Bir neçə gün əvvəl Milli Məclisin iclasında qırmızı diplomlarla bağlı təklif səsləndirilib. Spikerin müavini Fəzail İbrahimli bildirib ki, universiteti qırmızı diplomla bitirənlər diplomda mürəkkəb qurumamış gedib hansısa iş yerində imtahan verirlər. O qeyd edib ki, hazırda ali məktəbləri qırmızı diplomla bitirənlərin zəhmətinə laqeyd yanaşılır:
"Biz ali məktəbləri qırmızı diplomla bitirənlərin əziyyətinə laqeydik. Ona görə təklif edirəm ki, “Təhsil haqqında” qanuna dəyişikliklərin siyahısına ali məktəbi qırmızı diplomla bitirən məzunlara üstünlük verilməsini də daxil edək. Bu, bir tarixdir və bunu bərpa etməliyik. Yoxsa tələbə niyə cəhd edib qırmızı diplom alsın?! Etiraf edək ki, bu gün qırmızı diplom qızlar üçün cehizə, oğlanlar üçünsə arxivə çevrilib", - deyə F.İbrahimli əlavə edib.
Qeyd edək ki, Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarına görə, tədris planındakı bütün fənlərdən qiymətlərinin ən azı 75%-i “əla”, qalanları isə yalnız «yaxşı» olan, dövlət imtahanı və buraxılış işinin müdafiəsindən “əla” qiymət alan məzunlar fərqlənmə diplomu alırlar. Ancaq qanunvericiliyə görə, bu fərqlənmə diplomu əmək bazarında digərlərindən, yəni adi göy diplomdan fərqli heç bir üstünlük qazandırmır. Zaman-zaman bu mövzu tənqid olunub və müvafiq təkliflər verilib.
Lakin qırmızı diplomu olan məzunlara üstünlük verilməsi təklifi hər kəs tərəfindən birmənalı qarşılanmır. İqtisad Universitetinin rektoru Ədalət Muradov ötən il özünün sosial media hesabında yazıb ki, sovet dönəmində müəyyən tələblərə cavab verən məzunlara “qırmızı” (fərqlənmə) diplom verilirdi: “Qırmızı rəngin də xüsusi mənası vardı. Eləcə də, “qırmızı” diplom digərlərilə müqayisədə onun sahiblərinin daha üstün olduqlarını göstərirdi. Bu gün “qırmızı” diplom əmək bazarında heç bir üstünlük təmin etmir. Vərdiş və bacarıqlar əvəzinə qiymətlər uğrunda tələbələrdə yanlış motivasiya yaradır. Amma buna baxmayaraq hələ də “qırmızı” diplom verilir”.
Həqiqətən, univeristeti fərqlənmə diplomu ilə bitirənlərə əmək bazarında üstünlük verilməlidirmi?
Məsələ ilə bağlı Modern.az-a danışan Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirən şəxslərə müəyyən üstünlüklər verilməsi təklifini müsbət qiymətləndirir.
“Hesab edirəm ki, belə təklif nəzərdən keçirilə bilər və ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirən şəxslərə müəyyən üstünlüklər verilə bilər. Əvvəlki dövrlərdə də ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirən insanlar müəyyən üstünlük əldə edirdilər. Fikrimcə, hər hansı üstünlük verildiyi təqdirdə, bu, bizim tələbələrimizi oxumağa, öyrənməyə, biliklər əldə etməyə cəlb edə bilər. Bu da prosesə daha çox töhfə verə bilər. Fikrimcə, biz bu məsələni nəzərdən keçirə və müəyyən addımlar ata bilərik”, - deyə o bildirib.
