Qəribədir, "Kitabi Dədə Qorqud" dastanının bir hekayəsində Qaraca Çobanın sapandının daşatan mancanaq olması bildirilmir, amma digər hekayədə - Təpəgöz gözünü itirəndə təəssüf edir ki, Oğuz ellərinə hücum edə bilməyəcək, Oğuz igidləri ona qarşı gələndə qaçıb öz qalaçasına girərək mancanaqlardan onlara iri daşlar ata bilməyəcək. Halbuki bu hekayənin tarixi dastandakı digər bütün hekayələrin tarixındən daha qədimdir. Onun tarixi nəinki Dədə Qorquddan, İslam dinindən, hətta miladdan da çox-çox əvvəllərə gedib çıxır. Dastana görə Təpəgöz Oğuz elindən Aruz adlı bir qocanın çobanının oğludur; bu çoban qoyun güddüyü zaman qanad-qanada çalıb uçan pəri qızlarını görür, gözəlliklərindən ağlı başından çıxır, şəhvət hisslərinə əsir olub yapıncısını onlardan birinin üstünə atıb tutur və onunla cinsi əlaqədə olur. Çoban ola, uca dağın yaşıl yamacı ola, bir-birindən də gözəl pəri qızları, dərə xəlvət tülkü bəy. Pəri qızları deyirəm, a kişi, yemə içmə, xətti-xalına, gül camalına tamaşa elə. Yazığı nə deyib qınayasan?! Nə siə... Sözüm bunda deyil. Pəri qızı qanadlı imiş, uçub gedərkən deyir ki, çoban, bir ildən sonra gəl əmanətini al, amma sən Oğuz ellərinə bəla gətirdin. Bir ildən sonra həmin pəri qızı həmin yerə gəlib çobana bir ət yığını verir ki , al əmanətini, üstəlik yenə də təkrar edir ki, sən Oğuz elinə bəla gətirdin və qanadlarını çalaraq uçub gedir. Övlad gözləyən çoban ət yığınına baxır, heç nə anlamır, başlayır onu sapandla vurmağa, görür ki, hər zərbədən sonra ət yığını böyüyür. Və qorxusundan onu oradaca qoyub qoyunları da sürüb oradan uzaqlaşır. ”Aradan çıxır”, desək daha doğru olar, həm də elə aradan çıxır ki, hekayənin sonuna qədər bir daha səsi-sorağı eşidilmir.
Bundan on-on beş il əvvəl isə gələcəkdə Təpəgözlə birbaşa əlaqəsi olacaq bir hadisə baş vermişdi; düşmən tayfaları Oğuz ellərinə hücum çəkəndə böyük qaçhaqaç düşmüş, həmin o Aruz qocanın körpəcə oğlu o qaçhaqaç zamanı meşədə itmişdi. Bir şir bu körpəni görüb yazığı gəlmiş, əmizdiribmiş. Uşaq yeniyetməlik yaşlarına çatana qədər şirlə çöllüklərdə, meşələrdə qalıbmış. Bir gün... diqqət edin... Oğuz xanın, təkrar edirəm, Oğuz xanın ilxıçısı gəlib deyir ki, ay camaat, qamışlıqdan bir şir çıxdı, sıçrayıb qaçmağı adam kimidir, atı vurub basır, qanını sümürür. Aruz qoca deyir o, mənim oğlum olacaq və gedib şiri qaçırdaraq o oğlanı tapıb gətirirlər. Dədə Qorqud gəlib oğlana Basat adı verir.. .
İndi isə burasına diqqət edin; çoban pəri qızının verdiyi bir ət yığınını görüb qorxusundan qaçdığı vaxtlardı həmin bu vaxtlar. Ət yığınının qaldığı yerdən təsadüfən Bayındır xan ... bəli, bəli , Bayındır xan öz igidləri ilə keçəsi olur.
