Ramiz Əkbərov,
Əməkdar həkim - yazıçı
Allah rəhmət eləsin Qabil müəllimə, qəbri nurla dolsun, ruhu şad olsun.
Bu sözləri yazmaq mənim üçün çətindir, ancaq bu günlərin Qabil müəllimlə bağlı xüsusi ovqatı məni içəridən dilləndirir.
Qabil müəllimi 50 ilə yaxındır ki, tanıyıram. Uşaqkən onu atamın dostu, qardaşı kimi tanımışam. Atama "ata" dediyim gündən Qabil müəllimə "əm" demişəm. Sonradan öyrəndim ki, Qabil əmim Yardımlıda müəllim işləyib, yaxın qohumumuzdur.
Böyüdükcə qəlbimdə Qabil müəllim də mənimlə böyüdü... Onun böyüklüyünü zamanla dərk etdim...
"Adı Daşdəmir,
Özü xəmirdir,
Yanında asqır,
Titrəsin tir-tir",
- şeirini dördüncü sinifdə oxuyanda əzbərləmişdim. Mənim üçün Qabil əmimin şairliyi bu şeirdən başlanmışdı.
Qabil müəllim baməzə insan idi: zarafatı sevirdi. Onun zarafatları haqqında çox eşitmiş və çox oxumuşam. Lakin onlardan elələri var ki, bilavasitə mənim iştirakımla baş verib: heç kəsə bəlli deyil. Sanıram ki, bu zarafatlardan bəzilərini "dövriyyəyə" daxil etməyin əsl vaxtıdır.
Qabil müəllimin ayağında duz yığılıbmış
1991-ci ilin ortaları idi. Səhv etmirəmsə, iyulun axırı, yaxud da avqustun əvvəli idi. Nəql etmək istədiyim hadisənin saatı isə dəqiq yadımdadır. Gecə saat 12 radələrində evə gəldim. İş məni yormuşdu. Sabah isə yenidən ağır cərrahiyyə əməliyyatına girməli idim. Tək böyrəkdən mərcanvari daşı çıxarmalıydım. Həkimlər məni başa düşərlər: məsuliyyəti çox böyükdür tək böyrəklə işləməyin. Evə gəlməmişdən qabaq xəstənin vəziyyətini ciddi şəkildə yoxlamışdım. Qalırdı sabahkı gün ağır əməliyyatın aparılması və ümid etdiyim xoş nəticə.
Gecə saat 1-də yatmaq üçün uzandım. Lakin yata bilmirdim. Sabahkı cərrahiyyə əməliyyatını fikrimdə götür-qoy edirdim. Gecə saat 2- nin yarısında telefonun həyəcanlı zənginə ayıldım. Tələsik dəstəyi qaldırdım. Qabil müəllim idi. Narahat oldum. Söylədi ki, ayağı ağrıyır, bir çarə qılım.
Bilirdim ki, ailəsi yanında deyil. Dedim ki, narahatçılığın çoxdursa, gələ bilərəm. Gəlməyimə qəti etiraz etdi. Dedi ki, yardımını elə telefonla et. Soruşdum ki, hansı ayağın ağrıyır? Dedi, qoy baxım deyim. Bir azdan söylədi ki, sağ ayağım ağrıyır. Ardınca qəribə tərzdə soruşdu:
- Bunun nə fərqi var, sağ, ya sol?
Dedim ki, sol ayağında iyirmi il bundan əvvəl zədə olub, ona görə soruşuram. Dedi, başa düşdüm.
Həkim göstərişləri verdim:
- Ayağını isti vannaya sal, sonra qurula, daha sonra sənə verdiyim ayaqağrı mazlarından sürt.
Qabil müəllim mənim göstərişimə sərt şəkildə etiraz etdi:
- A bala, gecənin yarısı mən boyda kişi bir ayağa görə vannaya girim. Mən onu edə bilmərəm.
