Həmid VƏLİYEV,
BDU Beynəlxalq jurnalistika
kafedrasının müdiri, professor,
Gürcüstan SSR-in Əməkdar jurnalisti,
14 iyul 1969-cu il : Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldi
O zamanlar Gürcüstan KP MK-nın, respublika Ali Soveti Rəyasət Heyətinin və Nazirlər Sovetinin orqanı “Sovet Gürcüstanı” qəzetində əsas şöbənin-partiya həyatı şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyirdim. Qəzetimiz həftədə üç dəfə kiçik formatda-A3 formatında çıxırdı.
1969-cu il iyulun 14-ü bazar ertəsi günü növbəti nömrəmizi çapa verməyə hazırlaşırdıq ki, Moskvadan-SİTA-dan, “Hamıya,hamıya” qrifi ilə təcili xəbər aldıq: “ Vacib məlumat gözlənilir.”
Belə hallarda çox gözləmək lazım gəlirdi. Lap azı saat 22.00-a - Mərkəzi televiziyanın “Vremya” proqramı efirə verilənə qədər dözməli olurduq. Bəzən bütöv səhifələri “dağıtmalı”, bəzən bir-iki səhifəni, bəzən isə birinci səhifənin xeyli hissəsini dəyişmək lazım gəlirdi. Bu isə gecikmələrə, jurnalistlərin və mətbəə işçilərinin gecəni az qala iş başında keçirmələrinə səbəb olurdu.
Xəbərdarlığı saat 20.00 radələrində almışdıq. Saat 21.50 dəqiqədə gözlədiyimiz informasiya gəldi və biz onu tərcümə etdik:
“Azərbaycan KP MK-nın plenumu haqqında məlumat
Bakı, 14 iyul (SİTA.) Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin plenumu olmuşdur.
Plenum təşkilat məsələsinə baxmışdır.
Plenum başqa işə keçməsi ilə əlaqədar olaraq V.Y.Axundovu Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsindən və büro üzvlüyündən azad etmişdir.
Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri işləmiş H.Ə.Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi və büro üzvü seçilmişdir.
Sov.İKP MK katibi İ.V.Kapitonov plenumun işində iştirak etmişdir.”
SİTA-nın göstərişinə uyğun olaraq, xəbəri qəzetimizin birinci səhifəsində yerləşdirdik. Həmin informasiyanı gürcü dilində nəşr olunan “Komunisti” və rus dilində çıxan “Zarya Vostoka” qəzetləri də çərşənbə axşamı nömrələrində dərc etmişdilər.
Dərhal bir ay bundan əvvəl Bakı Ali Partiya Məktəbində rəhbər partiya, sovet və kütləvi informasiya vasitələri işçilərinin təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olan respublikalararası kurslarda iştirak etdiyim günlər yadıma düşdü. Gürcüstandan 2-si azərbaycanlı - Mərkəzi Komitədə inspektor vəzifəsində çalışan Həsən Hacıyev və mən olmaqla 42 nəfər idik. Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və Dağıstan respublikalarının hər birindən gəlmiş nümayəndələr də yəqin ki, elə o qədərdi. Kurslarda tanınmış alimlər, dövlət xadimləri, KİV rəhbərləri mühazirələr oxuyurdular. Mühazirə oxumağa Gürcüstandan da gəlirdilər. Tbilisi axşam qəzetinin redaktoru Nikolay Caşinin və Veçerni Tbilisi qəzetnin redaktoru Pavel Aslanidinin mühazirələri çox böyük maraqla qarşılandı. Onlar özlərini həm yüksək səviyyəli jurnalist, həm də mahir redaktorlar kimi təqdim edə bildilər. Bakıda nəşr olunan “Vışka” nın redaktoru Fazil Muradəliyevin və başqalarının mühazirələri də həm məzmun, həm də formaca diqqəti cəlb edirdi…
Dərs cədvəlində Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri H.Ə.Əliyevin mühazirə oxuyacağı göstərilmişdi. Sərhəd və onun qorunması, ümumən dövlət təhlükəsizliyi məsələləri bütün dinləyiciləri maraqlandırdığına görə həmin günü səbirsizliklə gözləyirdik. Nəhayət, o gün gəlib çatdı.
