Üzeyir bəyin ikinci uğuru | Modern.az

Əslən Qərbi Azərbaycanın Qəmərli mahalından, əttar Seyid Məhəmmədin nəslindən olub, digər azərbaycanlılar kimi erməni daşnaqlarının təzyiqindən ailəsi ilə doğulduğu Yerevandan əvvəl Qarsa, sonra Tbilisiyə, 1918-ci ildə isə Bakıya üz tutmuş, trikotaj fabrikində fəhlə işləmiş, 1928-ci ildən Bakı işçi teatrında aktyor kimi kütləvi səhnələrə çıxmış, iki il sonra Bakı kinostudiyasında rejissor köməkçisi kimi çalışmış, «Böyük dahi» filmindəki Stalin rolunu dilimizdə səsləndirmiş, «İlk komsomol buruğu» filmində neftçi rolunu oynamış, 1931-33 cı illərdə ÜDKİ-da Sergey Eyzenşteynin emalatxanasında təhsil alsa da, sevmədiyi sənədli kino rejissorluğu ixtisasına keçirildiyindən diplom müdafiə etməsə də, «Lenfilm», «Mosfilm» studiyalarındakı ustad sənətkarlar yanında təcrübə qazanmış Hüseyn Əli oğlu Seyidzadə (1910-1979) Azərbaycana qayıtsa da, müharibənin başlaması ona özünü səfərbər etməyə imkan vermir. Nəhayət ki, Moskvada birgə oxuduğu rejissor Niyazi Bədəlovla birgə, əhalinin cəbhədəki əsgərlərə yardımından söhbət açan, baş rolda Leyla Bədirbəylinin oynadığı çəkilişlərin Lahıcda aparıldığı, qısametrajlı «Sovqat» (ssenari müəllifi İ.Qasımov.1942) bədii-oyun filmini ərsəyə gətirir. Qələbədən sonra H.Seyidzadənin çəkdiyi «Ədəbi odlar ölkəsi» (Azərbaycanın incəsənət ustaları) sənədli filmində (ssenari müəllifləri İ.Qasımov, S.Rəhman.1945)  musiqi dinləyən qızın xəyala dalması ilə ekranda təbiət mənzərələrinin, tarixi abidələrin, Çingiz xanın, Toxtamışın, Əmir Teymurun, Nadir şahın, Şah Abbasın, Qacarın rəssam tərəfindən işlənmiş qəzəbli rəsmləri ilə Nizami, Füzuli, Vaqif,  Axundov və 1787-ci ildə çar Rusiyasından Quba xanlığını himayəyə götürməyi xahiş edən Fətəli xanın portretlərinin qarşılaşdırılması digər sənət sahələri kimi əyalət kinematoqrafının da güclü mərkəzə yarınmaq yolunda xalq yaddaşının əleyhinə getdiyini üzə çıxarmaqla rejissorun bədii-oyun kinosunun qanunları ilə yaşadığını təsdiqləsə də o, arzusuna çata bilmir. 

Mixail Romm respublikanın kino rəhbərliyinə göndərdiyi 20 mart 1953-cü il tarixli məktubunda Hü­seyn Se­yid­za­dənin ona göndərdiyi  «Azərbaycanın incəsənət ustaları» film konsertinin ssenarisini təhlil edərək bu işin uğurla tamamlanacağına əminliyini bildirir. Növbəti məktubunda isə özünün «Rus məsələsi» filmində bir il ərzində staj keçən Hü­seyn Se­yid­za­dənin müstəqil çalışmaq, aktyorlarla işləmək bacarığından yazır. Məktubundakı: «Mən inanıram ki, Se­yid­za­də filmə quruluş verə bilər. Onun müstəqil yaradıcılığa başlamaq vaxtıdır. O, ÜDKİ-ni bitirmiş, məndən əlavə V.Petrov, Q.Aleksandrov, S.Yutkeviç kimi sənətkarlarla da çalışmışdır. Düşünürəm ki, azərbaycanlı rejissorlar arasında Se­yid­za­də öz təcrübəsi, kinematoqrafik bilikləri və bacarığı ilə seçilir» cümlələri və sonda ev ünvanının göstərilməsi Mixail Rommun qayğıkeşliyini təsdiqləyir.

