İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) regional əməkdaşlığın təşviqi, iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi və üzv ölkələr arasında qarşılıqlı faydalı münasibətlərin inkişaf etdirilməsi məqsədi daşıyan mühüm beynəlxalq qurumlardan biridir. Bu təşkilat üzv dövlətlər arasında həm iqtisadi, həm siyasi, həm də sosial sahələrdə tərəfdaşlığı gücləndirməklə regionda sabitlik və rifahın təmin olunmasına xidmət edir.
İƏT-in əsası 1985-ci ildə Türkiyə, İran və Pakistan tərəfindən qoyulub. Əvvəllər bu ölkələr arasında fəaliyyət göstərən "Regional Əməkdaşlıq üçün İnkişaf" (RCD) təşkilatının davamı olaraq formalaşan İƏT 1992-ci ildə Sovet İttifaqının süqutundan sonra yeni üzvlərin – Azərbaycan, Əfqanıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistanın qoşulması ilə genişlənib. Hazırda təşkilatın 10 üzvü var.
Təşkilatın məqsəd və prinsipləri
İƏT-in əsas məqsədi üzv dövlətlər arasında iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsi, ticarət, investisiya, enerji, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, sənaye və turizm sahələrində birgə layihələrin həyata keçirilməsidir. Eyni zamanda təşkilat:
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) fəaliyyət istiqamətləri yalnız iqtisadi tərəfdaşlıqla məhdudlaşmır. Təşkilat üzv ölkələr arasında çoxşaxəli əməkdaşlıq platforması yaradaraq bir sıra strateji sahələri əhatə edən regional proqram və təşəbbüslərlə çıxış edir. Bu istiqamətlərdən biri ticarət və iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsidir. İƏT çərçivəsində gömrük rüsumlarının azaldılması, ortaq sərbəst ticarət zonalarının yaradılması və region daxilində iqtisadi layihələrin təşviqi üzv ölkələr arasında ticarət dövriyyəsinin artırılmasına xidmət edir.
Enerji əməkdaşlığı da təşkilatın əsas prioritetlərindən sayılır. İƏT ölkələrinin əksəriyyəti enerji resursları baxımından zəngindir. Bu potensialdan daha səmərəli istifadə edilməsi, neft və qaz yataqlarının birgə işlənməsi, enerji infrastrukturunun inkişafı və regional inteqrasiyası kimi məsələlər bu sahədə əməkdaşlığın əsas istiqamətlərindəndir.
Nəqliyyat və logistika sahəsində də İƏT genişmiqyaslı təşəbbüslər həyata keçirir. Mühüm regional nəqliyyat layihələri üzv dövlətlər arasında iqtisadi və ticari əlaqələrin daha sıx qurulmasına imkan yaradır. Bu dəhlizlər yalnız yük daşımalarını deyil, həm də siyasi və iqtisadi bağları gücləndirən bir vasitə rolunu oynayır.
Kənd təsərrüfatı və ərzaq təhlükəsizliyi sahəsində əməkdaşlıq da İƏT üçün önəmli sahələrdən biridir. Təşkilat çərçivəsində kənd təsərrüfatı texnologiyalarının tətbiqi, məhsuldarlığın artırılması və ərzaq ehtiyatlarının planlı şəkildə idarə olunması kimi təşəbbüslər üzv ölkələrdə kənd təsərrüfatı sektorunun dayanıqlığını artırmaq məqsədi daşıyır.
Bundan başqa, sosial və humanitar sahələrdə də İƏT fəallıq göstərir. Elm, təhsil, səhiyyə və mədəniyyət sahələrində birgə layihələr həyata keçirilir. Gənclər üçün təcrübə proqramları, tələbə mübadiləsi təşəbbüsləri və birgə təhsil forumları regionda insan kapitalının inkişafına xidmət edir. Bu əməkdaşlıqlar həm də üzv ölkələr arasında mədəni inteqrasiyanı və sosial həmrəyliyi gücləndirir.
Azərbaycanın İƏT-də rolu
Azərbaycan İƏT-in fəal üzvüdür və bu təşkilat çərçivəsində həm iqtisadi təşəbbüslərlə çıxış edir, həm də regional sabitlik və əməkdaşlıq üçün mühüm addımlar atır. Azərbaycan nəqliyyat-logistika sahəsində təşəbbüskar ölkə kimi çıxış edir, xüsusilə Orta Dəhliz layihəsində oynadığı rol ilə regional tranzit imkanlarını genişləndirir. Enerji sahəsində isə Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TAP və TANAP kimi layihələr vasitəsilə İƏT üzvü olan digər dövlətlərin Avropa bazarlarına çıxışını təmin edir.
Azərbaycanın Xankəndi şəhərində təşkil etdiyi İƏT Zirvə Toplantısı bu baxımdan strateji əhəmiyyət daşıyır. Bu sammit təkcə təşkilatın gündəliyindəki məsələlərin müzakirəsi baxımından deyil, həm də Azərbaycanın regional mövqeyinin və nüfuzunun göstəricisi kimi tarixə düşür.
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı üzv ölkələr üçün iqtisadi inkişaf, regional inteqrasiya və dayanıqlı əməkdaşlıq baxımından önəmli platformadır. Təşkilatın fəaliyyəti yalnız iqtisadi deyil, həm də siyasi və diplomatik baxımdan regional sabitliyin möhkəmləndirilməsinə yönəlib. Azərbaycanın bu təşkilatda oynadığı aktiv rol və həyata keçirdiyi təşəbbüslər isə həm ölkənin beynəlxalq mövqeyinin güclənməsinə, həm də regionda sülh və inkişafın təmin olunmasına töhfə verir.