Dedim:
- Əsəbləşməyin, Qabil müəllim, onda bir vedrə götür, isti su ilə doldur. Ayağını sal vedrəyə. Su soyuyana kimi saxla.
Dedi:
- Bu, başqa məsələ. Sağ ol, gecən xeyrə qalsın.
Sağollaşıb təkrar yatağa uzandım. Bir-iki saat yata bildim. Telefon yenə həyəcanla zəng çaldı. Saata baxdım. 4 idi. Yuxudan ayıla bilmirdim, telefon ara vermədən bağırırdı. Birtəhər durdum, dəstəyi götürdüm. Yenə də Qabil müəllim idi. Səbrimi basıb, vəziyyətin soruşdum.
"Doxtur, - dedi, vallah tayın-bərabərin yoxdur. Ancaq mənə demədin ki, bir ayağımı salım vedrəyə, ya hər ikisini?"
Qaldım məəttəl. Nə deyim böyük şairə?! Nəsə demək lazım idi. Birdən ağlıma bir şey gəldi:
- Qabil müəllim, əvvəlcə ağrıyan ayağı vedrəyə sal, sonra ağrımayan ayağı. Gördün ki, vedrə böyükdür, hər iki ayağını birdən sal.
Cavab verdi:
- Çox sağ ol, oğlum. Elə bunu bilmək istəyirdim. Gecən xeyrə qalsın.
Baxdım ki, səhərə yaxındır. Fikirləşdim, narahatçılığı olsa, sabahkı əməliyyatdan sonra əlaqə saxlayaram. Həm də dediklərindən hiss etdim ki, ağrı zədə ilə bağlı deyil, duz yığıntılarının ağrısıdır.
Yerimə uzansam da, yata bilmədim. Belə vəziyyətdə kitablar köməyimə çatır. Durdum, edəcəyim əməliyyatla bağlı kitabları qabağıma töküb səhifələdim. İstədim yatım, yuxum gəlmədi. Çay içdim, yuxum tamam qaçdı. Balkona çıxdım ki, narahatçılığım keçsin, keçmədi. Qabil müəllim gecənin yuxusunu mənə haram etmişdi.
Saata baxdım: 6 idi. Birdən ağlıma bir şey gəldi. İndi, yəqin, Qabil müəllim şirin-şirin yatıb. Qərara gəldim ki, zəng edib, əhvalını soruşum.
Zəng çaldım. Uzun müddət götürən olmadı. Mən də inada düşüb zəng etməkdə davam elədim. Bilirdim ki, o, çox ağır yuxuya gedir. Handan-hana telefonu götürdü:
- Alo, kimdir səhərin gözü açılmamış zəng edən?
- Üzr istəyirəm, Ramiz həkimdir, Narahatam ki, ayağının ağrısı azaldı, ya yox.
- A kişi, həkim olanda nə olar. Bir saata bax da!
Sonra bir qədər duruxdu:
- Yaxşıyam, sən deyəni etdim.
İstəyirdim ki, onu danışdırım. Bir də soruşdum:
- Qabil müəllim, çox üzr istəyirəm, elə siz zəng edəndən narahatam. Bilmədim ki, bir ayağınızı vedrəyə saldınız, ya hər ikisini.
Qabil müəllim cavabı çox gözlətmədi:
- Bala, sağ ol, İndi oldu «bir-bir».
...Həmin gün əməliyyat uğurla keçdi. Axşamı öyrəndim ki, Qabil müəllimin ayağında duz yığılıbmış.
Rentgen otağında
Bir dəfə Qabil müəllimin səhhəti pisləşmişdi. Bir tərəfdən öskürək, bir tərəfdən axşamlar üşütmə. Özü özünü müalicə edirdi. Gəlini Sevinc həkimin, oğlu Mahirin dediklərinə əməl etmirdi. Evlərinə getdim, onu yoxladım. Sətəlcəmdən şübhələndim. Məsləhət gördüm ki, ciyərlərini rentgen müayinəsindən keçirtmək lazımdır. Mənimlə razılaşdı.
