu. “Nə tez araşdırıb tapdılar?! Sənsə həmişə polisdən şikayətlənirsən ki, işləmirlər, rüşvətxordular, qanuna məhəl qoymurlar. Yox, Fikrət Salahzadə, indi görürsən ki, tam tərsinədir, polis sayıqlığını itirməyib, polis daim ictimai asayişin keşiyindədi, cinayətkarlıqla amansız mübarizədədi”.
Qollarımın qandallanmasını gözləyirdim. Amma sahə müvəkkili elə ilk cümləsiylə məni təəccüb divarıyla toqquşdurdu.
– Oğlanı buraxdıq, – dedi. – Arxayın olun. Amma... bir daha nazirə şikayət etməyin. – İrişə-irişə, həm də yanındakıları baxışları ilə göstərib – Sakitcə yoluna qoyardım məsələni...
– Hə... – Bircə bunu deyə bildim. Özlüyündə heç nə ifadə eləməyən kəlmə – “hə”.
Bir həftə əvvəl qonşu Həsənin oğlu tutulmuşdu. Ərköyün, dəcəl uşaqdı, amma məhəllənin yaşca özündən böyük oğlanlarına qoşulub, oğruluq etməsinə, valideynləri kimi, mən də əvvəldən inanmadım. Himayəçisi oldum, atasının xahişiylə işlə maraqlandım, özüylə də söhbət etdim, yox, o, nəfəsi də yalan qoxuyan uşaqlardan deyildi. Dəlillərimi əsassız saydılar, hələ üzümə üz bağlayıb müstəntiqin kobudluğa da dözməli oldum, axırda işin xahiş-minnətdən keçməyəcəyini görüb daxili işlər nazirinə yazılı müraciət elədim.
“Onu buraxdılar, boş qalmış kamera intizarındadı!” – təhtəlşüurum mənə acıq verdi. – “Möhtərəm universitet müəllimi, nə qədər gec deyil, get, get tövbə et, təqsiri boynuna al! Səmimi etiraf cəzanı yüngülləşdirir. Məndən sənə pulsuz və dəyərli məsləhət, ha-ha-ha”.
Gur səsi bütün kafedranı bələmişdi. Yanından ötən hər kəsə göstərir, özünü, kitab kolleksiyasını tərifləyirdi.
– Fikrət, gəl, gəl sən də bax. Dostoyevskinin “Cinayət və cəza”sı. 1912-ci il nəşri. Nadir nüsxədi e bu, cənab dosent, Bakıda hansı bukinistdən ala bilərsən?
“Cinayət və cəzanı” vərəqləyə-vərəqləyə soruşdum:
– Bəs hardan tapmısan?
– Sirdi, demərəm.
Gümanım ancaq bir yerdi – “bit bazarı”.
“Hörmətli cənab, kasıblıq ayıb deyil, – bu həqiqətdir. Əyyaşlığın da yaxşı şey olmadığını bilirəm, – bu da doğrudur. Amma hörmətli cənab, fəqirlik ayıbdır. Kasıb durumda hələ də fitri hisslərinizi mühafizə edirsiz, fəqirlikdə isə heç kəs heç vaxt bu hisslərin nəcibliyini mühafizə edə bilməz. Fəqirliyə görə adamı təhqir eləmək üçün məclisdən heç toxmaqla da qovmaz, süpürgəylə süpürüb çölə atarlar. Yaxşı da edərlər, çünki fəqir durumda özüm-özümü hamıdan əvvəl təhqir etməyə hazıram”.
Əyyaş məmur Marmeladovun sözləri. Yəni Cavad Qəribli bu sözlərin mənasını başa düşür?
– Deməli, bazarın yanında düşüb köşkdən siqaret alırdım. Qoca rus qadını gördüm, yanında da bir qalaq kitab. Gözüm ilk baxışdan bu kitabı tutdu. Dedim, neçəyə satırsız? Dedi, kimsəsizəm, əlacım olsa, satmazdım, siz də savadlı adama oxşayırsız, yəqin yaxşı qiymətə alarsız.
– Səndə aldın... – həmkarlarımdan biri gözünü qiyməti bilmə intizarında bərəltdi. – Neçəyə?
– 100 manat?
– 150?
Cavad Qəribli bu saxta hərracın sonunu gözləmədən ucadan güldü.
– Ə, mən kütbeyinəm, məni hansı hərifə tay eləyirsiz? Ayıb olsun sizə!.. 10 manat!
Kaş üzlərdəki pərişanlığı görəydiniz!
– Rus qadın əllərimi öpməyə hazır idi...
“Əvvəllər, çox-çox əvvəllər onu bir məsələ maraqlandırırdı: niyə az qala bütün cinayətlərin üstü belə asanlıqla açılır və az qala bütün canilərin qoyduğu iz belə aydın görünür? Bunu düşünərək o get-gedə müxtəlif, həm də maraqlı nəticələrə gəldi. Raskolnikovun fikrincə, bunun əsas səbəbi cinayəti maddi cəhətdən gizlətməyin qeyri-mümkünlüyündən daha çox caninin özündədi; cinayət işləyərkən caninin, bəlkə də bütün canilərin iradə və idrakları son dərəcə zəifləyir...”
“Hə, azərbaycanlı Raskolnikov, sənin də iradə və idrakın tədricən zəifləyir. Gec-tez ifşa olunacaqsan, qolları qandallı kafedradan, dərs keçdiyin auditoriyadan zindana aparılacaqsan. Odur ki, kütləvi rüsvayçılığa məruz qalmadan tələs, könüllü təslim ol. Di durma, qaç polis bölməsinə, cinayətini etiraf elə!” – təhtəlşüurum yenə mənə əzab çəkdirirdi.
