Yenə doğma şəhərimə gedirəm. Qoşa fara “Jiqulimizlə”. Özüdə qışın oğlan çağında...
***
Quzanlı kəndində böyüsəmdə, şəhərin nə demək olduğunu gözəl bilirəm. Beş il paytaxtda təhsil alsam da, hələ uşaqlıq illərindən paytaxta ayaq açsam da, etiraf etməliyəm məni özünə daha çox Ağdam çəkirdi. İndi isə daha çox çəkir. Odur ki, imkan olduqca yolumu bu şəhərə salıram. Hansı yolla olursa olsun.
Neynəyim ki, yuxularımda getmək şansım daha çoxdur...
Şəhər isə diqqətimi öz təkəbbürlüyü ilə, hər zaman birincilik arzusuyla yaşamasıyla , yeni- yeni bazar münasibətləri qurmasıyla, həlli mümkün olmayan məsələlərin həlliylə, xüsusiylədə qeyri-adiliyi ilə cəlb etmişdi.
Mənim üçün bu gündə maraqlı gəlir ki, bu şəhərdə doğulmasamda, böyüməsəmdə şəhərə hər dəfə gedəndə özümü rahat hiss edirdim.
Növbəti gedişimdə də məqsəd eyni idi. Şəhərdə bir qədər gəzmək, “Çay evin”də qıymalı həngəl yemək, bazara-passaja və Tağının kitab mağazasına dəymək, sonra isə axşama yaxın geri qayıtmaq. Məktəb də işlədiyim müddətdə isə maarif şöbəsinə və “Lenin yolunun” redaksiyasına getmək bu qrafikə əlavə olundu...
***
Bu dəfə isə məni Ağdama şəxsiyyətinə və yaradıcılığına hörmət etdiyim Əli Əmirli aparası oldu.
“Ağdamda nəyim qaldı?” avtobiqrafik romanıyla. İsti -isti əldə etdiyim ”Azərbaycan” jurnalının vərəqlərini səhifələdikcə elə bilirdim itirdiyimi tapmışam. “Boççalı”dan vurub Dəyriman həyətinə, ordan “Od dəyirmanına”, daha nə bilim haralara getmirdim....
Ağdamın maraqlı məhləsiydi “Dəyirman həyəti”. Belə məhəllələr az deyildi şəhərdə. Bir az Məsciddən yuxarı “Məşədihacılıq”da var idi...
Amma bu məhləyə çatan olmazdı. İndiki dillə desək əsl mulitkultural həyat hökm sürürdü...
Növruzlu kəndindəki “Boççalı” məhləsindən başlamış Ağdamın məşhur Dəyirman həyətinədək olan məsafəni iki günə qət edə bildim...
***
Xalq şairi Zəlimxan Yaqubla görüşümdə onun söhbətimin bir məqamı diqqətimi çəkmişdi.
Deyir bir gün şəhərin ziyalılarından olan Zeynal Məmmədovla Novruzluya qonaq getdik. Elə bir az keçmişdi ki, söhbət qızışdı ortaya saz gələsi oldu. Mən isə saz görəndə onun səsinə, siminə heyran oluram, az qalıram “havalanım”.
Belə məqamda üzümü Zeynal müəllimə tutub dedim:
- Mən özümü Börçalıdakı kimi hiss edirəm.
Zeynal müəllimdə cavabı gecikdirmədi:
- Sən elə Borcalıdasan ay Zəlimxan,- deyə cavab verdi.
Məlum oldu ki, hələ bir neçə əsr əvvəl kəndin bu məhləsi Borcalıdan gəlibmiş. Novruzlular isə bura “Boççalı” deyə müraciət edirdilər.
Burda mütləq deməliyəm ki, qədim tarixə malik olan Novruzlu kəndi Azərbaycana bir çox dahi şəxsiyyətlər bəxş edib. Onlardan biri Əli Əmirlidisə, digəri onun “papa”sı Mamed Əmirovdur. Heyfslənirən ki, onun fəhmlə oynadığı “Qacarı” görə bilməmişəm. Təəssüf ki, o kadrlar nə fotolentə, nə də ki, kinolentə alınıb. Çox heyf...
Amma unutmayaq ki, bu kənd həmçinin böyük ailim, professor Rafiq Əliyevin, tanınmış ziyalılar Zeynal Məmmədovun, Cahangir Məmmədlinin, Səlim Əzimovun, İsgəndər Novruzlunun və onlarca tanınmış ziyalının kəndidir...
***
Dəyirman həyəti haqqında isə bilgilərim lap çoxdur. Həm rəhmətlik mamamın atası və sonra isə qardaşı “Dəyirman həyətində” yaşadığından tez- tez orda səslənən fikirlərdən sitat gətirərdi.
“Çörək muzeyi” ilə bağlı tədqiqatım zamanı mənim xahişimlə məhz “Dəyirman həyəti”nin sxemini dəqiqliklə çəkmişdi. Kimin harada yaşamasını, sonra onun yerinə hansı ailənin köçdüyünü yerbəyer yazmışdı. Eynən romandakı kimi. Həmin əlyazmanın əziz bir eksponat kimi indi də saxlayıram...
Roman haqqında çox söz yaza bilərəm. Amma bir iki məqama toxumağı özümə borc bilirəm.
Birincisi, belə romanların yazılışı bizdən çox, gənc nəslə lazımdır. Sanki o dövrün mühitini göz önündə canlandırır. Şəhər admlarının xarakterini, ermənilərin isə xislətini və iç üzünü açıb konkret faktlarla ortaya qoyur bu əsər. Bu nəzərdən əsərin əhəmiyyəti böyükdür.
İkincisi, daha önəmli məqam əsərin şəhərin koloritini özündə yaşatmasıdır. Onlarca, hətta özümündə unutduğum, söz və “çoxmərtəbəli” söz birləşmələrinə əsərdə rast gəldim və təkrara- təkrar o hissələri oxudum.
İnanıram ki, doğma şəhərimizə qayıdacağıq. Ola bilsin hətta bizdə o qaydışda iştirak edək. Ondan da yaxşı evlər tikək. Bizdəki ev tikməyin ölüsüyük də. Bəhsə-bəhs düşməsin. Yerin altında olsa, o materialı tapıb inşa edəcəyik.
Məni narahat edən başqa məsələdi. Biz qayıtsaqda ötən əsrin 50-80 illərdəki mühiti, xüsusəndə kaloriti, səmimiyyəti ola bilsin qaytara bilməyək...
Amma Əli Əmirlinin bu əsəri məhz o kaloriti qaytarmaqda bizə yardımçı olacağına tam əminəm.
Sonda əlavə edim ki, əsərdə Əli müəllimin öz həyatıyla bağlı yazdığı məqamlar mənə yad deyil. O məqamlar mənə çox yaxındır. Əli müəlim o illəri xatırladıqca hiss edirsən ki, yazır, amma bir qədər özü də istilənir, bəlkə də həyəcanlanır. Amma tam səmmiyyətlə etiraf edir. Və müəllif “O gün” ü pessimist hisslərlə başlasada, sonda əhvalı düzəlir. Çünki hiss edir ki, xəyallarında yaşatdığı BÖYÜK ŞƏHƏRƏ, TALEYİNİN ŞƏHƏRİNƏ ÇATIR....
Arzu edirəm ki, elə həyatının on ilinin yaşadığı Ağdamada belə ürəklə getsin....
***
Mən isə yenə doğma şəhərimə gedirəm. Bu dəfə Allah bilir hansı maşınla. Özüdə qışın lap oğlan çağında...