Ertəsi gün oğlu Mahir, gəlini Sevinc həkim, nəvələri Suğra və Bəyim Qabil müəllimi işlədiyim hospitala gətirdilər. Analizlərdən sonra rentgen otağına daxil olduq. Zemfira xanım və Zöhrab həkim əvvəlcədən xəbərdar edilmişdilər. Rentgen otağı qaranlıqlaşdırılmışdı. Qabil müəllimin köynəyini çıxardıq. Şairin Zöhrab həkimə gözü sataşdı. Suallar başlandı. Hamısını da Zöhrabdan soruşurdu:
- Bu qaranlıqda siz nə axtarırsınız?
Hamı susmuşdu.
- A bala, mənim nəfsim təmizdir. Siz nə axtarırsınız? Ürəyim genişdir, Məgər bunu rentgendə yoxlayarlar? Mən başa düşmədim, məni bura niyə gətiriblər?
Biz hamımız başa düşürdük Qabil müəllimin zarafatlarını. Ancaq öz işimizi görməliydik. Müayinədə aydın oldu ki, böyük şairimizdə sətəlcəmin qalıq əlamətləri var. Ona bu barədə deyəndə qəribə şəkildə güldü və söylədi:
- Ay Zöhrab, mən elə bildim, səndə elə aparat var ki, vicdanı göstərir, adamın içindəki qurdu göstərir, ayağısürüşkənliyi göstərir. Sətəlcəmi tapmağa nə var ki!
Qabil müəllimə təyinat verildi, söhbət aparıldı. Məsləhət görüldü ki, müalicədən iki həftə sonra təkrar müayinəyə gəlsin. Müddət tamam olmamış Qabil müəllimin aşağıdakı şeiri işıq üzü gördü:
Rentgen şüalarınınn
Hikməti çoxdan aşkar
Onu kəşf eləyənin
Ruhuna min dualar.
Aydınlıq hasil edir
Rentgen zülmət məkanda.
Dərdindən hali olub,
Əlac gəzir insan da.
Xəstənin sahibinə
Qorxunc söz də söylər o.
Adamı həm sevincək,
Həm də peşman eylər o.
Bu böyük ixtiranın
Sehriylə işiqlanır,
Bir alimin bəşərə
Mehriylə işıqlanır.
Qanımızın şiddəti
Ürəyimiz, bağrımız,
Canımızın illəti,
Sızıltımız, ağrımız.
Hara işləmir şüa?
Nə görmür sehirli göz?
Lap gizlənmiş bir zədə
Lap amansız bir bəla.
Şaçdan dırnağa kimi,
Dişdən barmağa kimi
Beyin hüceyrəmizdən
Xırda oynağa kimi...
Hər göz baxanda görməz,
Yalnız həkimin gözü!
Nəm-nümlə vədə verməz,
Qətidir hökmün sözü.
Soruşdum: söylə, həkim!
Nəyi göstərmir o bəs?
Dedi ki: -Bu sualı
Hələ verməmiş heç kəs.
Hər əza düşür ona
Lövhədə canlı-canlı
Ancaq, rentgenə düşmür
Vicdansızla vicdanlı.
Pəhriz
Qabil müəllim həmişə xəstələr ilə bağlı mənə çoxlu suallar verərdi. Bəlkə də həkim olmağıma görə bu qeyri-adi suallar mənə tuşlanırdı. Düzünü desək cavab tapmaq asan deyildi. Hiss edirdim ki, hər sualın arxasında müəyyən mənalar durur. Eyni zamanda onun – “Ömür həbləri” kitabını .....Bilirdim ki, QABİL müəllim insan səhhəti ilə bağlı problemləri özünə məxsus yaxşı bilir. Çox vaxt məndən soruşardı.
