2011-ci ilin ilk aylarında Tunisdə, bunun ardınca Misirdə başlanan hakimiyyət əleyhinə geniş miqyaslı etirazlara şərti olaraq “Ərəb baharı” adı verildi. Bu “bahar”da qanı qaynayan ərəblər Tunis və Misirdəki diktatura hakimiyyətini devirib bir növ Qərb dairələrinin sifarişini özləri də bilmədən yerinə yetirdilər. Qərb, o cümlədən ABŞ-a bağlı qüvvələr isə özlərinin təşkil etdiyi planlara inqilab adı verməklə guya ərəb Tunis və Misir xalqının təəssübkeşi rolunda dünyada bir görüntü yaratmaq istədilər. Misirdən sonra Liviyada da başlanan “inqilab” öz əsl simasını göstərdi. Qərbin böyük bir planının davamı olaraq ABŞ Suriyada da azadlıq mübarizəsi adı altında Əsəd hakimiyyətinə qarşı xalq hərəkatını ayaqlandırmaqla öz açıq mövqeyini nümayiş etdirdi. Düzdür, adı çəkilən ərəb dövlətlərində diktatura rejimləri mövcud idi, amma qeyri-sivil yolla, vətəndaş qarşıdurması ilə neçə illik diktatorları iqtidar kürsüsündən endirmək də heç də ərəblər üçün xoş bir bahar havası gətirmədi. Digər diktator həmkarlarından fərqli olaraq Suriya prezidenti Bəşər Əsədin üsyançılarla mübarizəsi daha uzunmüddətli xarakter almaqla daha çox insan ölümünə səbəb oldu. İki ildən çox Suriyada gedən vətəndaş müharibəsində rəsmi məlumatlara görə 100 mindən çox insanının ölməsi bu ölkədə xaos yaratmaqla bir növ Qərbin də planlarını pozub. Azad Suriya Ordusuna ciddi maliyyə, hərbi dəstək vermələrinə rəğmən bu vaxta qədər Rusiya və İranın da köməyi ilə hakimiyyətdə qalmağı bacaran və üsyançılara qarşı mübarizədə bir addım geri çəkilməyi belə düşünməyən Bəşər Əsəd artıq dalana dirənib desək yanılmarıq. Çünki Əsəd qüvvələrinin etirazçılara qarşı bu yaxınlarda kimyəvi silah işlətməsi xəbərləri dünya siyasi gündəmində əsaslı dönüş yaratdı. Artıq tükənməkdə olan Bəşər Əsədin son şanslarını kimyəvi silahla dəyərləndirməsi bir neçə Qərb ölkəsini ciddi tədbirlər görməyə vadar etdi. Artıq ABŞ, İngiltərə və Fransanın Suriyaya hərbi müdaxiləsi ilə bağlı məsələlər aktuallaşıb. ABŞ diplomatik mənbələrindən mətbuata sızan məlumatlara görə kimyəvi silah faktoru Ağ Evi Suriyaya qarşı hərbi müdaxilə etməyə məcbur edə bilər. Əsəd qüvvələrinin kimyəvi silah işlətməsi isə bir növ ABŞ və onun müttəfiqlərinin Suriyada hərbi manevrlər etməsi ilə bu dövləti ələ keçirmək üçün bir bəhanə oldu. ABŞ Dövlət Departamenti rəhbəri Con Kerrinin də Suriyada ordunun kimyəvi silah işlətməsi ilə bağlı deyilənləri təsdiqləməsi Qərbin bu ərəb dövlətinə müdaxiləsini qaçılmaz edir.
Mövzunu modern.az-a şərh edən Atlas Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, politoloq Elxan Şahinoğlu bildirib ki, kimyəvi silahdan istifadə beynəlxalq aləmi xeyli silkələdi. Bu vaxta qədər Suriyadakı vətəndaş müharibəsinə Qərbin müəyyən mənada soyuq başla yanaşdığını deyən politoloq indi vəziyyətin fərqli məcraya yönəldiyini deyib. “Əgər Suriyada kimyəvi silah işlənibsə, bu kənara da çıxa bilər və digər ölkələrə də yayılar”-deyən siyasi ekspertin fikrincə, artıq Qərb bu amili nəzərə alaraq qərarını verib. Qərb müttəfiqlərinin nəzarətdən çıxmış proseslərə müxtəlif şəkildə müdaxilə etmək imkanlarından söz açan siyasi şərhçi hesab edir ki, fərqli yanaşmalar mövcuddur. “Bu o demək deyil ki, Suriyaya mütləq hərbi qüvvə göndərmək lazımdır. Burada təyyarələrin bombardmanı və Bəşər Əsədin aradan götürülməsi ehtimalları var. Qərb mətbuatının yazdığı məlumata görə ABŞ, İordaniya və İsrail komandosları Azad Suriya Ordusuna dəstək üçün 500 nəfərlik müxalifətçi heyət hazırlayıb. Əsas məqsəd isə Bəşər Əsədi aradan götürməkdir. Amma yenə deyirəm müxtəlif variantlar var və bunlar üzərində düşünülür. Ona görə də deyə bilərəm ki, Bəşər Əsədin ətrafındakı halqa daha da daralıb”-deyə E. Şahinoğlu vurğulayıb. ABŞ-da başda olmaqla Qərb ölkələri və İsrailin Suriya müxalifətinə cidd-cəhd və canla-başla yardım etməsi İran və Rusiyanı da qıcıqlandırır. Suriyada belə demək mümkünsə vətəndaş qarşıdurması fonunda böyük dövlətlərin də savaşı gedir. Ona görə də Qərb Suriyaya qarşı hərbi əməliyyatlara başlayacağı təqdirdə Rusiya və İranla da üz-üzə gələ biləcəyi ehtimallarını səsləndirmək olar. Politoloq dediklərimizi qismən təsdiq etsə də məsələyə nisbətən fərqli prizmadan yanaşır. “Kimyəvi silahın tətbiqindən sonra İran və Rusiyanın da dili qısa olacaq. Suriyaya qarşı hərbi müdaxilə olsa Rusiya və İran bunun qarşısını ala bilməyəcək”. Mərkəz rəhbəri bildirib ki, hərbi müdaxilə BMT səviyyəsində olmayacaq. BMT-dən kənar bir koalisiyanın yaradılacağını qeyd edən analitik düşünür ki, burda ərəb ölkələri, ABŞ, Fransa, İngiltərə və Türkiyə olacaq. “Prosesi də həmin dövlətlər yönəldəcək. Bu halda Rusiya və İran bir şey edə bilməyəcək”.
Qeyd edək ki, BMT müşahidə missiyası Suriyada kimyəvi silahdan istifadə edilməsi ilə bağlı bu ölkədə monitorinq aparacaq. Bu mənada Suriyanın gələcək taleyi ilə bağlı dəqiq proqnoz vermək mümkün olmasa da, hər halda iki illik müqavimətin Əsədi tükəndirdiyi də göz önündədir. “İnqilab ağrıları” ilə qovrulan Suriyanın bundan sonrakı taleyi haqqında isə nikbin proqnozlar vermək bir qədər çətindir. Çünki politoloqun da dediyi kimi deyəsən İran və Rusiya da Əsədə sipər ola bilməyəcəklər. Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun da ölkəsinin Suriyaya görə müharibəyə girə bilməyəcəyini deməsi də deyilənləri təsdiqləyir. İranın isə mövqeyi bəlli olsa da nə dərəcədə müttəfiqi Əsədə dəstək olacağı beynəlxalq güclərin Suriyaya müdaxiləsi fonunda sual altına düşür.
Aqşin KƏRİMOV