Kursların rəhbəri mülki geyimli, uca boylu bir kişi ilə dərs keçdiyimiz iri auditoriyaya daxil olub dedi:
-Yoldaşlar, Azərbaycan Respublikası Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri, general Heydər Əlirza oğlu Əliyev sizə sərhədlərimizin qorunması və dövlət təhlükəsizliyi məsələlərindən danışacaq...
Komitə sədri indiyədək bizə mühazirə oxuyanların bir çoxundan fərqli olaraq şparqalkasız, qovluqsuz, necə deyərlər, “əliboş” gəlmişdi. İlk baxışdan sadə və səmimi görünən H.Əliyev söhbətinin elə əvvəlindəncə səsinin ahəngi, gətirdiyi faktların şərhində kifayət qədər səriştəlilik, hərəkətlərində yüksək mədəniyyət nümayiş etdirməsi ilə auditoriyanı ələ aldı. Dinləyicilər-azərbaycanlılar, gürcülər, dağıstanlılar, ermənilər diqqət kəsilmişdilər. O danışırdı: “ Biz bu yaxınlaradək hansısa obyektin şəklini çəkən və ya çəkməyə cəhd göstərən adamın casus olduğu fikrindəydik. İndi həmin adam və onu göndərənlər bilirlər ki, bu üsul bir çoxlarının asan ifşa olunması ilə nəticələnir. Casusu artıq qapalı obyektin şəklini çəkən görmək, necə deyərlər, dəbdən düşmüşdür. Hazırda casus hər hansı şəhərin, elə Bakının müəyyən yerindən bir ovuc torpaq götürür, cib dəsmalına bükür və heç kəsin diqqətini cəlb etmədən, heç kəsdə şübhə yaratmadan çıxıb gedir. İşinin səmərəsini isə sonradan görür. Bir ovuc torpaq təmsil etdiyi ölkənin xüsusi laboratoriyasında analiz olunur, torpağın götürüldüyü ərazinin neçə kilometrliyində hansı qapalı obyektin, hansı hərbi hissənin yerləşdiyi tam dəqiqliyi ilə müəyyənləşdirilir...”
Dünyanın az qala bütün ölkələrinin sərhədlərini aşaraq fəaliyyət göstərmiş, həmişə də sudan quru çixmiş bir çinli casusun Azərbaycanda ifşa olunub həbs edilməsi faktından və buna bənzər digər faktlardan o qədər maraqla danışırdı ki...
Söhbət ürəyə yatanda vaxt necə də sürətlə keçirmiş! Dərsin birinci hissəsi, yəni 45 dəqiqə elə bil 2-3 dəqiqə imiş. 10 dəqiqəlik tənəffüs zamanı dinləyicilər H.Əliyevi dövrəyə aldılar. Ona sərhədlərimizin pozulması ilə bağlı suallar verildi. Əsaslandırılmış, tutarlı cavablar hamımızı heyran edirdi.
Dərsin ikinci hissəsi daha canlı keçdi. Mühazirəçi mövzuyla bağlı saysız- hesabsız misallar gətirdi, hər şeyi yerli-yerində əsaslandırdı.
H.Əliyev axırda onu maraqla dinlədiyimizə, bu və ya digər məsələnin müzakirəsində yüksək fəallıq və obyektivlik göstərdiyimizə görə bizlərə təşəkkürünü bildirdi. Azərbaycanlılar belə bir çekistimizin olmasından qürur duyduqlarını, bədnam qonşularımız isə sözün həqiqi mənasında paxıllandıqlarını və həsəd apardıqlarını açıq-aşkar hiss etdirirdilər...
Elə ilk gündən etibarən Azərbaycanda böyük canlanma hiss edilməyə başladı. Radio, televiziya və qəzetlərdə ölkənin həyatında rüşvətxorluğa əli- əyriliyə, sosialist əmlakının dağıdılmasına, möhtəkirliyə və rürokratizim hallarına qarşı ciddi mübarizə aparılması barəsində materiallar mühüm yer tuturdu. Qanunçuluğun möhkəmləndirilməsi üçün tədbirlər görülürdü. Sosializim cəmiyyətinin antipodları, necə deyərlər, mühasirəyə alınmışdılar. Tüfeylilər, ortada yeyib qıraqda gəzənlər özlərinə yer tapa bilmirdilər...
