Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi və iqtisadiyyatın neft-qazdan asılılığının azaldılması dövlət siyasətinin təməlində dayanır. Elə 2026-cı ilin dövlət bücəsində gəlirlərin 57%-nin qeyri-neft sektoru üzrə proqnozlaşdırılması bu sahənin inkişaf etdirilməsinin hədəf olduğunu bir daha təsdiq edir.
Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin sədr müavini Azər Badamov Modern.az-a deyib ki, qeyri-neft sektorunun inkişaf istiqamətləri çox şaxəlidir:
“Bu baxımdan sənaye (xüsusilə emal və yüksək texnologiyalar), kənd təsərrüfatı və aqrar emal, informasiya texnologiyaları və rəqəmsal iqtisadiyyat, nəqliyyat-logistika, turizm, kiçik və orta biznes sektorlarının inkişaf etdirlməsi prioritetdir. Həm də qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi ilə bağlı bir çox dövlət proqramları qəbul olunub və dövlət dəstəyi davam etdirilməkdədir. Belə ki, “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər”, 2022–2026-cı il üzrə İqtisadi və Sosial İnkişaf Strategiyası, regional inkişaf proqramları, strateji yol xəritələrini (xüsusilə sənaye, kənd təsərrüfatı və biznes mühiti ilə bağlı) qeyd etmək olar.
Bu gün dünya bazarına daxil olmaq üçün önəmli məsələ rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyatın qurulmasıdır. İcrası davam etdirilən proqramlar 2030-cu ilə qədər qeyri-neft sektorunda yüksək nəticələrin əldə olunmasına yol açacaq”.
Deputat vurğulayıb ki, Azərbaycanın qeyri-neft sektoru ən çox islahatlar aparılan sahədir:
“Son illər Vergi və Gömrük məcəllərində böyük azadolmalar və güzəştlər tətbiq olunmaqla sahbkarlığın inkişafı üçün dəstək proqramları həyata keçirilir. Gələn ildə də Vergi Məcəlləsinin 45 maddəsində 145 dəyişikliyin edilməsi təklif olunur ki, bu da qeyri-neft sektorun stimullaşdırılmasına və şəffaflığın artırılmasına hesablanıb. Eləcə də müəyyən sahələrdə rəqabət mühitinin yüksəldilməsi, biznesə əlçatanlığın artırılması, hesabatların şəffaf şəkildə məsafədən təqdim edilməsi, güzəştli kredit sistemindən istifadə olunması, müəyyən sənaye zonalarında və aqroparklarda fəaliyyətlərin dəstəklənməsi və s. kimi məsələləri qeyd etmək olar.
Bununla yanaşı, görülməli bir neçə məsələlər gündəmdə qalmaqdadır. Belə ki, Rəqabət Məcəlləsinin tətbiqini, habelə istehsal və ixracın dəstəklənmə proqramlarının genişləndirilməsini, kadr hazırlığı və peşə təhsilinin müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırılmasını, rəqəmsal və dövlət xidmətlərinin avtomatlaşdırılmasının genişləndirilməsini qeyd etmək olar. Qeyri-neft sektorunun inkişafının müasir innovativ əsaslara adaptasiyasının aşağı templə aparıılması, istehsal çeşidlərinin kifayət qədər böyük olmaması, sahibkarların güzəştli maliyyəyə əlçatanlığının aşağı olması və s. bu sahədə qalan çətinliklərdir. Hesab edirəm ki, qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə bağlı qəbul olunmuş proqramların vaxtında icrası bu gün aktual çətinliklərin də aradan qalxmasına yol açacaq”.
A.Badamov həmçinin bildirib ki, dövlət investisiyaları və resurs bölgüsünü aparanda qeyri-neft sektorunun daha prioritet sahələri ön plana çəkilir:
“Bu baxımdan ərzaq təhlükəsizliyi, sənaye istehsalı, nəqliyyat qovşaqlarının inkişaf etdirlməsi, daha çox valyuta gətirəcək sahələr, emal sənayesinin inkişaf etdirlməsi, məşğulluq məsələsinin həll edilməsini sürətləndirən, yüksək texnoloji və rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafına töhfə verə biləcək sahələr, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının iqtisadi potensialının dirçəldilməsi ölkəmizin iqtisadiyyatının neftdən asıllığını aradan qaldırılmasına və daha rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyatın qurulmasına imkan verəcəkdir. Təbii ki, dövlət proqramlarının uğurla icrası nəzərdə tutulmuş hədəflərə nail olmağımıza yol açacaq. Qarşıdan gələn dövrdə qeyri-neft sektorunda ən çox inkişaf edərək gəlir gətirəcək sahələrin nəqliyyat-logistika və tranzit, sənaye parklarında istehsal və ixracyönümlü emal sənayesi, İT və rəqəmsal xidmətlər, aqrar emal və ərzaq sənayesi, turizm (xüsusilə Qarabağ bölgəsi və sağlamlıq turizmi) sahələrinin olduğunu görəcəyik. Bu sahələr iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun aparacı sahələri olacaqdır. Amma iqtisadiyyatın lokomotivinin nəqliyyat-logistika və sənaye sektorlarına keçəcəyi gözlənilir. Çünki Şimal-Cənub və Qərb-Şərq dəhlizləri, o cümlədən Orta dəhlizin güclənməsi Azərbaycanın tranzit ölkə kimi mövqeyini daha da artıracaq və beynəlxalq tranzit daşımalardan dövlət büdcəsinə gələn gəlirləri çoxaldacaqdır. Belə ki, 2030-cu ilə qədər Şimal-Cənub (Azərbaycan, Rusiya, İran və Hindistan) nəqliyyat dəhlizindən daşınacaq yüklərin həcminin 30 milyon tona çatacağı, Orta dəhlizin tərkib hissəsi olan Zəngəzur dəhlizindən isə 15 milyon tondan çox yükün daşınacağı gözlənilir. Bu da dövlət büdcəsinə tranzit daşımalardan gələn gəlirlərin artmasını sürətləndirəcəkdir”.