Deputat qeyd edir ki, bu addım gənclərin daha yaxşı oxumasına öz müsbət töhfəsini verə bilər:
“Əlbəttə ki, bununla bağlı müxtəlif baxışlar, yanaşmalar ola bilər. Hesab edirəm, bu, daha çox Elm və Təhsil Nazirliyinə aid məsələdir. Nazirlik də, bu məsələni araşdıraraq uyğun qərar qəbul edə bilər ki, bu qərar da bütövlükdə qeyd etdiyimiz kimi prosesə müəyyən müsbət töhfəsini versin. Yəni belə addımın atılmasının da əsas hədəf və məqsədi tələbələrin daha bilikli və savadlı olmasına dəstək verməkdir”.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirən şəxslərin cəmiyyətdə aldıqları bilikləri doğrultduğunu düşünür.
“Etiraf edək ki, ali məktəbləri fərqlənmə ilə bitirən şəxslər yüksək biliklər və peşə vərdişlərinə yiyələnmiş orta mütəxəssislər hesab olunurlar. Sözsüz ki, əmək bazarında onların üstün mövqeyi də qorunur. Çünki hər bir müəssisədə yüksək qabiliyyətli, bacarıqlı insanların çalışmasına üstünlük verilir. Bu mənada indiyə qədər ali məktəbi fərqlənmə ilə bitirən şəxslərin cəmiyyətdə aldıqları bilikləri doğrultduqlarını görürəm. Onlara inam və etibar əksər hallarda özünü təsdiq edir. O cümlədən ali məktəblərin də imici qorunur”, - ekspert bildirib.
O qeyd edir ki, Azərbaycanda istər müəllimliyə, istər dövlət qulluğuna qəbul müsabiqə və müsahibə vasitəsilə həyata keçirilir, buna görə də müsahibə mərhələsində qırmızı diplomun sadəcə psixoloji üstünlüyü ola bilər.
“Yəni şəxs ali təhsilini fərqlənmə diplomu ilə başa vurub. Müəllimlərin işə qəbulundan sonra əgər bir müəllim bakalavr və magistratura pilləsini fərqlənmə ilə bitiribsə, o, fəaliyyətə bir kateqoriya yuxarı ilə başlayır. İşə qəbul zamanı fərqlənmə diplomunun hər hansı üstünlüyü yoxdur. Hətta siz magistratura pilləsində təhsil alsanız belə, işə qəbul zamanı yalnız seçimdə iki namizəd varsa, birini digərindən fərqləndirmək üçün bu fərqlilik hesab oluna bilər. Amma başqa heç bir üstünlüyü yoxdur”, - Kamran Əsədov deyir.
Ekspertin sözlərinə görə, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində diplomlar bala görə müəyyən olunur:
“Yəni 100 ballıq şkala verilir və nəticə 80 faizdən yuxarı olduqdan sonra diplom əldə edilir. Lakin bizdə “3” alana da, “5” alana da diplom verilir. Xaricdə belə yanaşma yoxdur. Yalnız keçmiş Sovet ölkələrində bu ənənə var. Tutaq ki, birinin bütün qiymətləri “4” və “5”dir, o da göy diplom alır, “3” və “4” alanlar da göy diplom alır. Bu, düzgün deyil. Dünya təcrübəsində standart diplomlar var. Həmin diplomlar sizin təhsilinizin yetərliliyi nəzərə alınmaqla verilir. Diplomlarda neçə balla universiteti bitirdiyiniz göstərilir. Bu bal da işə qəbul, müsahibələr zamanı nəzərə alınır. Amma Azərbaycanda diplomun içərisinə baxmırlar. Nəticə olaraq qırmızı diplomun heç bir özəlliyi yoxdur”.
Təhsil eksperti İlqar Orucov isə ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirənlərə xüsusi güzəştlərin olmasının doğru olmayacağını vurğulayır:
“Hesab edirəm ki, işə qəbul prosesində yaxud hər hansı rəqabət mühitində ali məktəbi qırmızı diplomla bitirən şəxslərə güzəştlərin edilməsi doğru yanaşma olmazdı. Sovet dövründə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirənlərə güzəştlər edilirdi. Zamanında mən də ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirmişəm. Mənim fərqlənmə diplomuma görə güzəştlər olubdur. Amma indi əmək bazarının şərtləri, tələbləri dəyişibdir. Əvvəlki illərdə məzun öz diplomu ilə bir ömür işləyə bilirdisə, hazırkı dövrdə tələblər o qədər çətinləşib və sərtləşib ki, tələbə hətta bir neçə dəfə ixtisasını dəyişməyə məcburdur”, - o deyib.
