Yaşadığımız rayon, kənd və ya şəhərin adı, onun izahı, hansı məna kəsb etməsi, adın haradan götürülməsi hər birimiz üçün maraqlıdır. Lakin bunları öyrənməyə çalışarkən bir neçə izahlarla qarşılaşırıq və ya həmin məkan haqqında konkret izah olmur. Xüsusilə bu ən qədim və yeni yaranan adlarda yaşanır. Belə ki, qədim adların zamanla müxtəlif mənaları yaranır və hansının əsas olduğu bilinmir. Yeni yaranan şəhərlərə verilən adlar barədə isə yalnız əfsanələr mövcuddur.
Milli Məclis yanında Toponimiya komissiyasının üzvi, millət vəkili Nizami Cəfərov Modern.az-a açıqlamasında
bildirib ki, şəhər, kənd və ya rayon adları qoyularkən adətən onun bir mənası olur. Həmin məkanın bir neçə mənasının olması isə tədqiqatçıların verdiyi izahlardır. “Məsələn, Bakı şəhərinə, biri deyir ki, həqiqətən vaxtı ilə “Badu-kübə” yazılıb, yəni “küləklər şəhəri”. Başqa tədqiqatçı izah edir ki, “Bakı” qədim türk tayfalarından biridir. Başqa tədqiqatçı deyir ki, Bakı “baxmaq” sözündəndir, “qorunan qala”, “mühafizə olunan yer” deməkdir”. N. Cəfərov bildirib ki, bir şəhər və rayonun bir neçə mənası olmasına heç nə edə bilməzlər. “Çünki bu toponimiyanın qaydasıdır. Yəni tarixən bir ad varsa, sən sonralar ona nə məna verirsənsə ver, əhəmiyyəti yoxdur. O ad qalmalıdır. Təbii ki, müxtəlif mənalar olacaq, bu bizdən asılı deyil. Əsas mənası tapılana qədər münaqişələr, müzakirələr və çoxvariantlı məna vermə davam edəcək. Onu da tapmaq çətindir və demək olar ki, mümkün deyil. Məsələn, Sumqayıt, Mingəçevir adları yeni deyil, şəhərlər yenidir. Qədim vaxtlardan həmin adlar orada işlədilir. Bu gündə təbiidir ki, nə Sumqayıt, nə Mingəçevirə dəqiq məna vermək mümkün deyil. Hətta əfsanələr danışılır. Xalq etimologiyası mövcuddur. Amma elmi baxımdan inandırıcısı hələ yoxdur. Birdən kimsə bu adların mənalarını dəyişdirmək istəsə, bu da düzgün olmazdı. Modern ad tapıb qoya bilərik, amma bu da özünü doğrultmaz”.
Toponimiya komissiyasının digər üzvi, millət vəkili Musa Quliyev deyir ki, vaxtaşırı olaraq parlamentdə toponimiya məsələlərini qaldırırlar. “Mövcud qanunvericiliyə görə, yerli səviyyədə rayon rəhbərliyinin təklifi Milli Məclisə göndərilir və komissiya ona baxandan sonra Milli Məclisdə müzakirəyə çıxarılır, ya ad dəyişdirilir, ya düzəldilir və ya yeni yaşayış məntəqələrinin adı dəyişdirilərək onlara ad verilir”. M. Quliyev deyir ki, tarixi adların təftiş edilməsinin tərəfdarı deyil. “Onlar həmin vaxt müəyyən məna ilə qoyulub, lakin onlar bizə gəlib çatmadığı üçün ya biz onları qondarma hesab edirik, bəzən mənasını verə bilmədiyimizdən dəyişdirmək istəyirik. yaxşı səslənməyən və müəyyən məna kəsb etməyən yer adlarını dəyişdirilməsinə baxmaq olar. Buna da çox ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. Hər hansı adın izahını bu gün verə bilmirik, bəlkə sabah daha dərin elmi tədqiqatlar aparılacaq və onun əsil mahiyyəti üzə çıxacaq”. M. Quliyev son illərdə qoyulan adlarda elə bir çətinlik olmadığını və onların mənasının məlum olduğunu bildirib. “Amma qədim yaşayış məntəqələrinin izahları çətin olur. Bunu da dəyişmək qədim tariximizi dəyişmək kimidir. Bunlarla bağlı yekdil qərara gəlmək üçün də müəyyən vaxt lazımdır. Yekdil qərara ona görə gəlinmir ki, bunun mənşəyi bilinmir”.
Aytən ƏLİYEVA