Hü­seyn Seyidzadə barədə zəmanət məktubunda: «Mən Seyidzadəni qarşıda müstəqil iş gözlədiyini bildiyimdən daim onu yaradıcılıqla bağlı proseslərdən əlavə rəngli kino sahəsində bilgilər tələb edib, vaz keçilməsi mümkün olmayan, rejissor işinin sırf texniki sahələrinə də, yaxın buraxırdım. Deyə bilərəm ki, o, ciddi, təxəyyüllü, hərəkətli və xeyirli köməkçi olmasaydı, tapşırılan çətin işlərin məğzini həmən anlamaqla yaradıcı həllini tapardı. Nümunə üçün mən bir məqamı yada salım. Filmin öz əllərimlə məşğul olduğum montajında Seyidzadəyə üzərində çalışdığım iki müxtəlif dubllardan kiçik bir epizodun paralel montajını tapşırdım.  O bu epizodda elə bir təhkiyyə forması tapdı ki, özümünkündən də çox bəyənib filmə saldım. Bu gün Seyidzadəyə dahi azərbaycan bəstəkarı Hacıbəyovun əsəri üzrə film çəkmək təklif olunmuşdur. Mən hesab edirəm ki, işin əvvəlindən sonunadək ssenariçi ilə müştərək çalışmaqla o, bu işin öhdəsindən şərəflə gələcəkdir. Öz tərəfimdən məsləhət  və təcrübəmi əsirgəməyəcəyəm. Filmi rəngli yaratmaq gərəkdir, çünki onun artıq bu çətin lakin Ümumittifaq üçün həlli vacib sahədə təcrübəsi vardır.  Ssenarinin ideyası, dramaturji quruluşu dilin ədəbi keyfiyyəti həlledici olacaqdır. Onun gələcək rejissorundan nigarançılığa heç bir əsas görmürəm» yazan, kinomuzun daimi himayədarı V.İ.Pudovkinın də hər cümləsi göründüyü kimi  tutarlı müddəalarla zəngindir. Beləliklə, Üze­yir bəy Ha­cı­bə­yo­vun «O ol­ma­sın, bu ol­sun» (sse­na­ri müəl­li­fi Sa­bit Rəh­man, 1956) mu­si­qi­li ko­mediyasına  ki­no­re­jis­sor kimi quruluş vermək Hü­seyn Se­yid­za­də yə tapşırılır.

Yeri gəlmişkən A.A.Xanjonkovun «Rus kino sənayesinin ilk illəri» kitabında 1918-ci ilə aid: «Almanlar Yaltanı tutanda Rostov şöbəsinin direktoru Y.İ. Uzunyan bir böyük çanta pula yanımıza gəlsə də, bu bizi məcburi fəaliyyətsizlikdən qurtara bilmədi. Çünki vacib olan neqativ kinolent yox idi. Onu isə ancaq hansı möcüzəyləsə Yaltaya gəlib şəhər bağının yanındakı  «Çay fincanı» kafesində oturuşan kino alverçilərindən almaq mümkün idi. Onlarla alver etmək istəmədiyimizdən fəaliyyətsizliyimiz davam edirdi. Bir müddət Yaltada istirahət edən bizim Uzunyan mənə müraciət edib, film çəkmək üçün truppanın gücündən və texniki işçilərin imkanlarından istifadə etməyi xahiş etdi. Bütün xərclərlə yanaşı o,  filmin gələcək istismarını da öz üzərinə götürdüyündən mən razılaşdım. Şərq xalqları arasında geniş yayılmış «Ol massun bu alsun» (Ne ta tak druqaə) teatr komediyasına quruluş verməyi qərarlaşdırdıq. Ssenarini Uzunyanla Papazyan (o həm də Ernesto Vaqrammdır) sürətlə hazırladılar. Bir səhər sübhdən zurnanın və onu müşayiət edən şərq zərb alətlərinin səsi bizim fabrikin həyətini başına götürdü. Bu «Ol massun bu alsun» filminin çəkilişinin başlandığını xəbər verirdi» xatirəsi bizim kinoşünasların da diqqətini cəlb edir.

