Beynəlxalq ictimaiyyət dekabrın 15-də ilk dəfə olaraq Dünya Türk Dili Ailəsi Gününü qeyd edir. BMT çərçivəsində yeni təyin olunmuş bu gün türkdilli xalqların ortaq dil və mədəni irsini vurğulayır və UNESCO-nun çoxdilliliyə və mədəni müxtəlifliyə daha geniş öhdəliyini gücləndirir.
Məlumata əsasən, 15 dekabrın Dünya Türk Dili Ailəsi Günü seçilməsi dilçilik elminin əlamətdar bir anına əsaslanır. 1893-cü ildə həmin gün danimarkalı dilçi Vilhelm Tomsen türk dil ailəsinin ən qədim yazılı abidələrindən olan Orxon-Yenisey əlifbasını açdığını elan edib.
Azərbaycan, qazax, qırğız, türk, türkmən və özbək dillərinin daxil olduğu türk dilində təxminən 12 milyon kvadratkilometr ərazini əhatə edən ərazidə 200 milyondan çox insan danışır.
Yeni günün elan edilməsi Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə və Özbəkistanın birgə müraciətindən sonra qəbul edilib və 21 üzv dövlət tərəfindən dəstəklənib.
Türk xalqlarının birliyi türk dillərinə diqqəti artırır. Türk dilləri ailəsinin ortaq ədəbi dilinin yaradılması, əlifbasının təsis edilməsi bu yöndə atılmış ciddi, tarixi əhəmiyyətli addımlardır. Daimi təşkil olunan konfranslar və digər regional tədbirlər türk xalqlarının yalnız dil faktoru ətrafında deyil, siyasi-iqtisadi və digər aktual istiqamətlərdə əməkdaşlıq üçün təşəbbüslərdir.
Publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin idarə heyətinin üzvü, DGTYB-nin qurucu-başqanı Əkbər Qoşalı əlamətdar günlə bağlı Modern.az-a danışıb.
O qeyd edib ki, ortaq türk dili ideyası - XIX-XX yüzillərdən bəri Türk dünyasının böyük aydınlarının düşüncəsində formalaşmış hədəfdir. İsmayıl Qaspralının ümumtürk mədəniyyətinə çağırışı bunun ilk mərhələlərindən biridir. Bu məqsəd daha çox ünsiyyət, mədəni körpülər, birlik hissi yaratmaq hədəfindən doğub:
“Lakin dilin inkişafı - statik ortaq konstrukt deyil. Dəyişən, toplumun yaşam tərzinə bağlı bir prosesdir. Hər bir türk dili özünün tarixi, coğrafiyası və ictimai-mədəni təcrübəsi ilə fərqlənir. Bu dillər müxtəlif sözlük və qrammatik normativlərə malikdir. Özünəxas ifadə imkanları ilə mədəni və elmi fikri formalaşdırır. Bölgəsəl kimlik və milli şüurun əsas dayaqlarını təşkil edirlər və s.
Bu cəhətdən “ortaq türk dili” ən azı yaxın dönəmlərdə ünsiyyət vasitəsidir və heç də ayrı-ayrı dillərin müstəqil inkişafını əvəz edə bilməz. Əksinə, əgər ortaq dil yerli dillərin zənginliyini boğmadan, onların müxtəlifliyini bir qlobal konteksdə bağlayan vasitə olarsa, bu, dil ailəsinin bütün üzvlərinin gücünü artırar. Belə bir vasitə - dilin “standartlaşdırılması” yox, dialoqu və qarşılıqlı zənginləşməni təmin edən mədəni kommunikasiya platformudur”.
Əkbər Qoşalı deyib ki, türk dillərində elm və texnologiya terminlərini bir standartda işlətmək üçün ortaq terminoloji bazalar yaradılmalıdır. Bu, türk dillərinin qarşılıqlı anlaşmasını gücləndirər və bilik kommunikasiya məhsuldarlığını artırar:
“Türk dilləri üzrə böyük korpuslar, belə deyək, təlimçi süni intellekt modelləri, çevirmə, uyğunlaşdırma və nitq texnologiyaları qurulmalıdır. Bu, danışıq dili ilə yanaşı, elmi və texniki mətni də dəstəkləyən dil mühəndisliyidir - örnəyi, Azərbaycan dili üçün paralel korpuslar və maşın çevirmə sistemləri uğura gedən yoldur.
Elm-təhsil sahələrində türk dillərinin məzmunlu olması üçün universitetlər, araşdırma institutları və texnoloji mərkəzlər ortaq layihələr, araşdırmalar və alış-veriş, başqa sözlə, mübadilə proqramları həyata keçirməlidir. Bu, ayrı-ayrı dillərin elmi potensialını həm də ümumtürk bilim məkanına çevirməklə onların inkişafını çoxaldar”.
Azərbaycan dilinin türk dilləri ailəsində yerini qeyd edən nasir vurğulayıb ki, Azərbaycan dili geniş əhali kütləsi, qovşaq coğrafi mövqeyi ilə zəngin ədəbi və elmi ənənəyə sahibdir:
“Dilimiz dialektal müxtəlifliyi və ifadə imkanları ilə türk dünyasının mədəni müxtəlifliyini əks etdirir. Bölgəsəl dil kimi həm Qafqaz, həm Anadolu, həm də Türküstan türk dilləri ilə intercultural - yəni mədəniyyətlərarası bağlantılar yarada bilir.
Bu baxımdan Azərbaycan dili - türk dil ailəsinin həm ənənəvi bünövrələrindən birini təşkil edir, həm də günümüzdə elmi, mədəni və texnoloji sahələrdə güncəl rola malikdir. Onun inkişafı milli perspektiv olmaqla birgə, bütöv türk mədəni irsinin dünya səviyyəsində tanınması baxımından da vacibdir.
Ortaq türk dili ideyası — ayrı-ayrı türk dillərinin inkişafına zərər verməməli, əksinə onların bir-biri ilə elmi və mədəni dialoqunu gücləndirməlidir. Elm, texnologiya və innovasiya üçün isə standartlaşma, rəqəmsal resurslar və təhsil sahəsində sistemli islahatlar aparılmalıdır.
Türk Dilləri Ailəsi Günü qutlu olsun! Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır!”