29 sentyabr 1972-ci il: Mjavanadze getdi, Şevardnadze gəldi
Gürcüstan rəhbərliyində də dəyişiklik oldu. Hakimiyyətdə olanda görkəmli marksist-leninçi, dünya kommunist və fəhlə hərəkatının dəmir iradəli lideri, vəzifəsindən uzaqlaşdırıldıqdan sonra isə “enerjili axmaq” adlandırılan Nikita Xruşşovun bacanağı Vasili Pavloviç Mjavanadze Gürcüstan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsindən getdi. Yerinə bir müddət respublika komsomolunun rəhbəri, daxili işlər naziri, bu ərəfədə isə Tbilisi Şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi işləmiş Eduard Amvrosyeviç Şevardnadze gətirildi. Azərbaycanda olduğu kimi, bu respublikada da yeni ab-hava yarandı, qanunçuluğun pozulmasına qarşı mübarizə gücləndirildi, rüşvətxorluğu özlərinə peşə edənlərin rahatlığı pozuldu, qızıl qalstukda gəzənlər layiq olduqları yeri tapdılar- həbsxanalara göndərildilər, Qardabani Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi Tbilisi və Rustavi əhalisini təzə tərəvəz və meyvə ilə yaxşı təmin etmədiyinə və yol verdiyi digər ciddi nöqsanlara görə vaxtilə aldığı Sosialist Əməyi Qəhrəmanı kimi yüksək addan məhrum edildi. Bazarlara gizli yoxlamalara dair plan barasində informasiyanı bazar direktorlarına çatdırdığına görə MK- nın təşkilat – partiya işi şöbəsinin müdiri Roin Metreveli vəzifəs ilə vidalaşdı. Bu cür hallar çox olurdu.
Bütün sahələrdə canlanma hiss olunurdu. Hər yerdə ciddi nizam-intizam yaranırdi. Bazar ertələri saat 11.00-da birinci katibin yanında keçirilən müşavirədə mətbuat, radio və televiziya işçilərinin həftə ərzində vəzifələri barəsində KİV rəhbərlərinə göstərişlər verilirdi. Qəzetlərdə dərc edilən, radio və televiziyada verilən tənqidi materialların sayı çoxalmış, bunlarla bağlı görülən tədbirlərin səmərəsi yüksəlmişdi.
“Sovet Gürcüstanı” “dişli” mətbuat orqanı sırasına keçmişdi. Bununla belə, onun kiçik formatda çıxması respublikada reallaşdırılan islahatlar, ictimai-siyasi həyatın heç vaxt olmadığı qədər canlanması ideoloji iş sahəsində qarşıda duran vəzifələri yeni tələblər səviyyəsində işıqlandırmağa imkan vermirdi. 1921-ci ildə Gürcüstanda Sovet hakimiyyəti qurulmasının ilk günlərindən çıxan qəzetin nəşri 1944-cü ilin noyabrında-Ahiska türklərinin, yəni Aspindza, Adıgün və Axalsixe rayonlarının əsas əhalisinin Qazaxıstana və Orta Asiyaya köçürülməsindən sonra – 1945-ci ilin yanvarında müvəqqəti dayandırıldı və bu müvəqqətilik 1960-ci il avqustun 2-dək davam etdi.
Oxucu konfranslarında, azərbaycanlıların yığcam yasadıqları rayonlarda keçirilən müxtəlif tədbirlərdə “Sovet Gürcüstanı” qəzetinin formatının böyüdülməsinin zəruriliyindən danışılırdı, MK-ya, Ali Sovetin Rəyasət Heyətinə, Nazirlər Sovetinə, habelə Moskvaya- Kremlə bu barədə coxlu muraciətlər olurdu.
Redaksiyanın kollektivi də qəzetin həcminin böyüdulməsi xahişi ilə vaxtaşırı E.A.Şevardnadzeyə müraciət edirdi. Təəssüf ki, birinci katibin cavabı həmisə belə olurdu: “Ölkənin sellüloz-kağız sənayesi planı yerinə yetirmədiyinə görə kağız çatışmır. Buna görə də formatın böyüdülməsi mümkün deyildir.“
Bu bir yandan doğru olsa da, digər tərəfdən bəhanə idi. Çünki lazım gələndə kağız tapılırdı. Bir az əvvəl həftəfə bir dəfə 4 səhifədə çıxan “Literaturuli Sakartvelo” (“Ədəbi Gürcüstan”) qəzetinin həcmini artıraraq, 16 səhifə etmişdilər. Erməni qəzetinin də böyük formatda çıxması göz qabağında idi. Əhalinin sayına gəlincə, biz onlardan çox idik. Qəzetin nəşri 1960-cı ilin avqustunda bərpa olunanda tirajımız 12.000 nüsxə idi. 1977-ci ildə isə 75.000 abunəçimiz vardı. Erməni qəzetinin tirajı isə heç 37.000 nüsxə də deyildi.