- Xəstələrə səhər yeməyi nə verirsiniz? Verdiyiniz yeməklər onları qane edirmi? Niyə hər xəstənin iştahına uyğun yemək vermirsiniz?
Çalışırdım ki, onun suallarına təmkinə cavab verim. İzah edirdim ki xəstələr pəhriz yeməkləri yeməlidirlər, əks halda müalicənin xeyri olmaz. Ümumiyyətlə pəhrizin özü elə müalicədir. Sonuncu dəfə Qabil müəllim yenə mənimlə razılaşmadı, bu o deməkdir ki, “Sən Allah, kiri, ətimizi tökmə.”
Üzümə salıb, zarafatla dedim, - QABİL MÜƏLLİM, fərz edək ki, siz səhiyyə ocağının başkanısız. Səhhətləri ağır və problemli xəstələri sizin klinikada yerləşdiriblər. Onlara hansı yeməkləri məsləhət görərdiniz?
Görünür, sualım kişinin xoşuna gəldi, güldü stolun üstündən ağ vərəq və qələm götürüb mənə uzatdı:
- Mən deyim sən də yaz. Birincisi, bütün xəstələr səhər 06:00 -da ayaq üstə olmalıdır, idman etməlidirlər. 07:00-dan 09:00-a kimi səhər yeməyi davam etməlidir. Süfrədə qara və qırmızı kürü hərəsindən adambaşına əlli qram, camış qaymağı,kərə yağı, İsmayıllı pendiri, hər bir xəstəyə 1 stəkan qaynanmış süd, sapsarı qayğanaq, yaxşı bişmiş 2 ədəd sardelka,200 qram konyak, birdə beçə balı.
Nahar yeməyi saat 13:00 -dan 15:00-a kimi. Birinci suluyeməklər – Mərci supu, yaxud kənd toyuğunun bozbaşı, və ya soğansu ərdəbil sayağı. Sonra kabablar - quzunun bel ətindən, toyuğun – hinduşkanın döş ətindən,ağ balıq, hamısı da tikə halında. Lülə olmasa yaxşıdır, lüləyə çox yağ qarışır, göyərti bol olmalıdır, üzərinə 2 ədəd limon sıxılmalıdır axıra kimi.
Təndirdə bişmiş toyuq və balıq ləvəngisi vacibi olmalıdır. Hər bir xəstə 300 qramdan 500 qrama qədər təmiz araq içməlidir. Mineral sular, “Riçal-su”, bir də “Sirab” öz yerində. Bir şərtlə təmizi, geydirməsi yox. Lap axırda süzgəcdən keçirilmiş yerkökü şirəsi, təxminən bir stəkan. 4 tablet festal,4 tablet aktivləşdirilmiş kömür verilməlidir.
Şam yeməyi 20:00-dan 22:00 kimi davam etməlidir. Əlbəttə şam yeməyi nahara nisbətən bir qədər yüngül olmalıdır. Birincisi göbələk qovrulmuş şəkildə , bir şərtlə ki çox yox, bir tava. Bir tava da tərə, bir şərtlə ki, kərə yağında bişməlidir.
Yaxşıca qızardılmış şamayka balığı, çubuq kimi nazik doğranmış, qızardılmış kartof- “ağ çiçəyim” növündən, göyərti yenə bol olmalıdır. Nahardan fərqli olaraq Gəncə tərxunu, Masallı turpu yarpağı ilə birlikdə. Hövsan soğanı, Yardımlı yarpızı və nanəsinin olması vacibdir. Çobansayağı salat yaddan çıxmamalıdır.
Qabil müəllim bir an duruxdu. əyisə yaddan cıxartmışdı. Mənə tərəf çevrildi.
- Nəyi unutduq, həkim qardaş?!
Dedim, - şair qardaş, 300 qram olsun araq.
Yazım bunu varaq-varaq, xəstəyə də olsun maraq.
Qabil müəllim gülümsündü...
