Amerikalı jurnalist Coan M. Lisoskinin maraqlı bir fikrini xatırlayıram. O, bildirdi ki, “ABŞ-da jurnalist tədqiqatları zamanı hər hansı məmurun adını mənfi işinə görə hallandırmaq, onu utandırmaq çox ciddi məsələ sayılır. Və bu ad çəkmək dərhal ictimai rəydə böyük reaksiya doğurur”. Deyəsən, açıq-saçıq Amerika cəmiyyətində kimlərisə utandırmaq qəliz deyil. Görünür bu da medianın cəmiyyətdəki nüfuzu ilə bağlıdır. Axı hər hansı səbəbdən gücdən düşən media kimi utandıra bilər? Əsas mətləbə keçək.
Bu gün bizim istəyimizdən asılı olmayaraq internetin belə sürətli inkişafı çap mətbuatını gücdən salmaqla bərabər getdikcə bu sahənin sıradan çıxarmaqda davam edir. Lakin indiki dövrdə bəzi məqamları nəzərə alaraq çap mətbuatını qoruyub saxlamaq lazımdır.
Azərbaycanda bu qədər qəzetin qeydiyyatdan keçməsinin özü müasir jurnalistikamız üçün normal hal deyil. Təbii ki, heç kimə qadağa qoymaq olmaz sən qəzet təsis etmə, sən yazı yazma. Bunu ancaq azad rəqabət şəraitində bazar müəyyən edər. Ancaq hər bir iş müəyyən bir əndazəyə, praqmatik reallıqlara uyğun olmalıdır. Artıq bu iş əndazəni çoxdan keçib. Ümumiyyətlə, belə şəraitdə normal qəzetçiliklə məşğul olmaq istəyən mətbuatın öz bazarını müəyyənləşdirməsi qəliz məsələdir. Bu hal nəinki bazar iqtisadiyyatının tələblərinə, heç elementar qəzet biznesinin prinsiplərinə də cavab vermir. Həmin problemi yaradan kifayət qədər səbəblər var.
Lakin Azərbaycan jurnalistikasındakı bu proseslər çarəsiz xəstəlik deyil ki, bunu müalicə etmək mümkün olmasın. Burada variantlar, təkliflər, proqramlar çox ola bilər. Mənim fikrimcə, isə qəzetlərin birləşməsi, səhmdar cəmiyyətlərə çevrilməsi optimal variantlardan biridir. Baxmayaraq ki, indi ki, vaxtda bu təklif o qədərdə real görsənmir.
Düzdür bunun üçün tələbat, sosial sifariş gərəkdir. Bu gün o zərurətin olub-olmadığını ictimai rəyi tam öyrəndikdən sonra demək olar. Qəzetlərin holdinqlərə, şirkətlərə çevrilməsi ilə bağlı fikirlər mütəmadi olaraq səslənib. Qiymətli kağızlar bazarının formalaşması və davamlı inkişafı, yəni medianın səhmləşməsi üşün Azərbaycanın hüquq sistemində bir sıra dəyişikliklər aparılmalıdır.
KİV haqqında qanunda, eləcə də televiziya və radio yayımı haqqında qanunda səhmləri xarici investorlara satmaqla bağlı məhdudiyyət var. Azərbaycan qanunvericiliyi kütləvi informasiya vasitəsi üzərindəki sahibliyinin 30 fazindən artığının xarici hüquqi və fiziki şəxslərə satılmasına imkan vermir. Deməli, qanunlarda bəzi dəyişikliklərin edilməsinə ehtiyac var.
Bu prosesin yəni səhmləşmənin ictimailəşməsi ilə bağlı bəzi addımların atılması mümkündür.
Real addımlarla bağlı onu qeyd etmək olar ki, birinci mərhələdə xarici ölkələrdən tanınmış ekspertləri Azərbaycana dəvət edərək media ictimaiyyətinin iştirakı ilə müzakirələr təşkil etmək mümkündür. Belə polemikalar, görüşlər hər halda effektsiz ötüşməz. Artıq növbəti mərhələlərdə, yetərincə ictimai dəstək qazandıqdan sonra səhmləşmə haqqında konkret iş görmək olar.
Qəzetlərin birləşməsi, yerli və xarici kapitalın bu sahəyə şəffaf şəkildə cəlb olunması səmərəli bir proses ola bilər. Bəs qəzetlər necə birləşsin, hörmətli baş redaktorlar necə öz kreslolarından əl çəksinlər? Burada səmimi istəklə bərabər düşünülmüş proqram olmalıdır. İdeoloji cəhətdən uyğun gələn, prinsiplərində oxşarlıq olan və müstəqil mövqeydə duran azdan-çoxdan ictimai rəyə təsir edən bir sıra qəzetlərin müxtəlif səhmdar cəmiyyətlərdə birləşməsi, səhmlərə sahib çıxması gələcəkdə mümkün ola bilər.
Müxtəlif vaxtlarda satışı qaldırmaq üçün bəzi qəzet redaktorları bir sıra cəhdlər göstərdilər. Kosmetik dəyişikliklər, rəngli çap mətbuatının cazıbədarlığının artırılması, marketinq işinin yenilənməsi ciddi effekt vermədi.
Hazırda Azərbaycanda çap olunan gündəlik qəzetlərin satışı ən azı on min nüsxədən artıq olmalıdır ki, bu mətbu orqanı qismən rentabelli işləyə bilsin. Bir neçə qəzeti çıxmaq şərtilə qalanlarının tirajı iki-üç min arasında göstərilir. Qəzetlərin satış göstəricələri çox aşağıdır.
Mənə belə gəlir ki, qəzet rəhbərlərinin özləri səmimi bir təşəbbüslə çıxış edib bir neçə media quruluşunun birləşməsi, səhmdar cəmiyyətlərə çevrilməsi məsələsini ən azından müzakirəyə çıxarmalıdırlar.
Medianın səhmləşməsi jurnalistikanın təmərküzləşməsinə, daha sivil idarə edilməsinə gətirib çıxara bilər. Şübhəsiz ki, bu islahatlar birdən-birə hər şeyin əla olacağı demək deyil. Doğrudanda medianı daha güclü, iqtisadi cəhətdən müstəqil görmək istəyiriksə bu addımların nə zamansa atılmasına ehtiyac var. Digər tərəfdən medianın sivil bazar elementləri ilə idarə edilməsi bu sahənin güclənməsinə təkan verər.