Nazim Sadıxovun «Azərbaycan bədii kinosu» kitabında A.A.Xanjonkovun Yaltadakı studiyasında, V.Papazyanla İ.Lakkanın «O ol­ma­sın, bu ol­sun» filmini 1919-cu ildə çəkdiklərini göstərməklə: «Lakin təəssüf ki, film çəkilib başa çatdırılmadı. Çəkilən parçalardan heç bir iz qalmamışdır» mülahizəsi, Aydın Kazımzadənin «Üzeyir Hacıbəyov və kino» kitabındakı: «Bu versiya ilə razılaşmaq olmur. Ona görə ki, ermənilər pul qazanmaq məqsədilə filmi çəkdikləri üçün istehsalı yarımçıq qoya bilməzdilər»  fərziyəsi kimi qəribə səslənir.

Nəhayət ki, yuxarıdan təkidlərə baxmayaraq, səhnədə və radioda Məşədi İbad rolunu obraza çevirmiş qocaman sənətkar Mirzağa Əliyevdən imtina etməklə, bu personajı oynamağı 43 yaşlı Əliağa Ağayevə həvalə edən Hü­seyn Se­yid­za­dənin quruluş verdiyi «O ol­ma­sın, bu ol­sun» (ssenari müəllifi S.Rəhman.1956) filmi ərsəyə gəlməklə Üzeyir bəy dühası kino tariximizdəki ikinci parlaq səhifəni açdı. Mil­li ki­no­mu­zun ta­ri­xin­də­ki bu ilk rəngli fil­min əv­və­lin­də qa­dın xorunun sə­da­la­rı al­tın­da «köh­nə Ba­kı» ma­ke­tin­dən çə­ki­liş pavilyonuna ke­çid edi­lə­rək personajların təqdimatında; Mə­şə­di  İbadın si­fə­ti­nə puldan, qı­zıl­dan, Sərvərə isə kitabdan ke­çid edil­mə­si obrazlı əşyaları da, ziddiyətin tə­rəf­lə­ri­nə çevirir. Sərvərin gimnaziya dostlarının ara­sın­da­kı dik­tor mət­ni­nin müəl­li­fi­nin uzun-uza­dı Vaqifin «Bə­ri bax» rə­dif­li şe­ri­ni söyləməsi ha­di­sə­lə­ri ləngitdiyindən, liberettodakı musiqi nöm­rə­lə­ri­nin tə­si­ri ilə növbələşən təsvir plan­la­rı uzan­dı­ğın­dan ifadəliliyin qorunması çə­tin­lə­şir. Di­gər tə­rəf­dən Gül­nar və Sər­vər ki­mi aparıcı personajların aktyorluq im­kan­la­rı nü­ma­yiş et­dir­mə­dən sadəcə naturaçıya çevrilməklə ha­di­sə­li­lik kon­tek­sin­dən kə­nar­da qal­ma­la­rı ek­ran­da­kı boşluğu qabardırlar.