Belə olan halda hansı güzəştlərdən söhbət gedə bilər?
Ekspert vurğulayır ki, hazırkı dövrdə ali təhsil müəssisəni fərqlənmə diplomu ilə bitirənlərə yanlız doktoranturaya qəbul prosesində müəyyən güzəştlər edilir.
“Bir halda ki, əgər eyni yerə bir neçə nəfər sənəd veribsə və onların imtahan balları üst-üstə düşürsə və hansısa biri ali məktəbi qırmızı diplomla bitiribsə yanlız o halda həmin şəxsə güzəşt edilir. Digər hallarda isə güzəştlər nəzərdə tutulmur və tutula da bilməz. Çünki məsələn işə qəbul prosesində adi diplomla universiteti bitirən şəxs qırmızı diplomla universiteti bitirən şəxsdən daha yaxşı cavab verirsə əlbəttə ki, üstünlük ona verilməlidir. Fərqlənmə diplomu ilə universiteti bitirdiyinə görə kiməsə güzəşt edilməsi ədalətsizlik olar. Söhbət fərqlənmə diplomundan gedirsə bu diplom universitetdə oxuduğu müddət ərzində tələbənin əldə etdiyi nəaliyyətlərin göstəricisidir. Fikrimcə, kimsə fərqlənmə diplomu ilə universiteti bitirirsə o ömür boyu bundan istifadə etməlidir deyə bir yanaşma qüsurlu yanaşmadır. Tələbə universiteti aşağı qiymətlərlə oxuya bilər. Lakin o sonrakı dönəmlərdə üzərində çalışa, biliklərini təkmilləşdirə və əlavə biliklər alıb işə qəbul prosesində daha yaxşı müvəffəqiyyət göstərə bilər. Bu baxımdan hesab edirəm ki, bu yanaşma doğru yanaşma deyil”, - İlqar Orucov sözlərini belə yekunlaşdırıb.
Təhsil eksperti Namiq Hacıheydərli isə şəxslərə diplomuna görə deyil, bilik və bacarıqlarına görə dəyər verilməli olduğunu bildirib.
“Bilirik ki, Azərbaycanda orta məktəblərin əksəriyyətində rüşvət var. Eləcə də, ali məktəblərimizin önəmli bir qismindən hələ də, rüşvət tamamilə yığışdırılmayıb. Bu da həqiqətdir ki, bəzi insanlarımız məzmundan daha çox formaya önəm verirlər. Yəni diplomunun qırmızı olmasını gerçək biliklərdən, adının aşağısında gurultulu titulların olmasını sadə imzadan daha üstün tuturlar”, - o deyir.
Ekspertin sözlərinə görə, forma aludəçiliyi Sovetdən qalmış miraslardan biridir:
“Təəssüflər olsun ki, Sovet təhsilli ziyalılarımızın bəzliləri hələ də bu aludəçilikdən qurtula bilməyiblər. Dünya dəyişir, prinsiplər dəyişir, eləcə də bu gün insanın bilik və bacarıqlarına olan münasibət də zamanın tələblərinə uyğun həyata keçirilir. Bir mütəxəssisin qırmızı diplomla ali məktəbi bitirməsi onun professional mütəxəssis olmasına zəmanət vermir. Düşünürəm ki, bu məsələdə “bu meydan bu da şeytan” prinsipi ilə iş görülməlidir. Fəzail İbrahimlinin irəli sürdüyü fikir müasir dövrümüzdə özünü tam mənada doğrultmur. Bu mənada hər kəsə diplomuna görə deyil, bilik və bacarıqlarına görə dəyər verilməlidir”.
Aytac Əsədova