Heydər Əliyevin imzası ilə göndərilən məktubun təsir gücü
Redaksiyamızdan həftədə bir dəfə eyni vaxtda rus dilini yaxşı bilən bir nəfəri MK-nın ümumi şöbəsinə çağırırdılar. Azərbaycan dilində gəlmiş ərizələr, şikayət və təkliflər bu və ya digər ünvanlara göndərilirdi. Vaxtaşırı MK-ya mən də gedirdim. Günlərin bir günündə Azərbaycan dilində gəlmiş məktublardan biri diqqətimi xüsusilə cəlb etdi.
Bu, Gürcüstanın Telavi rayonunun Qaracalar kəndindən Sov.İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevə göndərilmiş və həmin ünvandan Heydər Əliyevin şəxsən imzaladığı müşayiət məktubu ilə Gürcüstan KP MK-ya ünvanlanmışdı. Onlarca qaracalarlının imzaladığı məktub makinada səliqə ilə yazılmışdı və 5 səhifə həcmində idi. Məzmunu Gürcüstanda bir çoxlarının bildiyi məsələni əks etdirirdi. Müəlliflər kənddə hələ 1923-cü ildə Azərbaycan dilində məktəb açıldığını göstərir, sonralar, 50-ci illərin ortalarında kolxoz sədrinin bəd əməllərinin üstünün açılmasında müəllimlərin əli olduğunu təxmin edən sədr onlardan intiqam almaq məqsədilə valideynləri dilə tutur ki, övladlarını gürcü dilində oxutdurmaq istədikləri barəsində Maarif Nazirliyinə müraciət etsinlər. Beləliklə, yeni dərs ilində birinci sinifdə dərslər gürcücə keçilməyə başlayır. Gürcü dilində dərs demək səviyyəsində olmayan azərbaycanlı müəllimlər ya işsiz qalır, ya da Azərbaycan məktəbləri olan digər rayonlara üz tuturlar.
Ədalətin bərpa olunmasında, əhalisi bütünlüklə azərbaycanlılardan ibarət olan iri yaşayış məkanında ana dilində məktəb açılamsında onlara yardım göstərməyi xahiş edirdilər.
Məktubla tanış olduqdan sonra şöbə müdirinə:
- Şota İrakliyeviç, məktubu tərcümə edib məzmununu Qoqiçaişvili yoldaşa çatdırmaq lazımdır
- Nədən danışılır ki?
- Yazılanların qısa məzmununu danışdım.
- Şanidze:
-Ciddi məsələdir,- dedi. –Bəs kim tərcümə etsin?
-Mən.
-Buna nə qədər vaxt lazımdır?
-Sabah saat 12:00-da makinada yazılmış halda masanızın üstündə olar...
Ertəsi gün vədələşdiyimiz vaxtda tərcüməni ümumi şöbənin müdirinə təhvil verdim.
Müdir oxuyub :
-Jurnalist operativliyinə eşq olsun! -dedi və əlavə etdi: - Elə bugün Qoqiçaişvili yoldaşa məruzə edərik.
Nəticəni çox gözləmək lazım gəlmədi. Tezliklə məlum oldu ki, Maarif Nazirliyi Qaracalar məktəbində yeni dərs ilindən tədris Azərbaycan dilində aparılan birinci sinif açılması barəsində göstəriş vermişdir.
24 noyabr 1982-cü il: Heydər Əliyev Kremlə getdi, qəzetimiz böyüdü
Heydər Əliyevin Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun üzvü secilməsi və SSRİ Nazirlər Soveti Sədrinin birinci müavini təyin edilməsi Azərbaycan xalqını , dünya azərbaycanlılarını, bütün türk dünyasını sevindirdi. Amma bizə elə gəlıirdi ki, hamıdan çox Gürcustan azərbaycanlilari sevinirlər. Çünki onların problemlərinin həlli ucun əlverisli şərait yaranmısdı.
