Abu Dabi Universitetinin azərbaycanlı əməkdaşı
Əhməd Şoiqi təmsillərindən tərcümələr
Xoruz, tülkü və dovşanın hekayəsi
Bir gün səhər çağında
Qızıl quyruqlu xoruz
Çıxıb hündür hasara
Səhranı seyr edirdi.
Birdən gözü sataşdı
Yaxınlıqda dayanan,
Ona iştahla baxan
Ağzının suyu axan
Xain, xəbis tülküyə.
Elə bu dəm xoruzun
Yadına düşdü bir-bir
Düşməni bic tülkünün
Etdiyi bütün pislik.
Yuxarıdan aşağı
Xoruz baxaraq dedi:
Vicdansız, əclaf tülkü
Səndə yoxdu mərhəmət,
Ətrafdakı quşlara
Vermisən çox əziyyət.
Sözlərimə qulaq as:
Çox qanlar axıtmısan,
Günahlara batmısan,
Girəvə gözləyərək,
Xəlvət hinə girərək
Günahsız toyuqları
Boğaraq öldürmüsən,
Qırmızı tac quşlarla
Qarnını doldurmusan.
Bəd əməllər sahibi,
Lənətə gəlmiş tülkü
Çəkdirmisən çox acı,
Tanrı versin bəlanı!
Xoruzun qəzəbinə
Tuş gələn qurnaz tülkü
Başını yerə dikib
Sakit-səssiz durmuşdu,
Rəqibin qarşısında
Zəif, gücsüz olmuşdu,
Çünki ona küfr edən
Xoruz güvəncdə idi.
Qalmışdı yana-yana,
Əli çatmırdı ona.
Siyasətcil bic tülkü
Axı hardan biləydi
Gözləmədiyi anda
Daş qayaya rast gələr,
Polad belə əriyər
Həqiqətin gözündə,
Haqqın sözü önündə.
Daima qalib gələn
Kələkbaz tülkü lələ
Bu dəfə uduzmuşdu.
Qənimət zənn etdiyi
Qırmızı taclı xoruz
Çox yüksəkdə durmuşdu.
Yaxınlıqda dayanan,
Olaya şahid olan
Dovşan girdi araya
Xoruzun qarşısında
Məğlub olan tülküyə
Dedi qalibcəsinə:
Lənət olsun, ey cəllad,
Sənin kimi dinsizə,
Mürtədə, şərəfsizə!
Eşitdiyi tənqiddən,
Məzəmmət və təhqirdən
Heç özünə gəlməyən,
Əsəbindən zənciri
Dayanmadan çeynəyən,
Hündürlükdə dayanan
Xoruzdan qisasını
Ala bilməyən tülkü
Dovşanı qurban seçdi.
Qabardıb sinəsini
Onun önünə keçdi.
Hirsini, hikkəsini
Dovşana tökən tülkü
Elə ilk həmləsində
Onu boğub öldürdü.
Yazıq dovşanın dili
Başına bəla oldu.
Ey insanlar, bilin ki,
Gör-götür dünyasıdır.
Xoruz, tülkü, dovşanın
Hekayəsi hər kəsə
İbrətamiz nəsihət,
Görüləsi məsləhət,
Müdrik dərs olmalıdır.
Ariflər yaxşı deyib:
İnsana fayda verməz
Vaxtsız, yersiz danışmaq.
Yadında möhkəm saxla
Hər şeyin öz vaxtı var.
Səbr eylə, sən tələsmə
Zamanı gəlməyincə,
Məqam yetişməyincə
Nə danış, nə də dillən,
Sus, dilinə hakim ol.
Amma lazım gələndə,
Əlverişli məqamda
Əldən vermə fürsəti
Qəbul etmə zilləti.
Kimsədən çəkinmədən
Gördüyün gerçəkləri,
Doğru və həqiqəti
Aşkarca deməlisən.
Yalan, iftiraları
Simasız mənfurları
Sən ifşa etməlisən.
Haqqın yanında olub
Sənə daş atanların
Həqarət, böhtanların
Qarşısında sədd qurub
Cavabın verməlisən.
Siyasət elə budur
Lazım olan məqamda
Susma, söylə düzünü,
De kəsərli sözünü
Hər kəsə açıb göstər
Düşmənin iç üzünü!
*** *** *** ***
Qoca uzunqulağın nağılı
Biri vardı, biri yoxdu
Kənddə qoca eşşək vardı.
Əldən düşüb qocalmışdı,
Saç-saqqalı ağarmışdı
Heç bir işə yaramırdı.
Lakin buna baxmayaraq
Birdən-birə müştəbehlik
Mərəzinə yoluxaraq,
Soy-kökünü unudaraq
Ağlı dayaz, məriz qoca
Özunu "Sultan" sayırdı.
Padşah olmaq, taxta çıxmaq
İstəyi ilə yaşayırdı.
Arpa, saman yeyən eşşək
İpə-sapa da yatmırdı.
Səsi özünə xoş gələn
"Cahanşümal" uzunqulaq
Gecə-gündüz anqırırdı.