Auditoriyada da fikrimi cəmləyə bilmirdim.
– Bugünkü mühazirəmiz qəsdən adam öldürmə işləri üzrə məhkəmə təcrübəsi haqqında olacaq...
Günün ikinci yarısı.
Saat 3.
Badamdar.
Mühərriki söndürmüşəm. Həmin küçə. Üçmərtəbəli, suvağı tökülmüş köhnə kərpic bina.
Bəlkə, səhv salmışam? Yox, həmin binadı, bu da ala-toranda olan girişi.
Ətrafda heç bir hərəkətlilik gözə dəymir. Küləyin yırğaladığı uca çinarların budaqları pəncərələri döyəcləyir. Arada-bərədə də yağış atır. Bu ünvanda qətli, insan ölümünü bəlli edəcək heç bir əlamət yoxdu. “Niyə hüzr çadırı qurmayıblar? Binanın girişində heç mafə-tabut da yoxdu. Yəni meyiti məsciddən gətirməyiblər?”
Yarım saat gözlədim. Daha bir saat da keçdi. Sadəcə payızın nisgil, xiffət ətri, qətlə, insan ölümünə yaxın heç bir duyğu doğurmayacaq qarışıq qoxular, yaxud əyani işarət yerli-dibli yoxdur.
Ertəsi gün dərsdən əvvəl həmin ünvana baş çəkdim.
Boşluq.
Üçüncü gün.
Eyni mənzərə.
Girişə ilk addımımı atdım. Vahimədən boğulurdum. Axı cinayəti törətdiyim yerdəydim. Həmin ala-toranlıq. Həmin gərginlik.
Pillələrlə yuxarı qalxdım. Bir, iki, üç...
Sağdan ilk qapı. Taqqıldatmamı deyəsən eşidən olmadı. Amma az sonra qapı arxasından qadın səsi gəldi.
– Kimi istəyirsiz?
– Eee... bağışlayın, bu binada bir hüzr məclisi olmalıydı, tanış adamdı, mənzilin nömrəsini unutmuşam.
– Nə hüzr? Kimin yası? Bu binada ölən yoxdu axı...
Dilim tutuldu. Qapının arxasındakı qadınsa məndən inandırıcı izah gözləyirdi.
– Ola bilməz. Mərhum cavan oğlandı. Bu gün üç məclisi olmalıydı.
– Yəqin binanı səhv salmısız, yenə deyirəm, burda ölən, rəhmətə gedən olmayıb.
İsrarım əbəs idi, həm də gərəksiz şübhə doğurardı. Amma təhtəlşüurum “ola bilsin qadın bixəbərdi, başqa qapını döy”, – dedi.
İkinci mərtəbə. Bu dəfə soldakı qapı. Ahıl kişi üzündən asan oxunan əsəbiliklə soruşdu:
– Nə istəyirsən, oğul?
Eyni məzmunlu suallara eyni inkar cavabları.
Nəhayət. Üçüncü mərtəbə. Hər iki mənzildə qapı açan olmadı.
Aşağı enib maşına oturanda içim rahatlamışdı. Amma vicdanımdan şübhə tozunu tam silmək üçün həmin gecəni, olub-bitənləri bir daha xatırladım. Səhv ola bilməzdi. Ünvan düz idi. Maşınla məhəlləni dövrə vurdum. Payızın nisgilinə qarışmış ölüm qoxusu sadəcə yox idi.
Universitetin qarşısında maşını parklamaq çox çətin oldu. Cavad Qəriblinin “Wolksvagen”i gözdağı kimi “Jiquli”mlə yanaşı dururdu. Bir qədər əvvəl “Wolksvagen”ini azca da olsa əzmək fikri ilbiz kimi beynimdə izini qoymuşdu və bu iz hələ də islaq idi, qurumamışdı. “Mənim cındır “Jiquli”mlə? Yox, bu konserv bankası ilə ancaq özümü ziyana salaram!”
Binaya girişdə ayaq saxladım. Təmir gedən korpusun yanında, yerdə gördüyüm mismar yadıma düşdü. Geri addımladım. Bir, iki, üç... Mismarı yerdən götürüb “Wolksvagen”nə yaxınlaşdım. Ətrafda seyrəklik idi. “Əşi kim görəcək ki?! Nəzarətçinin də başı söhbətə qarışıb”. Mismarla “Wolksvagen”in iki qapısına boydan-boya cızıq çəkdim. Sonra onu kolluğa atıb iti addımlarla ordan uzaqlaşdım.
– Fikrət, evdən zəng eləmişdilər. Üçüncü dəfədi. Yenə nə baş verib? – bunu həmkarlarımdan biri dedi. “Ayağımı qapıdan içəri atmağımı gözləyirmiş zalımın oğlu! Elə bilir ki, muştuluq verəcəm!”
Dəstəyi qaldırıb nömrəni yığanda hamının pəncərə önünə toplaşdığını gördüm. Aşağı baxır, həm də nəyəsə hiddətlənirdilər.
Maraq evə zəng etmək niyyətimə üstün gəldi. Pəncərəyə yaxınlaşdım. Cavad Qəribli idi, cızılmış maşınına görə dayanacaqdakı nəzarətçinin üzünə dişinin dibindən çıxanla suvaq çəkirdi.
– Görəsən bunu hansı alçaq edib? – yanımdakılardan biri özü-özünə sual verirmiş kimi dilləndi.
– Kim bilir, – dedim, – şəxsən mən eləyə bilməzdim, – azca susub əlavə elədim. – Mən insan nədi, Allahın qarışqasını da incidə bilmərəm.