Heç cür başa düşülmür. Niyə Bayındır xan?! Bəs Oğuz xan hanı? Qamışlıqdan bir şir çıxdığını Oğuz xanın ilxıçısı gəlib xəbər verməmişdimi? Bu iki xanın arasında azı altı min il zaman yoxmu? Nə isə. Bunu bir tərəfə qoyaq... İgidlər ət yığınını təpiklədikcə ət yığını böyüyür. Aruz qoca da təpiklərkən birdən mahmızı toxunub onu deşir və içindən bir oğlan uşağı çıxır, alnında da bir tək göz. Xan Aruz qocanın xahişini yerə salmır, uşağı ona verir, o da uşağı alıb evinə gətirir, yedirir, içirir, ona dayə də tutur. Uşaq da ayla, illə deyil, günlə, saatla böyüyür, oynadığı uşaqlardan birinin qulağını, birinin burnunu yeyir, adamlar onun bu nadinc hərəkətlərindən bezirlər, Aruz qocaya şikayət edirlər, o da onu döyür, söyür, amma heç bir xeyri olmadığını görəndə, nəhayət, onu evindən qovur. O da çöllərə üz tutur, Salaxana / bəlkə də sallaqxana / adlı bir yerdə, qalaçada özünə məskən salır. Bax məhz bu zaman onun pəri anası gəlib ona bir üzük verib deyir ki, al bunu , keçir barmağına, qoy sənə ox batmasın, bədənini qılınc kəsməsin. Yəni bir müddət əvvəl onu, öz doğma oğlunu çoban atasının üstünə tullayıb getmişdisə də, belə çıxır ki, ona göylərdən nəzarət edirmiş; onun isti ev-eşikdən, yemək-içməkdən məhrum olduğunu görən kimi peyda olmuşdu. Və bu zamandan etibarən də Təpəgöz quldurluğa başlayır; yol kəsir, xalqın mal-qarasını, qoyun-quzusunu qalaçasına sürüb gətirir, adamdan-heyvandan əlinə nə keçsə yeyir. Oğuz igidləri onunla hesablaşmaq istəyirlər, amma yenilirlər, nəticədə, Dədə Qərqudu onun yanına minnətçi göndərib hər gün yeməyə altmış qoyun və iki adam vermələrinə razı sala bilirlər, yetər ki, o bu basqınları dayandırsın. Bir müddət sonra isə həmin o Basat, yəni Təpəgözün süd qardaşı onu öldürməyi bacarır. Təpəgözə ox, qılınc batmırmış, nə dəysə qırılırmış, ola bilsin gönü qalınmış. Sadəcə, bir tək gözü ətdən imiş. O, yuxuda ikən Basat qızmış dəmiri onun gözünə soxur, ağrıya dözə bilməyən Təpəgöz özü ona “qınsız qılıncı”nın yerini söyləyir ki, alıb tezcə boynunu vursun. Yalnız o qılınc Təpəgözü kəsə bilərmiş. ”Təpəgözün öz qılıncı” deyilən bu qılınc yaxındakı mağaranın girişindəcə zəncirdən asılıbmış. Digər qılıncın qını varmış, zəncirdən asılmış bu qılınc isə durmadan qalxıb enirmiş! Çox iti imiş; Basat onun qabağına öz qılıncını vermiş, doğramışdı, sonra iri bir ağac vermiş, onu da doğramışdı, sonunda zənciri vurub qırarkən qılınc yerə düşmüş, yalnız o zaman onu əlinə ala bilmişdi. Hansısa mexaniki qurğunu xatırladır bu. Demək çətindir, amma bir az gilyotinaya bənzdirəm bunu. Bir qılınc altda, bir qılınc üstdə və üstdəki qalxıb enərək kəsir, doğrayır. On səkkizinci əsrin sonlarında bir fransızın icadı kimi qələmə verilən gilyotina...
Qılıncın materialı nə imiş? Çox yüksək keyfiyyətli poladdan idimi? Təpəgöz haradan tapmışdı bunu? Yoxsa pəri anası üzük gətirdiyi səfərində onu da göylərdən gətirmişdi? Hər bir halda o qurğunu Təpəgöz düzəldə bilməzdi, ən azı ona görə ki, emalatxanası yox idi. Həm də bu hər şeyi kəsən material ondan qabaq Oğuz ellərinə məlum olmalı idi.
Basat onu kor edəndən sonra mağaradan çıxa bilmək üçün qoyunlardan birisinin dərisini soyur, amma quyruğunu və başını üzmür, bu dəriyə bürünərək sürüyə qarışır. Əgər qədim yunan şairi Homerin “Odissey”i olmasaydı Təpəgözün izini haradasa orta əsrlərdə axtarmalı olardım. Odissey də adam yeyən təkgözlü nəhəng Polifemə , demək olar ki , eynilə Basat kimi qalib gəlir; o da Polifemi kor edib yoldaşları ilə qoyun dərisinə bürünərək onun qalaçasından qaçıb canlarını qurtarırlar. Amma Homer nə zaman yaşamışdır? Doğum və ölüm tarixi bəlli olmasa da “tarixin atası” Herodot deyir ki, o məndən dörd yüz il əvvəl yaşamışdır. Herodot miladdan əvvəl beşinci əsrin adamıdırsa , demək, “Odissey” eradan qabaq doqquzuncu əsrin məhsuludur. Yəni Bayındır xan dövründən hələ iki min il əvvəllərdən bu əfsanə yunanlar arasında varmış. Polifemin vətəni Şimali Afrika sahillərindəki bir ada imiş, özü kimi təkgözlü adamyeyən nəhənglər orada çox imiş. Kor edildikdən sonra atası Poseydondan Odisseyin cəzalanmasını istəyir. Poseydon yunan inancına görə dənizlər tanrısı imiş. Yerüstü dünyanın sahibi Zevsin və Yeraltı dünyanın tanrısı Aidin qardaşı imiş, özünün də yüz otuza yaxın övladı varmış. Oğuz ozanlarının Təpəgözün doğuluşu haqqında dediklərinə inansaq, onda demək Polifem Poseydonun bicdən olan oğludur, çünki anasını Aruz qocanın çobanı üstünə yapıncısını ataraq tutub zorlamışdı. Bəlkə elə buna görə də Odissey salamat qalır? Bəlkə heç Poseydonun həqiqətdə belə bir oğlu olduğundan xəbəri yox imiş? Axı pəri qızı uşağı doğan kimi gətirib çobanın qoyunları arasına tullayıb getmişdi.
(ardı var)
Mirzə Hacıyev