Müf­lis­ləş­miş Rüs­təm bə­yin gö­zəl qı­zı Gül­na­zı əl­li yaş­lı ta­cir Mə­şə­di İba­dın pu­lu he­sa­bı­na al­maq is­tə­yi və qı­zın zi­ya­lı Sər­və­ri sev­mə­si per­so­naj­lar ara­sın­da­kı zid­diy­yə­ti təq­dim edir. Əsəri təhlil edən gör­kəm­li təd­qi­qat­çı Yaşar Qa­ra­yevin: «Dra­ma­turq müs­təs­na bir həs­sas­lıq­la gös­tə­rir ki, al­ver və ta­cir əx­la­qi ide­ya, məsilək sa­hə­si­nə də nü­fuz edib, «baq­qal–in­tel­li­gent»in müa­sir ti­pi ar­tıq hər şe­yi alıb–sa­tır: qa­dın­dan (Gül­naz­dan) tut­muş, ana di­li­nə qə­dər xal­qın ta­le­yi­nə və qə­ze­tə­yə qə­dər. Be­lə ki, müf­tə pul müf­tə­xor zi­ya­lı­ya hər şe­yi, ide­ya­nı da əvəz edir. Pe­şə­lə­ri müx­tə­lif ol­sa da, onun pyes­lə­rin­də bu zi­ya­lı­lar ha­mı­sı məhz ey­ni rol­da, dəl­lal və baq­qal ro­lun­da çı­xış edir­lər: Mə­şə­di­yə iş dü­zəl­dir, par­ça və bez ta­ci­ri­nə şə­rəf və mə­nə­viy­yat ta­cir­li­yi­ni də öy­rə­dir­lər. Mə­şə­di İba­dın «O ol­ma­sın, bu ol­sun» ifa­də­si əs­lin­də, onun özün­dən da­ha çox, hə­min zi­ya­lı­la­rın so­sial psi­xo­lo­gi­ya­sı­nın ifa­də­si­dir: bu sev­gi ol­ma­sın, sa­tın alı­nan sev­gi ol­sun; ürək do­lu eşq ol­ma­sın, ətək do­lu pul ol­sun; ana di­li ol­ma­sın, yad di­li ol­sun; və­tən­daş­lıq ol­ma­sın, mənə­viy­yatsızlıq ol­sun, mə­nə nə?» qənaətləri dəqiq müşahidənin nəticəsidir.

Ba­zar­da­kı atış­ma səh­nə­sin­də; gül­lə­lə­nən küpədən ba­şın çıx­ma­sı, iri plan­da­kı dəvənin ağ­zı­nı açıb bö­yür­mə­si, rus qa­dı­nı­nın: «bo­je moy», əm­ma­mə­li ki­şi­nin: «ay al­lah» de­mə­si, qoçunun qa­dın çad­ra­sı­na bü­rün­mə­si, girdiyi arvad ha­ma­mın­dan atı­lan ved­rə­lə­rin ya­ğı­şı­na düş­mə­si isə ki­ne­ma­toq­ra­fik təq­di­ma­tı önə çək­mək­lə attraksionların montajını da­vam et­di­rir. Xan Şuşinskinin şövqlə oxuduğu «Şah­naz» muğamını dinləyənlərdən; əli­ni qulağına tutan, butulkasını qucaqlayan, ya­nın­da­kı­nın gəmirdiyi sü­mü­yü əlin­dən alıb süfrəyə atan tipajların müxtəlifliyi epizodun uğur­lu kinematoqrafik  həl­li­ni ya­ra­dır. Qonaqlıqdakı qalmaqalda  atı­lan baş­maq çıl-çı­ra­ğı sön­dür­dük­dən son­ra baş­la­ra butulka, qarpız, dö­şək­çə, yumruq, vurulması, şampan şərabının tö­kül­mə­si, yumurta çır­pıl­ma­sı, qulağın diş­lən­mə­si, atı­lan da­şın ota­ğa düş­mə­si attraksiyonların  montajını ye­ni­dən təkrarlayır. «Mol­la  Nəs­rəd­din» redaksiyasında Əzim  Əzim­za­də­nin karikaturaları, M.Ə.Sabirin «Qoyma gəl­di» şe­ri­nin təqdimatı, C.Məmməd­qu­luzadənin H.Ərəblinskinin, Ə.Haq­ver­di­ye­vin töv­siy­yə­lə­ri maarifçiliyi önə çək­sə də, il­kin ədə­bi ma­te­ria­la əla­və olu­nan bu per­so­naj­lar əsas dra­maturji ha­di­sə­dən kə­nar­da qa­lır­lar.

