Sovet kəşfiyyatı Merilin Monronu ələ almağa cəhd edib
Bu əhvalat yalnız ilk baxışda inandırıcı görünmür. Sən demə Amerikanin seks simvolu olmuş Hollivud “ulduzu” Merilin Monro rus diplomatla sevgi münasibətlərində olub və sovet xüsusi xidmət orqanlarının qarmağındaymış. Ola bilsin o, gizlincə Sovet İttifaqını da ziyarət edib. Kinoulduzun çoxsaylı sevgi münasibətlərini (onun ərlərindən biri kommunist-yazıçı Artur Miller, məşuqlarından biri isə demokrat prezident Con Kennedi olub) nəzərə aldıqda Monronun rus avantürası həqiqət ola bilər. Diplomatlar sarışınları seçir
Bu qeyri-adi əhvalatının düyünü 1959-cu ilin iyulunda Nyu-Yorkda düşür. Demokrat partiyasının hansısa səbədən təşkil etdiyi məclisədə əlində şampan badəsi kənardakı divara sakitcə söykənmiş hündür, yaraşıqlı oğlan Merilin Monronun diqqətini çəkir. Aktrisa özü yaxınlaşıb söhbət etməyə bəhanə tapır. Onun qarşısındakı şəxs BMT-dəki SSRİ nümayəndəliyində yenicə işə başlayan Vadim adında rus diplomatı olur. Rus mədəniyyətini və yaraşıqlı kişiləri sevən Merilin ona öz telefon nömrəsini verir. Növbəti gün bütün cəsarətini toplayan Vadim aktrisaya zəng edir və qonaq çağırılır. Beləliklə onların kinoulduzun mənzilində gizli görüşləri başlayır. Diplomatın xatirələrinə görə, onların görüşləri daha çox yataq otağında keçirdi. Nə üçün Merilin yeni tanışına belə asanlıqla qucaq açmışdı? Onun əri Millerlə olan nikahları pozulmaq üzrə idi. Ər-arvad bir-birinin varlığına çətinliklə tab gətirir və çox vaxt ayrı yaşayırdılar. Merilinin bundan uzaqlaşmaq və rahatlaşmaq istəyi təəccüblü deyildi. Rus sevgili xoş məşuq olmaqla yanaşı, həm də maraqlı həmsöhbət idi. “Biz Merilinin məndən qat-qat yaxşı bildiyi klassik rus ədəbiyyatı haqqında çox danışırdıq. İlk növbədə Dostoyevskidən”-deyə illər sonra Vadim xatırlayırdı. Bu həqiqətə bənzəyir. Rus mədəniyyəti Merilin Monronun taleyində öz rolunu oynayıb. Aktyor ustalığını o, rus mənşəli pedoqoqlardan- əvvəlcə mühacir Nataşa Laytes sonra isə böyük yazıçı Anton Çevovun qardaşı oğlu, tanınmış aktyor və müəllim Mixail Çexovdan öyrənirdi. Merilin rus müəllimlərindən Dostoyevski və Stanislavski sistemi haqqında öyrənir. Məhz onlar aktrisanı “Karamazovlar qardaşları” əsərindəki Qruşenka obrazını oynamaq üçün yarandığına inandırdılar.
O vaxtdan Dostoyevskinin hər hansı əsərinin ekranlaşdırılmasında rol almaq arzusu aktrisanı sonuna qədər tərk etmədi. Aktrisanın Hollivudda irəliləməsində rol oynayan hamisi rus mənşəli antrepner Conni Haydla da Merilin bu arzusunu bölüşür. 10 yaşı olarkən sirkdə çalışan valideynləri ilə Rusiyadan Amerikaya köçən Hayd Merilinə Rusiyaya sevgi hissi aşılayır. Bu mənada Merilinin yeni rus sevgilisi Vadimə Çexovun və Dostoyevskinin vətəninə səfər etmək arzusunu dilinə gətirməsində təəccüblü heç nə yoxdur. “Merilinin ağlına qəti qərar gəlmişdi-Rusiyaya səfər etmək ”- deyə Vadim sonralar xatırlayırıdı. Sonralar aydın oldu ki, rus diplomatı Hollivud məşhuru ilə münasibətləri barədə müntəzəm şəkildə öz rütbəli rəhbərliyinə hesabat verirdi. Sovet Xüsusi Xidmət orqanları onu dünya şöhrətli aktrisa ilə münasibətlərə təşviq edirdilər.
Xruşşov daha alovlu sevirdi
1959-cu ilin sentyabrında SSRİ lideri Nikita Xruşşov Amerikaya rəsmi səfər etdi. “Foks” kinostudiyası “Kafe de Pari” restoranında SSRİ-nin birinci katibinin Hollivuid elitası ilə görüşünü təşkil etdi. Adətən tədbirlərə gecikən Merilin bu dəfə vaxtında gəldi. Yaraşıqlı cazibədar paltarda olan Merilin bosslarının təkidi ilə stolundan qalxaraq Xruşşovu atəşli salamlayır. Sonra onlar tərcüməçi vasitəsilə danışırlar. “O, əlimi elə çox və bərk sıxdı ki, düşündüm onu sındıracaq”-deyə aktrisa Xruşşovla görüşü barədə danışırdı. Guya aktrisa sovet lideri ilə görüşündə “Karamazov Qardaşları” haqqında filmdə rol almaq istəyi barədə danışıb. Nikita Sergeyeviç isə onu Sovet İttifaqına dəvət edib. Aktrisa öz növbəsində “Əlbəttə, mən gəlməyi çox istəyirəm” cavabını verib. Versiyalardan birinə görə, aktrisanın SSRİ-yə qeyri-rəsmi səfəri 1960-cı ilin fevralında baş tutub. Artur Miller bu vaxt İrlandiyada həmkarı ilə birlikdə növbəti ssenari yazırdı. Merilin Monronun isə “Məhəbbətlə məşul olaq” filminin çəkilişlərində fasiləsi yaranmışdı. Buna görə Sovetlər ölkəsinə bir həftəlik səfər sakit və səssiz keçdi. Moskvaya o, Vadimlə birlikdə uçur. Vadim xatirələrində bölüşürdü ki, “Mənim bütün narahatlıqlarıma baxmayaraq Merilini heç kim tanımadı. Onun əsl adı olan Norma Cin Beyker çox az adama tanış idi və qrimsiz siması tamamilə başqa cür görünürdü”.
