Azərbaycan cəmiyyətində yaşlılara hörmət hər zaman mühüm əxlaqi norma, ictimai münasibətlərin əsas sütunlarından biri hesab olunub. “Ağsaqqal” və “ağbirçək” anlayışları həm də təcrübə, ağıl, ədalət və nizam rəmzi kimi qəbul olunub. Əsrlər boyu bu insanlar ailədə və cəmiyyətdə söz sahibi olub, mübahisələrin həllində, mərasimlərin idarəsində, nəsillərin tərbiyəsində önəmli rol oynayıblar.
Ancaq son illər müşahidə olunan sosial dəyişikliklər, şəhərləşmə və qloballaşma prosesləri fonunda bu ənənənin tədricən zəiflədiyi göz önündədir. Artıq bir çox ailədə nənə-baba ilə birgə yaşamaq nadir hal alıb. Cavan nəslin fikrini daha çox internetdən, sosial şəbəkələrdən aldığı, böyüklərin məsləhətini isə ikinci plana keçirdiyi bir dövrdə, “ağsaqqal sözü” əvvəlki çəkisini itirir.
Əvvəllər Azərbaycanda çoxnəsilli ailələr geniş yayılmışdı. Ailənin böyüyü istər baba, istərsə nənə nəinki ailə içində, hətta məhəllə və icma miqyasında da söz sahibi olurdu. Bu gün isə şəhərləşmə ilə yanaşı, nüvə ailə modeli (yalnız valideyn və uşaqlardan ibarət struktur) daha çox yayılıb. Bu, təbii olaraq, yaşlıların ailə daxilində rolunu məhdudlaşdırıb.
Sosioloqların fikrincə, ailədə fiziki məsafənin artması mənəvi məsafəni də genişləndirib. Artıq bir çox ailədə nənə-baba ilə məsləhətləşmək, onlardan yol göstərmələrini istəmək vərdişi zəifləyib. Bəzi hallarda yaşlıların özləri belə, özlərini kənarda qalmış hiss edirlər.
Gənclər informasiya üçün ağsaqqala yox, “Google”a üz tutur
Müasir texnologiya və informasiya bolluğu gənc nəslin təcrübəyə ehtiyac hissini azaldıb. Əvvəllər ailə böyüklərinin verdiyi məsləhət həyat dərsinin yeganə mənbəyi idisə, indi bir kliklə istənilən suala cavab tapmaq mümkündür. Bu isə bilik deyil, təcrübəyə əsaslanan ağsaqqallığın nüfuzunu kölgədə qoyur.
Ağsaqqalın sözü əvvəl “son qərar” idi. İndi isə “mümkün versiya” kimi qəbul olunur.
Dəyərlər dəyişir, amma ənənələr hələ yaşayır
Bütün bu proseslərə baxmayaraq, Azərbaycanda yaşlılara hörmət tamamilə yox olmayıb. Əksinə, bəzi kənd və rayonlarda ağsaqqal və ağbirçəklərin söz sahibi olduğu ənənələr hələ də qorunur. Yas və toy məclislərində, ailəvi münaqişələrdə, sosial həyatın təşkili məsələlərində yaşlıların rolu yenə də diqqətəlayiqdir.
Bu gün də bir çox ailədə nənə və babanın iştirak etdiyi müzakirələrdə verilən qərarlar digər ailə üzvləri üçün həlledici ola bilir. Hərçənd bu nümunələr daha çox ənənəvi dəyərlərə sadiq olan ailələrdə özünü göstərir.
Ağsaqqallığı modernləşdirmək mümkündürmü?
Cəmiyyətin inkişafı qaçılmazdır və hər dəyişiklik dəyərlərin sıradan çıxması demək deyil. Mütəxəssislər hesab edir ki, ağsaqqallıq institutunun zəifləməsinin qarşısını almaq üçün bu ənənəni yeni reallıqlara uyğun formada yaşatmaq mümkündür. Məsələn, ictimai həyatın müxtəlif sahələrində - məktəb, universitet, media, QHT sektoru və bələdiyyələrdə yaşlı nəslin iştirakını artırmaq olar. Bu, həm təcrübənin ötürülməsi, həm də sosial əlaqələrin möhkəmləndirilməsi baxımından vacibdir.
Bundan əlavə, “nəsillərarası dialoq”a can atmaq lazımdır. Yaşlıların gənclərlə birgə çalışdığı platformalar yaratmaq da müsbət nəticə verə bilər. Ağsaqqallıq sadəcə yaş deyil, etibar və nüfuz məsələsidir. Onu yalnız qorumaq yox, yaşatmaq və aktuallaşdırmaq lazımdır.