Pe­şə­kar aktyor Əh­məd Əh­mə­do­vun:  ««O ol­ma­sın, bu ol­sun» fil­min­də çə­ki­li­şə baş­la­yan­da re­jis­sor Hü­seyn Se­yid­za­də və ope­ra­tor Əli­sət­tar Ata­ki­şi­yev ham­ba­lın xa­ri­ci gö­rü­nü­şü ilə əla­qə­dar mə­nim qar­şım­da be­lə bir şərt qoy­du­lar: yed­di-sək­kiz ay  ər­zin­də ba­şım­da­kı qa­ra və gur saç­la­rı­mı or­ta­dan ül­güc­lə qırxdırmalı idim. Bu göz­lə­nil­məz tək­lif mə­ni dü­şün­dür­dü, də­rin fik­rə get­dim. Ey­bə­cər ha­la düş­müş ba­şım gö­zü­mün qa­ba­ğı­na gə­lən­də dəh­şə­tə gəl­dim. Axı qo­hum-əq­ra­ba, ta­nış-bi­liş qar­şı­sı­na bu və­ziy­yət­də ne­cə çı­xa­caq­dım. Am­ma mən on­la­ra «İn­cə­sə­nət qur­ban tə­ləb edir» de­yib ra­zı­lıq ver­dim» xa­ti­rə­lə­ri bir tə­rəf­dən filmdəki tipaj müxtəlifliyinin əl­də edil­mə­si qə­tiy­yə­ti­ni di­gər tə­rəf­dən isə sə­nət fəda­kar­lı­ğı­nı gös­tə­rir. Tək­cə ya­rı­çıl­paq ki­şi­lə­rin hovuz ət­ra­fın­da rəqsi,  gom­bul Mə­şə­di İbadın ba­şı­nın, bə­də­ni­nin sabun köpüyündə it­mə­si, su şır­na­ğın­da sa­fa çıx­ma­sı, tək­rar­sız si­ma­lı hambalın isə arıq si­nəsi­nə ki­sə çək­mə­si ar­tıq ha­mam epizodunun kinematoqrafik həl­li­ni ve­rir. Ac hə­rif­lə­rin yuyuna-yuyuna kə­lək qurmaları, bə­yin mu­si­qi və çır­tıq al­tın­da rəqs edə-edə pul yığ­ma­sı, qoçunun tapança ilə qoz sın­dır­ma­sı, şövqlə əl ça­lan hambalın qaş-göz oynatması, qa­dın məclisindəki kök rəq­qa­sə­nin (M.Kə­lən­tər­li) ən­da­mı­nı oynatması aktyorları naturaçıya çevirməklə se­man­ti­ka­nı zənginləşdirir. Dostlarının məsləhəti­lə kə­lək qu­ra­raq, toy gü­nü Sər­və­rin gə­lin pal­ta­rın­da Mə­şə­di İba­dın evi­nə gəl­mə­si və onu qor­xu­za­raq qul­luq­çu Sə­nəm­lə ev­lən­mə­yə təh­rik et­mə­si əsas dra­ma­tur­ji ha­di­sə­nin zid­diy­yə­ti­ni klas­sik şə­kil­də həll edir. Hazır filmin qəbulunda, ixtisasca seleksiyaçı olan respublika rəhbərinin əsas iradı, çəkilişdə istifadə olunan süni gülə gilənar yarpağının yapışdırılması olsa da, eyni günün qəzetlərindəki tənqidi məqalələr, fitvanın haradan verildiyini göstərir.