- Sən yaz, fikrimi dağıtma. Qatıq yaddan çıxıb, üç çür olmalıdır: inək, camış və keçi südündən, hərəsindən bir maskura.
Sonra hər bir xəstə 4 tablet "festal", 1 stəkan şüyüd suyu. 1 xörək qaşığı zeytun yağı içməlidir.
Ehtiyac varsa 5-6 tablet də aktivləşdirilmiş kömür.
Sadaladığımız məcburi pəhriz yeməklərindən başqa, sifəti bəyaz olanlara hər yeməkdən sonra 1 taraş stəkan çuğundur şirəsi, pəhrizdən doymayanlara “Arzuman” kiftəsi, otuz iki noxudlu Şəki pitisi, ya da ki yarım vedrə xəşil verilməlidir.
Müalicə kursunda bayram günləri varsa, səbzi plov, fisincan plov, boranı qutabı da süfrədə olmalıdır.
Yemək fasiləsində xəstələr Ordubad qozu və balqabaq tumu ilə muşqulat etməlidirlər.
Müalicə kursu maraqlı olsun deyə, hər şənbə gecə 01:00-dan 2:00-a kimi ağır şam yeməyindən sonra 5 kiloqram yerpənəyi duzsuz yeyən mükafatlandırılmalıdır.
Bütün bu pəhrizlərlə yanaşı, xəstələr, gündə 3 dəfə kontrast duş qəbul etməlidir. Həm isti, həm də soyuq.
Bədən və ayaq dəsmallarını gündə dəyişməlidir. Hər bir xəstə birdəfəlik şampun və sabunla təmin edilməlidir. 3 gündən bir xəstələrin bədənləri keçi piyi ilə yağlanmalıdır. Sonra isti hamamda süpürgə ilə çırpılmalıdır. Kontrast vannalar təyin edilməlidir. Birgündən-bir bankalanmalıdırlar. Xəstələr həftədə bir dəfə kontrast hava qəbul etməlidir. Yəni 10-15 dəqiqə təmiz oksigenlə, sonra isə karbon qazi ilə dolmuş otağa keçməlidir. Bu tənəffüs yollarının sınağıdır. 10 gündən bir xəstələrə nəfəsini dərmədən danişmağa məcbur etməlisiniz. Bu onların nitq qabilliyətini artırar. Müalicə kursu 24 gün davam etməlidir.Xəstə xəstəxanadan evə yazılanda müalicə həkimi, şöbə rəisi, baş tibb bacısı gülərüzlə onu yola salmalıdır. Və konvertdə təxminən 2000 min dollar məbləğində pulu ona təqdim etməlidirlər. Xəstə isə öz minnətdarlığını bildirib, göstərilən sənədlərə qol çəkməli, aldığı pulu yalnız özünün yeməyinə xərcələməyi barədə söz verməlidir.....
Qabil müəllim duruxdu,sonra məndən soruşdu:
- Hə...,Hippokrat andı içən həkim qardaş. Necədir belə pəhriz?!
Mən mat-mat şairə baxdım. Sonra isə dedim:
- Qabil müəllim 24 günlük siz deyən pəhrizlə qidalanan xəsətələr çətinki axıra qalsın.
Qabil müəllim gülülmsündü:
- Qalar, oğlum, qalar. Belə “pəhrizləri” yeyən çoxdur.
Bu an Bəyim xala o biri otağdan Qabil müəllimi səslədi: - Uşağı çox yorma, Qabil.
Bu söhbətdən çox-çox sonra Qabil müəllimin xəsətələr üçün təyin etdiyi pəhriz yeməklər yadıma düşür. Fikirləşirəm, görəsən digər qrup xəstələrə kontrast pəhriz versən ( səhər hava, günorta hava, axşam hava) onlardan neçəsi axıra kimi qalar? Mən bu suala cavab tapa bilmirəm .
Allah rəhmət eləsin Qabil müəllimi, Bəlkə də bu sualın cavabını o bilirdi.
