Qərbi Azərbaycan İcmasının təşkilatçılığı ilə Qərbi Azərbaycan mövzusunda “Bir Elin Manifesti” mövzusunda ümumrespublika hekayə müsabiqəsi keçirilir. Müsabiqəyə təqdim edilən hekayələrdən birincisini təqdim edirik:
I FƏSİL: Köç
1948-ci ilin dekabrı… Göyçə mahalının Ardanış kəndinə qış sanki öz qəzəbi ilə gəlmişdi. Qar dənələri torpağa deyil, sanki qəlblərə yağır, insanların səssizliyinə hakim kəsilirdi. Kəndin dar küçələri lal-dinməz durmuşdu, sanki daş-kəsək də bu vidalaşmadan utanırdı. Hər addım bir həsrətin başlanğıcı, hər nəfəs bir xatirənin sonu idi.
Sənəm yeddi yaşındaydı. O, evin kandarında dayanmışdı, ayaqları soyuq torpaqda, gözləri taxta qapıda ilişib qalmışdı. O qapı… sadə bir qapı deyildi o gün. Uşaqlığının, oyunlarının, qoxusu təndirə sinmiş gecələrin qapısıydı.
Anasının səsi arxa tərəfdən eşidildi, elə bil xəyaldan gəlirdi:
– Qızım, yuyulmuş corabları da götür… daha belə su tapmarıq…
O sözlərdə həm təbəssüm vardı, həm də bir ah. Ananın acını zarafata bürüməsi qızının göz yaşını gülüşlə qurulamaq cəhdi idi. Atası Həsən kişi heç bir söz demirdi. Çiynində yük var idi, amma əslində çiynində bir ömrün ağırlığı vardı. Gözlərini evin divarlarına dikmişdi – sanki gözləriylə hər kərpici yaddaşına köçürürdü. Sənəm isə dönüb o qapıya son dəfə baxırdı. O qapı indi onun içində açılıb bağlanan bir keçid idi – keçmişdən gələcəyə uzanan içli bir səssizlik qapısı kimi.
II FƏSİL: Soyuq səssizlik
Qatar gecəni yara-yara gedirdi. Dəmir təkərlərin səsləri vaqonda qəlb döyüntüsü kimi eşidilirdi. Hər zərbə bir yaddaş, bir ayrılıq, bir susqunluq idi sanki.
Sənəm vaqonun bir küncündə oturmuşdu. Paltosunun içində gizlənmişdi, amma soyuq yalnız vücuduna deyil, ruhuna işləyirdi. Qarşıda bir cüt göz ona baxırdı – Asəfin gözləri. Həmin sinif yoldaşı. O da susurdu. Amma gözləri danışırdı: “Biz buradan gedirik, bəlkə də heç vaxt qayıtmayacağıq…”
Asəf birdən pıçıltı ilə yalnız Sənəmin eşidəcəyi səslə dedi:
– Mən böyüyəndə qayıdacağam, Sənəm. Evimizi yenidən tikəcəyəm (Başını aşağı salır).
O söz sanki vaqonun buzlu pəncərəsinə yazılmışdı. Qış keçəcəkdi, qar əriməliydi, amma o cümlə heç vaxt silinməyəcəkdi.
III FƏSİL: Dağılan yollar
İllər keçmişdi. Zaman insanı başqa torpaqlara köçürsə də ruh köç etmirdi. Sənəm Sumqayıtda yaşayırdı. Evinin balkonundan görünən binalar ona Göyçənin dağlarını xatırlatmırdı, amma xəyallar bəzən divarların içindən sızırdı. Onun uşaqları böyümüşdü. Hərəsi bir peşənin sahibi idi.
Hər gün eyni düşüncələrə dalan bir insanın torpaq həsrəti ilə yaşaması necə də ağır bir duyğudur, İlahi?! “Biz burada yaşayırıq … amma Göyçə bizim evimizdir”.
Oruc kişinin nəvəsi Rauf sözün gücünü kəşf etmişdi. O, jurnalist olmuşdu. Tarixə boylanır, unudulmuş sətirlər arasında öz köklərini axtarırdı. Bir gün arxivdə saralmış bir kağız tapdı. Babasının yazdığı ərizə - “Biz Göyçə mahalından köçürülmüş azərbaycanlılarıq. Ata yurdumuza qayıtmaq istəyirik”. O an kağız əlinə deyil, ruhuna toxunmuşdu sanki. Elə bil illərin tozunu silkələyən bir külək, içindən keçirdi.
IV FƏSİL: Qayıdışın səsi
2023-cü il… Bakı bir az fərqli nəfəs alırdı o gün. Rauf “Qərbi Azərbaycana Qayıdış Hərəkatı”nın konfransında idi. Zalda yüzlərlə insan var idi, amma hamısı bir ruh kimi səssiz, susqun oturmuşdu. Sənəm nənə kürsüyə qalxdı. Çox danışmadı. Amma səsi zalı titrətdi:
– Mən o qapının qarşısında anama əl elədim. Dönüb baxdım və bildim ki, o qapının sonuncu dəfə bağlanış səsi ruhumdan heç vaxt çıxmayacaq. İndi nəvəm buradadır. Mən gedə bilmədim, bəlkə o gedər…
O, öz xatirələrini danışırdı. Hər bir hekayə onun dünyasında həsrətdən yoğrulan və yaddaşından silinməyən izlər kimi elə olduğu kimi də qalmışdı. Zalda göz yaşları səssiz axırdı.
Raufla bərabər Sənəm nənənin nəvəsi Cavid – bir kamera ilə, bir qələm ilə, bir qəlb ilə bununla bağlı reportaj hazırlamaq üçün yola düşəcəkdilər.
V FƏSİL: Ana qapısı
2025-ci ilin yazı… Göyçə gölünün sahilində durmaq — o sadəcə mənzərə deyil, sanki ürəyin üstündə açılan bir pəncərə idi. Sənəm nənə və nəvəsi Cavid bir zamanlar evlərinin yerində dayanmışdılar. Heç nə qalmamışdı. Divarlar yox, pəncərələr yox. Amma torpaq danışırdı. Külək nənənin saçlarına toxunurdu, elə bil bir vaxtlar qapının arxasından əsən külək kimi.
- O qapı hələ də oradadır, - dedi Sənəm pıçıltı ilə, - bəlkə fiziki yox, amma yaddaşda. Və yaddaş da ev kimi bir şeydir – içində yaşanan və qorunan.
Cavid kamerasını qaldırdı, çəkdi. O anı, o baxışı, o nəfəsi…
Bu sadəcə bir ailənin qayıdışı deyildi. Bu, bir xalqın yaddaşının oyanışı idi. Və “Ana qapısı” – bir kəndin, bir ömrün, bir millətin simvoluna çevrilmişdi o an. Açıq qalmışdı. Sadəcə gözləyirdi…
Anonimliyi qorumaq məqsədilə müəllifin adı qeyd edilmir