Bir gün cümə səhər çağı
Yelbeyin, xudbin qocanın
Hay-küyündən təngə gələn
Kəndin bütün canlıları
Anqırtısı qulaq dələn,
"Burda mənəm,
Bağdadda kor xəlifə" - deyən
Heç nə olub,
Özünü zirvədə görən
Həyasız arsıza qarşı
Böyük qiyama qalxaraq
Cəng-üsyan eylədilər.
Hər kəsdən narazı qalan,
Dodaqaltı donquldanan
Şöhrətpərəst, xudbin eşşək
Çürük, iyrənc dişlərini
Acıqla bir-birinə sıxdı,
O, daşın üstünə çıxdı
Natiq olub nitq söylədi:
Atam, babam xan oğludur,
Anam tərəf bəy soyludur,
Uzaq tarixə baxsanız,
Arasanız, axtarsanız,
Görərsiniz əcdadımdır
Hökmdarlar hökmdarı
Sahibi-Sultan İsgəndər.
Bu səbəbdən şah tacına
Layiq olan "O" kəs mənəm,
Hakimlərin ən aqili,
Vicdanlısı, düzü mənəm,
Alimlərin üləması,
Divanın qəzəl, qoşması
Mümtazların səsi mənəm,
On barmağı qızıl olan
Görkəmli sənətkar mənəm
Şairlərin təbi mənəm
Nəğmələrin sözü mənəm,
Məclislərdə ali qonaq,
Büsatların gözü mənəm.
Yazılmayan qanunları
Hər aləmdə yazan mənəm,
Öz mərzindən çıxanların
Qəbrlərin qazan mənəm,
Tarixə ismin yazacaq
O dahi şəxsiyyət mənəm,
Məşhuri seyyidi-cahan
Məmləkətin fəxri mənəm,
Cahangir Zülqərneyn
Sultan İsgəndər mənəm.
El-obanın dar günündə
At üstündə nərə çəkən
İgid, cəsur, ərən mənəm,
Savaşlarda, olaylarda
Etibarlı sərkərdəniz
Cümlə-cahanda bayraqdar
İxtiyar sahibi mənəm.
Dünyanıza işıq saçan
Dan ulduzu Ülkər mənəm.
Mənim kimi bir cövhərin,
Qiymətsiz bir xəzinənin
Siz qədrini bilməlisiz.
Məmləkətin ortasında
Mənə layiq, qol-budaqlı
Qədir ağacı əkməlisiz,
Məni "Sultan" seçməlisiz.
Eşşək sözün bitirməmiş
Kənd əhlini gülmək tutdu.
Dünyadakı təzada bax,
Bir aynada özünə bax
Atalar yaxşı deyiblər:
Qarnı boş, yalavac toyuq
Yuxusunda darı görər.
Sənin kimi əsilsizlər
Özünü böyük sərkərdə
İsgəndər, Teymurləng bilər.
Ömrü boyu kötək yeyən,
Kürəyində yüklə gedən,
Arpanı bölə bilməyən
Ələyi çoxdan ələnən,
Xəlbiri göydə fırlanan
Sarsaq qoca uzunqulaq
Özünü xan oğlu sayıb,
Xanədanda Sultan olub
Taxtda oturmaq istəyər.
Son sözümüz budur dinlə:
Özündənrazı sərsəri
Əl-ayağımız dəyməmiş
Yığışdır şələ-küləni
İtil burdan cəhənnəmə
Gözümüz görməsin səni!
Təkəbbürlə özün öyən,
Heç kimi də bəyənməyən
Müştəbehlik azarından,
Sultan olmaq mərəzindən
Əziyyət çəkən qoca eşşək
Dayandı yol ayrıcında,
Xəyalların ümmanında,
Çox düşündü, çox daşındı,
Sağına, soluna baxdı,
Axırda qərar verərək
Qorxunc kölgələr dolaşan
Dağa gedən yola çıxdı.
Ayın görünməsi ilə
Bəsirət gözü açılan
Qoca eşşək bixəbərdi
Bu gediş son gediş idi...
Gecə xəlvətdə ulaşan,
Şikar dalınca dolaşan
Ac-yalavac çaqqallara
Göydən düşmə sovqat olan
Mərəzə tutulan eşşək
Gecənin dərinliyində
İzsiz-tozsuz gözdən itdi.
Bax beləcə nəql etdiyim
Əhvalat burada bitdi.
Söz sərrafı ariflərə
Deyiləcək son sözüm var:
Aqil şəxsin zinətidir
Onun əqli, dərrakəsi
Düşüncəsi, iradəsi.
Vay o gündən məmləkətdə
Boşboğaz meydan sulaya
Ədalət nədir bilməyən
Xəbislər məhkəmə qurub
Ortada tonqal qalaya.
Əxlaqdan dəm vuran naqis
Öz gözündə tir görməyib
Başqasında çöp axtara.
Dəli quyuya daş ata,
Min əqli bəlaya sala.
Nuri-elmdən bixəbər
Alim olub, kəşflər edib
Aşımıza zəhər qata.
Fəqirlərin haqqın yeyən
Boğazında haram tikə,
Marağında pul, vəzifə
Dinsiz-imansız acgözlər
Nəfsini şeytana sata.
Bir qarnı ac, bir qarnı tox
Qəpik-quruşla dolanan
Ümmət isə, cahil olub
Xabi-qəflətdə yata...