9 dekabr 1956-cı il tarixli «Kommunist» qəzetindəki «Müvəffəqiyyətsiz film» məqaləsində: «…Heç bir estetik qanuna tabe olmayan, mənasız və zövqsüz çəkilmiş səhnələr, lüzumsuz vuruşma, qaçışma, hay-küylər… Eybəcər oyunbazlıqlar… Gah naturalistcəsinə, gah da qeyri-inandırıcı şişirtmələr tərzində verilmiş əcaib kadrlar…»  qənaətləri ilə ilkin ədəbi mənbəədən uzaqlaşmaya etiraz edən Tofiq Kazımovun:  «Bu filmə baxdıqca elə bir təsir oyanır ki, sanki sükansız bir gəmi gah sağdan, gah soldan, gah irəlidən, gahda geridən əsən küləklərin əsiri olub hansı bir sahilə yan alacağını bilmir və onun sərnişinləri (filmdə çəkilən artistlər) başsız qalaraq nə edəcəklərini bilmirlər kimi tənqidi fikirləri sənəti ilə sonrakı illərdə parlayacaq gənc rejissorun subyektiv üsyanıdır. Həmin gün işıq üzü görən «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetindəki «O olmasın, bu olsun» məqaləsində: «Filmin yaradıcıları yersiz əlavə və ixtisarlarla əsərin səviyyəsini həm ideya, həm də bədii cəhətdən aşağı salmış, komediyanın əsas ruhunu təhrif etmişlər. Məsələn, komediyada olmayan, sonradan əlavə edilmiş primitiv əhvalatlar-bazarda qoçuların davası, Rüstəm bəyin evində qonaqların qalmaqalı, hamamda verilən çirkin naturalist səhnə və i.a. kimə lazım idi? Yalnız gülüş üçün, mənasız hırıltı üçün əlavə edilmiş bu münasibətsiz əhvalatlar ancaq bir şeyin–zövqsüzlük və bədii təxəyyülün kasıblığının  nəticəsidir. Bu əhvalatlar filmdə o qədər şit, o qədər hay-küylə verilmişdir ki, komediyanın əsasını təşkil edən ictimai motivlər kölgədə qalır» kimi tənqidi fikirlər yazmaqla ilkin ədəbi mənbəyə müdaxilədən qəzəblənən  tənqidçi Abbas Zamanovun: «Filmdə əhvalatlar 1910-cu ildə Bakıda vaqe olur. Məlumdur ki, bu zaman «Molla Nəsrəddin» jurnalının redaksiyası Tbilisi şəhərində idi. Belə olduqda redaksiyanın Bakıda verilməsi tarixi təhrif etmək deməkdir. Hələ o bir tərəfə qalsın redaksiyanın göstərilməsi özü də son dərəcə məntiqsiz və əsas məzmun xəttindən uzaqdır. Bu təsadüfi epizod hadisələrə üzvi surətdə bağlanmır, hətta epizodda iştirak edənlərin çoxunun kim olduğu tamaşaçı üçün naməlum qalır» iradları isə əslində mənbəəşünaslığa dərindən bələd olan ədəbiyyat təəssübkeşinin məslək barışmazlığını səciyyələndirir.