Diplomatın sözlərinə görə, Moskva ətrafında valideynlərinə məxsus malikanədə Merilinlə 3 gün yaşayıb, Leninqradı gəzdikdən sonra Helsinki vasitəsilə Amerikaya qayıdırlar. “Əgər sıxıcı “mən iş başındayam” hissi olmasa idi, o bir həftə həyatımın ən gözəl həftəsi olardı”-deyə Vadim sonralar xatirələrini paylaşırdı.
Cütlüyü hər yerdə KQB-nin görünməz əməkdaşları izləyirdilər. Onların bütün hərəkətlərini gizlincə kameranın lentinə köçürürdülər. Vadimin intim şəraitdə şəxsən çəkdiyi daha bir neçə kadr Merilin Monroya qarşı ölümcül kompromat olmalı idi. Bu şəkillərlə sovet çekistləri onu əməkdaşlığa sövq etmək üçün şantaj etmək istəyirdilər. Merilin bir çox nüfuzlu siyasətçilərlə, o cümlədən Kennedi qardaşları ilə dostluq edirdi və çox faydalı informator ola bilərdi.
Cazda yalnız babalar
Çekistlərin ilkin planına görə “agent Merilin”in ələ alınmasını Vadim həyata keçirməli idi. Lakin o, rəhbərlik qarşısında diz çökərək bu xoşagəlməz tapşırıqdan onu azad etmələrini xahiş etdi. Onun vəzifəsini kiçildib, əməliyyatdan kənarlaşdırdılar. Sonra isə Amerikadan vətəninə geri göndərdilər. Amerikanı tərk etməzdən qabaq Vadim 1960-cı ilin aprelində Merilinə zəng etdi.
“Mən ona təcili işlərim çıxdığına görə SSRİ-yə qayıtmalı olduğumu və bir də nə vaxt görüşə biləcəyimizi bilmədiyimi söylədim”-deyə o, xatırlayırdı. Hollivud ulduzunun onu sözünü kəsmədən, sakitcə dinlədiyini xatırlayan Vadim Merilinin “Sənin çox hüznlü səsin var. Hiss edirəm ki, sən dardasan... Nə olub sənə?!”-deyə soruşur. “Mən heç nə deyə bilmədim”-deyə diplomat Vadim xatırlayır,-“çünki bilirdim ki, bizim bütün danışığımızı paralel telefonla dinlənilir”. Onu sözlərinə görə Merilin “Aman Allah, mən bilirəm bunlar hamısı mənə görədi! Mən, mən səni çətin vəziyyətə qoymuşam! De, mən sənin üçün nə edə bilərəm?!”. “Mən donub qalmışdım, bilmirdim nə söyləyim və sadəcə telefonun dəstəyini qoydum. Mən onu heç vaxt unutmayacağımı deyə bilmədim... qorxdum... İndi utanıram... Mən buna görə bütün ömrüm boyu təəssüflənirəm”-deyə köhnə diplomat etiraf edir.
Bu mərhələdə onun “agent Monro”nu ələ almaq tapşırığı başa çatdı.Vadimin fikrincə, aktrisanı ələ almaq üçün əməliyyatın davamını Kaliforniyadakı sovet rezidentlərindən birinə həvalə ediblər. KQB-nin bu xüsusi əməliyyatının nə ilə nəticələndiyini Vadim bilmir. 1960-cı ilin yayında Merilin Monro filmdəki tərəf müqabili aktyor İv Montanla sevgi münasibətlərinə başladı. Sonra isə Artur Millerlə rəsmən boşandı. 1962-ci il avqustun 4-də Merilin Monro çoxlu sayda sakitləşdirici dərman içərək müəmmalı şəkildə həyatdan getdi. Onun ölüm xəbərini eşidən moskvalı Vadim öz sözlərinə görə ömründə ilk dəfə içki içir. Onun karyerası Amerikadan sonra enişə keçir. Gənc müttəxəsisi Xarici İşlər Nazirliyindən çıxarırlar. O, təqaüdə çıxana qədər Moskvadakı Ali Təhsil Müəssisələrindən birində ingilis dili müəllimi kimi çalışır. Ahıl çağında, 2000-ci ildə Vadim bu əhvalatı “Playboy” jurnalının əməkdaşlarına danışır. Lakin öz soyadını deməyən və şəkillərini göstərməyən Vadim bunu belə izah edir: “Mənim həyat yoldaşım və qızım nə Amerika, nə “KQB”, nə də Merilin Monro ilə olan eşq macəramdan xəbərdardır. Onlar bütün ömrü boyu məni başqa insan kimi tanıyıblar və mən istəyirəm ki, bu belə də qalsın”.
Onun sözlərinə görə, Moskva və Leninqrad küçələrini ilə yeriyən Monronun fotoşəkilləri hələ də Lubyankadakı arxivlərdə saxlanılır. Baxmayaraq ki, rəsmi məlumatlara görə Merilin Monro bir dəfə də olsun SSRİ sərhədlərini keçməyib.
Vüqar İsmayılov
