İbtidai icma dövründən, lap elə insan dünyaya gələndən müxtəlif bioloji ehtiyaclar, maraqlar onu təqib edir. Təbii ki, insan bu tələbatı ödəmək üçün çarpışmağa məhkumdur. Müəyyən istisnalarla müasir dünya elə bil maraqlar üzərində qurulub. Necə ki, ingilislərin dediyi kimi “Siyasətdə dostluq yoxdur, maraqlar var”. Deyəsən bu maraqlar getdikcə öz çevrəsindən çıxaraq hər bir kəsin canınına hopur, dəyərlər isə arxa plana keçir.
Dəyərsizləşmə cəmiyyətdə inamsızlığa, sosial ədalətin pozulmasına, insanın öz potensialının ortaya qoya bilməməsinə gətirib çıxarır. Əslində maraq və dəyər bir-birini tamamlamalıdır. Professor Rafiq Əliyev mediaya verdiyi müsahibəsində maraqlı bir fikir bildirmişdi. Onun qənaətincə, Şərqin, xüsusilə, müsəlman cəmiyyətinin əsas problemi İslami dəyərlərdən uzaq düşməsidir.
Gerçəkdən bu gün Azərbacanda İslam sivilizasiyasına ehtiyac duyulur. Hər molla libası geyənə, müxtəlif ritualları yerinə yetirənlərə din xadimi demək çətindir. Savadsız din xadımlərinin bəzən yas mərasimlərində apardığı məntiqsiz təbliğat, elmə əsaslanmayan təfsirləri insanları sivil islamdan uzaq salır. İslam dini təbliğ olunmaqdan daha çox yaşanmalıdır. Hər bir kəs dini içində yaşadaraq təbliğ etməlidir.
Bəlkə müəyyən məqamlarda xoş aurası olan ilahiyyətçi alimlər, məsələn Nəriman Qasımoğlu, Hacı Sabir Həsənli və digərləri heç olmasa mediada, telekanallarda çıxış etməlidirlər. Ən azından bu insanlar İslami dəyərləri yaşadığına görə cəmiyyətə müsbət aura nümayiş etdirə bilərlər.
Sovet dönəmində, repressiya illərində bu düşünülmüş bir siyasət olub ki, xalqın düşüncə sahiblərini, əxlaq daşıyıcılarını sıradan çıxarmaq. Nəticədə isə professor Rafiq Əliyevin təbirincə, mədəniyyətimizin mənəviyyatsız, mənəviyyatımızın mədəniyyətsiz durumu yaranır.
Hər şeyi keçid dövrü, qloballaşma ilə bağlamaq düzgün deyil. Əslində normal bazar iqtisadiyyatı insanların öz potensialını ortaya qomağa, azad rəqabət mühiti yaratmağa stimul verir. Bunun özü Qərbdə praqmatik maraqlarla bərabər müəyyən dəyərlərə söykənir. Yəni hər hansı yenilik, inkişaf insan faktoruna, onun daha yaxşı yaşamasına xidmət edir.
İslam dini də insanları ən ali varlıq kimi dəyərləndirir, ona qiymət verir. Deməli, Avropanın bəzi dairələri istisna olmaqla dünyada İslami dəyərlərə yaxınlıq xeyli güclüdür. Bu yaxınlıq insan faktorunda, insana dəyər kimi baxılmasında özünü büruzə verir.
Müqəddəs kitabımız olan Qurani-Kərimin 49-cu surəsinin 13-cü ayəsində yazılır: “Ey insanlar! Biz sizi bir kişi və bir qadından ibarət yaratdıq, sonra sizi xalqlara və qəbilələrə ayırdıq ki, bir-birinizi tanıyasınız”.
Ekspertlər Quranın bu ayəsini BMT-nin İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin birinci maddəsilə müqayisə edirlər. Həmin sənəddə göstərilir: ”Bütün insanlar öz hüquqları etibarilə azad və bərabər doğulurlar.Onlara ağıl və vicdan bəxş edilmişdir və onlar qardaşlıq münasibətində olmalıdırlar”.
Bu da İslam dininə istinad olunmaqla insana verilən dəyərdir.
Dəyərlər bir çox hallarda hüquqi təfəkkürlə bağlı olur. İnsanların bəzən qanunla yaşamaq vərdişlərinin zəif olması, ümumilikdə, qanunlara sağdan- sola, soldan-sağa hörmətsizlik sonda dəyərlərin itməsinə gətirib çıxarır. Əslində demokratiya, azadlıq, hüquqlar, vətənpərvərlik bütün bunlar insanın öz məsuliyyətini dərk edib digər şəxslərə necə dəyər verməsi ilə bağlıdır. Çünki cəmiyyətdəki dəyərlər sistemi bir-biri ilə zəncirvari olaraq bağlı olur.
Deyəsən, siyasət elə maraqlar üzərində qurulur. Ancaq ABŞ prezidenti Barak Obama seçki marafonunda maraqları deyil dəyərləri qoruyacağını bəyan edirdi. Bu gün onun vədinə nə dərəcədə əməl etdiyini demək çətindir.
Məncə dəyər yalnız insana verilməməlidir, həmçinin digər canlılara ətraf aləmə, bizi yaşadan təbiətə, yaşıllıqlara verilməlidir. Ətraf mühitə kobud münasibət özünü tez büruzə verir.
Bir çox hallarda Bakı şəhərində yüksək dərəcədə isti olmamasına baxmayaraq insanlar havasızlıqdan, istidən əziyyət çəkir. Çünki amosfer, ətraf aləm o qədər çirklənib ki, bu da havasızlıq yaradır. Belə getsə insanlar oksigen balonları axtarmağa məcbur olacaq.