9 dekabr 1956-cı il tarixli «Azərbaycan gəncləri» qəzetindəki «Bəs niyə o olmasın bu olsun?» məqaləsində: «Rza bəyin öz mətbəəsində göstərilməsi və onun mollanəsrəddinçilərə qarşı yağdırdığı hədələr «Molla Nəsrəddin» jurnalının millətçi-burjua mətbuatına endirdiyi zərbənin gücünü yaxşı ifadə edir» məmnunluğu ilə çıxış edərək sovet jurnalistikasının klassiklərimizi qarşılaşdırmaq təmayülünü yaşadan Nurəddin Babayevin: «Qoçuların atışması zamanı qoçu Əsgərin qadının başından çadrasını qaçırması, Əsgərin arvad hamamına girib oradan sabunlu çıxması,  Rüstəm bəyin evindəki qonaqlıq zamanı baş verən biabırçı döyüş səhnəsi, kişi hamamında oynanılan şit rəqslər, bizcə xalqımızın adətlərinə uyğun deyil» fikirləri iyirmi il əvvəlki repressiya ittihamlarına bənzəməklə onun: «Operator Ə.Atakişiyev köhnə Bakını təsvir edən epizodları, bazar səhnəsini yaxşı çəkmiş olsa da, onun işini ümumiyyətlə müvəffəqiyyətli saymaq olmaz. Çünki o, surətlərin və hadisələrin zahiri effektinə daha artıq fikir vermişdir» dəyərləndirməsi məntiqsizliyi ilə yadda qalır. Bütün məqalələrin eyni gündə işıq üzü görməsi, gözlənilməzliyi ilə seçilən filmi obyektiv dəyərləndirmək iqtidarında olmayan yerli hakimiyyətin özünü sığortalamaq naminə xidməti mətbuata verdiyi sifarişdən xəbər verir.

 Moskvadan respublikaya göndərdiyi məktubda: «Böyük azərbaycan bəstəkarı Ü.Hacıbəyovun eyniadlı musiqili komediyası əsasında yaranmış, Bakı kinostudiyasının məhsulu olan «O ol­ma­sın, bu ol­sun» filmi xarici ölkələrdə müvəffəqiyyətlə göstərilir» yazan «Sovetsportfilm»in rəhbəri A. Zaxareviçin ekran əsərinin fars dilinə çevrilmiş variantının İranda uğur qazandığına toxunulur. Məktubdakı: «Bir çox İran qəzet və jurnalları bu film haqqında məqalələr və fotoşəkillər dərc edir. «Rövşən fikir» jurnalının 228-ci sayında filmdən iş otağındakı C.Məm­məd­qu­lu­za­dənin, söhbət edən Sərvərlə Gülnazın fotoşəkillərini vermişdir. Jur­nal­da «Otello»dan sonra biz xalqa yüksək bədii səviyyəli, musiqili filmi hədiyyə edirik. Kino nəzəriyyəçilərinin fikrincə bu filmin dəyəri yük­səkdir» sətirlərindən sonra həmin «Rövşən fikir» jurnalının 229-cu sayında filmin son kadrından foto ilə yanaşı A. Şərif Kaşaninin mə­qaləsindən də söz açılır. Məktubda «Soveksportfilm»in İran nü­ma­yəndəsi V.S.Kopinə istinadən yazılan: «Film Təbrizdə gö­rün­mə­miş uğur qazandı. Heç bir xarici və ya yerli film  son illər belə uğur qa­zanmayıb. Sadə xalq filmi daha çox bəyənir. Ətraf kəndlərin əha­­lisi bu filmə baxmaq üçün ailəvi gəlirdilər. Filmin nümayişi dəfə­lər­lə alqışlarla kəsilirdi. Bu filmin nəğmələri indi Təbriz küçələrində oxu­nur» informasiyasından sonra cəmisi 28 gün ərzində bu şə­hər­də filmə 94.334.nəfər tamaşaçı baxdığı bildirilir. Beləliklə, dra­ma­turq, bəs­tə­kar, pub­li­sist ki­mi xal­qın mə­nə­vi tə­lə­ba­tı­nı, tə­fək­kür tər­­zi­ni həs­sas­lıq­la du­yan Üze­yir bəy Ha­cı­bə­yo­vun «O ol­ma­sın, bu ol­­sun» əsərinin ek­ran­laş­dı­rıl­ma­sı «Arşın mal alan» uğurunu altmış­dan çox ölkədə davam etdirməklə dünyəvi mə­də­niy­yət ha­di­sə­sinə çev­rilir.

A.Ə.Dadaşovun “Kinoşünaslıq” dərsliyindən. B.2009.