Milli şüurumuz oyanırdı. Ən əvvəl Marneuli rayonunun gəncləri ayağa qalxdılar. İstəkləri və dedikləri də bu oldu: “Rayonun rəhbərləri yerli kadrlardan olmalıdır. Gürcü olsa belə, adət - ənənələrimizi bilməlidir.” Qərbi Gürcüstandan olan Marneuli şəhər partiya komitəsinin birinci katibi Baakaşvilinin başına gələn əhvalat dillər əzbərinə çevrilmişdi. Katib Novruz bayramı günündə kabinetində, oturub sənədlərə baxdığı zaman açıq pəncərədən iri nəinsə içəri atıldığını görür bunu bomba sanıb dərhal millis rəisinə zənğ edir. Milislər partiya komitəsinin binasına axışırlar. Məlum olur ki, atılan torba imiş və onun bayram payı almaq məqsədi ilə uşaqlar atmışlar. Katib isə azərbaycanlıların Novruz ənənələrindən xəbərsiz olduğuna görə pis vəziyyətə düşür.
Vəziyyətin ciddi olduğunu hiss edən Gürcüstan hakimiyyəti güzəştə getmək məcburiyyətində qaldı. Təcili surətdə Marneuli rayonunun mərkəzi qonşu kəndləri buraya daxil etməklə respublika tabeliyində şəhərə çevrildi. Marneuli Şəhər Partiya Komitəsi və Marneuli Rayon Partiya Komitəsi yaradıldı. Şəhər partiya komitəsinə birinci katib vəzifəsinə gürcü, rayon partiya komitəsinin birinci katibi vəzifəsinə isə azərbaycanlı, kənd təsərrüfatı mütəxəssisi Kamal Məmmədov seçildi. Rayon Komsomol Komitəsinin birinci katibi vəzifəsinə Sadaxlı kəndindən Bəkir Dəmirçəlov gətirildi. Müxtəlif səviyyələrdə müəyyən qədər azərbaycanlı kadrlar yerləşdirildi. 5 nəfər azərbaycanlı gənc hüquqşunas ixtisasına yiyələnmək və ali təhsili başa vurduqdan sonra Gürcüstana qayıdıb inzibati orqanlarda işləmək üçün Azərbaycan Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsinə göndərildi...
1983 – cü il dekabrın 3-də şənbə günü Marneuli şəhər partiya təşkilatının 2-ci konfransı keçirilirdi. MK-nın göstərişi ilə “Sovet Gürcüstanı” qəzetinin həmin günkü nömrəsi bütünlüklə Marneuli şəhərinin həyatına həsr edilmiş və rəngli çıxmışdı. Tirajın 500 nüsxəsi konfrans nümayəndələrinə və qonaqlara paylanmışdı.
Konfransa təhkim olunmuş Mərkəzi Komitə katibi Soliko Xabeişvili tədbirin acılışında ilk söz alaraq dedi:
Hörmətli nümayəndələr və qonaqlar! Marneuli şəhərinin, Marneuli rayonunun əhalisini və onların şəxsində respublikanın bütün azərbaycanlılarını təbrik edirəm. Mən buraya yola düşərkən Eduard Amvrosyeviç Şevardnadze Sov.İKP MK-ya məktub imzaladı. “Sovet Gürcüstanı” qəzeti yeni il yanvarın 1-dən böyük formatda çıxacaq.
Salonda gurultulu alqışlar qopdu. Bəli, azərbaycanlıların, o cümlədən salondakıların çoxdankı arzusu reallaşırdı.
Bazar ertəsi məni MK-ya çağırıb kadrları seçməyi və ştat cədvəlini tərtib etməyi tapşırdılar. Onu da dedilər ki, işə Tbilisidə yaşayıb mənzili olanları dəvət edək, çünki rayonlardan gəlməli olanlar mənzil tələb edə bilərlər. Yeri gəlmişkən deyim ki, redaktorumuz Süleyman Süleymanov Moskvada aylıq ixtisasartırma kursunda olduğuna görə, müavin kimi onun vəzifəsini mən icra edirdim.
Qərar gəldi. Qəzetin böyük formatda ilk nömrəsi bir sıra səbəblər üzündən yanvarın 1-də çıxmadı. Lakin çox gözləmək də lazım gəlmədi. Mayın 1-də oxucularımız böyük formatda rəngli qəzeti gördülər...