Komitə sədrinin müavini dövlət qurumlarnın ölkədə biznesin inkişafına dəstəyini artırmasının vacibliyinə də diqqət çəkib:
“Bu dəstək qanunvericilik bazasının optimallaşdırılması, gömrük və vergi güzəştlərin tətbiqinin effektivliyin artmasına istiqamətləndirilməsi, investisiyaların təşviqi mexanizmlərinin tətbiq müddətlərinin uzadılması ilə həyata keçirilməsi mümkündür. Çünki, dövlət əvvəlcə biznes strukturlarına güzəştlər və azadolmalar tətbiq etməklə inkişafını və şəfafflaşmasının stimullaşıdırılmasını təmin etməlidir.
Dövlət həm də sənaye zonaları, aqroparklar məhəllələri və iqtisadi zonalarda müvafiq infrastrukturun yaradılması işlərini genişləndirməklə investisiyaların yatırılmasına motivasiya etməlidir. Digər bir məsələ isə investisiyaların və ixracın təşviqi proqramlarının əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, kiçik və orta biznesə dəstək göstərilərək iqtisadiyyatda onların payının artmasına xidmət edəcək addımların davam etdirilməsidir. Bu gün iqtisadiyyatımız neft üzərindən qeyri-neft sektorunun üzərinə keçid dövrünü yaşayır. Keçid dövründə stimullaşdırıcı tədbirlərin genişləndirilməsi isə vacibdir. Amma bir neçə ildən sonra daha uğurlu nəticələrə nail olunduğunu müşahidə edəcəyik”.
Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vüqar Bayramov isə bildirib ki, qeyri-neft sektorunda sənaye və xidmət sahələri üstün paya malikdir:
“Praktiki olaraq həm sənaye, həm də xidmət sektorunun qeyri-neft iqtisadiyyatındakı xüsusi çəkisinin artması müşahidə olunur. Aqrar sektor prioritet istiqamətlərdən biri olsa da, hələlik qeyri-neft sektorunda böyük pay tutmur. Xidmət sektorunun bir hissəsi kimi turizm də qeyri-neft iqtisadiyyatında aparıcı sahələrdən biridir”.
V.Bayramov onu da əlavə edib ki, Azərbaycanda qeyri-neft sektoru üzrə prioritet sahələr müəyyənləşdirilib və bu sahələr dövlət tərəfindən fəal şəkildə dəstəklənir:
“Xüsusilə emal sənayesinin daha güclü şəkildə stimullaşdırılması əsas hədəflərdən sayılır. Qeyri-neft sektorunun inkişafına bütövlükdə iqtisadi siyasətə cavabdeh olan İqtisadiyyat Nazirliyi rəhbərlik edir. Nazirlik iqtisadi siyasətin hazırlanması və icrasına nəzarət etməklə yanaşı, sahəvi qurumlarla - Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Dövlət Turizm Agentliyi və digər aidiyyəti strukturlarla birgə fəaliyyət göstərir. Bu qurumlar öz sahələri üzrə qeyri-neft sektorunun inkişafına məsuldurlar”.
Deputatın sözlərinə görə, son dövrlərdə yerli istehsalın artması və ixrac imkanlarının genişlənməsi də xüsusilə diqqət çəkir.
“Bu amil də qeyri-neft sektorunun inkişafına birbaşa müsbət təsir göstərir. Əsas məqsədlərdən biri qeyri-neft sektoruna daha çox sərmayə cəlb edilməsidir. Bu baxımdan biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, şəffaflığın artırılması və qeyri-rəsmi iqtisadiyyatla mübarizənin gücləndirilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki bütün bunlar sərmayədarlar üçün əlverişli mühit yaratmaqla sektorun inkişafını stimullaşdırır, xüsusilə qeyri-neft ixracatının artmasına zəmin hazırlayır.
Bu səbəbdən sahəvi qurumlar tərəfindən investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması əsas hədəflərdən biri olaraq qalır. Dövlət qurumları qeyri-neft sektorunun inkişafını stimullaşdırmaq üçün ardıcıl addımlar atır. Cənab Prezident tərəfindən də bu sahənin inkişafına dair konkret tapşırıqlar verilib, yeni dövrün hədəfləri müəyyən olunub.
Qeyri-neft sektorunun inkişafı mərhələli və zaman tələb edən bir prosesdir. İqtisadi diversifikasiya Azərbaycanın əsas prioritetlərindən biri olduğundan, bu istiqamətdə dövlət siyasətinin dərinləşdirilməsi və institutların fəaliyyətinin gücləndirilməsi davam etdirilir”,- deyə V.Bayramov qeyd edib.
