Azərbaycanın nəqliyyat tarixində dəmir yolları xüsusi bir yer tutur. Bu yolların salınması ilə ölkənin sənaye və iqtisadiyyatında yeni bir dövr başlandı. Bu gün - 13 oktyabr dəmiryolu işçilərinin peşə bayramı günüdür. Modern.az olaraq dəmir yollarının inkişaf yoluna qısa bir nəzər saldıq.
1880-ci ildə Azərbaycanda ilk dəmir yolu xətti istifadəyə verildi – Bakı–Sabunçu–Suraxanı xətti. 20 km uzunluğunda olan bu yol əsasən neft daşımaları üçün nəzərdə tutulmuşdu. Lakin qısa müddət sonra bu xətt sərnişinlər üçün də açıldı. İlk dəfə olaraq dünyada neft vaqon-sisternlər vasitəsilə məhz bu xətlə daşınmağa başlandı. İnsanlar Bakıdan Sabunçuya cəmi 50-60 dəqiqəyə, Suraxanıya isə 90 dəqiqəyə çatırdı. Bu xətt Azərbaycanın sənaye mərkəzi kimi inkişafına mühüm təkan verdi.
1883-cü il Azərbaycanın nəqliyyat tarixində önəmli bir mərhələ oldu. Bakı–Yelizavetpol (Gəncə)–Tiflis dəmir yolu istifadəyə verildi. Bu xətt Azərbaycan neftinin Qara dənizə və Avropaya çıxışını təmin etdi. Artıq neft Bakıda çıxarılaraq qısa müddətdə Poti və Batum limanlarına çatdırılır, oradan isə dünya bazarlarına çıxarılırdı. Bu yol həm də Qafqazın nəqliyyat əlaqələrini gücləndirdi və Azərbaycanı beynəlxalq nəqliyyat şəbəkəsinə inteqrasiya etdi.
1926-cı ildə Azərbaycanda, eyni zamanda SSRİ-də ilk elektrikləşdirilmiş dəmir yolu xətti açıldı. Bakı-Sabunçu-Suraxanı elektrik dəmir yolu, Bakının ətraf bölgələri ilə daha sıx əlaqələr yaratdı və bu nəqliyyat vasitəsi sərnişinlərin böyük marağına səbəb oldu. Bu dövr Azərbaycanda dəmir yollarının texnoloji cəhətdən yeni mərhələyə keçidi ilə yadda qaldı.
Azərbaycan dəmir yolları II Dünya Müharibəsi dövründə önəmli bir rol oynadı. 1941-1945-ci illərdə cəbhəyə neft, hərbi texnika və digər vacib yüklərin çatdırılması məhz Azərbaycan dəmir yolları vasitəsilə həyata keçirilirdi. Bu illərdə neftin cəbhəyə çatdırılması üçün Azərbaycan “Qafqazın nəfəsi” adını almışdı. Dəmir yolu işçiləri gecə-gündüz böyük səylə çalışaraq faşizm üzərində qələbəyə mühüm töhfə verdilər.
Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra dəmir yollarında mühüm islahatlar həyata keçirildi. 2009-cu ildə “Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti (QSC) yaradıldı. Bu, dəmir yollarının beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması və müasirləşdirilməsi məqsədini daşıyırdı. QSC-nin müstəqil qurum kimi fəaliyyət göstərməsi ilə Azərbaycanda nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı daha sürətli hala gəldi.
2017-ci ildə istifadəyə verilən Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu Azərbaycanın beynəlxalq nəqliyyat şəbəkəsində mövqeyini daha da möhkəmləndirdi. Bu yol Avropanı Asiya ilə birləşdirən ən qısa və etibarlı marşrutlardan biri hesab olunur. Azərbaycan bu layihə ilə regionda nəqliyyat və logistika mərkəzinə çevrildi.
2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycan dəmir yolları mühüm rol oynadı. Müharibə dövründə cəbhəyə hərbi texnika, qida və digər zəruri yüklərin çatdırılması dəmir yolları vasitəsilə həyata keçirildi. Müharibədən sonra işğaldan azad olunan ərazilərdə dəmir yolu infrastrukturunun bərpasına başlanıldı və yeni əlaqələr qurulmağa davam edildi.
2020-ci ildə tam istismara verilən Abşeron dairəvi xətti Bakının nəqliyyat sistemində böyük yenilik oldu. Bu layihə Bakı və ətraf rayonların bir-biri ilə sürətli əlaqəsini təmin etdi. Abşeron dairəvi xətti nəinki sərnişin daşımalarında mühüm rol oynayır, həm də şəhərdaxili tıxacların azaldılmasına kömək edir.
Azərbaycan dəmir yolları bu gün müasir dövrün tələblərinə cavab verən infrastrukturla təchiz olunub. Dəmir yollarının inkişafı və modernləşdirilməsi prosesi sürətlə davam edir. Dəmir yolları Azərbaycanın strateji nəqliyyat şəbəkəsinin əsasını təşkil edir və ölkənin iqtisadi, sosial və beynəlxalq əlaqələrinin möhkəmlənməsinə xidmət göstərir.
Azərbaycan dəmir yolları keçmişdən günümüzə qədər uzun və çətin bir yol keçmişdir, lakin hər bir mərhələ ölkənin inkişafına töhfə vermiş, onun beynəlxalq nəqliyyat sistemində önəmli yerini təmin etmişdir. Gələcəkdə də bu yollar Azərbaycanın yeni uğurlarının bünövrəsi olacaq.
