7 yaş- ikinci böhran dövrü
Uşaqların bu yaş mərhələsi "İkinci kaprizlər dövrü" , "İctimai mənliyi kəşf mərhələsi " kimi bilinir. Psixoloji hadisələr bu yaşların təsbitində əhəmiyyətlidir. Uşağın yaşadığı ictimai şərtlər burada əhəmiyyətlidir. Bu dövrdə uşaq ictimai mənliyini kəşf edər. İnsanın adaptasiyası üçün bu da əhəmiyyətli bir mərhələdir. Fərdin ictimai və asosyal bir tutum və davranışa yönəlməsi, yaxşı, kafi və balanslı insani münasibətlər bacarığı qazana bilməsi üçün uşağı doğru yönləndirməsi vacibdir. İbtidai məktəb müəllimlərinin bu mövzuda əhəmiyyətli rolları vardır. Dövlətin bu müəllimlərin rifahı mövzusunda da ayrı bir səy sərf etməsi uşaqların gələcəkləri baxımından lazımlıdır.
Uşağınızın həm rəhbəri həm də sərhəd qoyanı olun.
Bu yaşda müstəqillik və sərhədlər arasındakı incə tarazlığı tutmaq üçün uşağınıza bir fərd olaraq hörmət edin, onun söylədiklərini dinləyin və dəyər verin. Eyni zamanda etməsinə icazə verilən və verilməyən şeylər haqqında uşağınızın nə düşündüyünü, fikirlərini soruşun. Ona qoyduğunuz qaydaların səbəblərini açıqlayın və cəza verməniz lazım olsa bunun səbəbini açıqlayın. Ümumiyyətlə, uşaqlarla qarşı-qarşıya gəlmədən, onlara doğrunu öyrədin. Amma çox şanslıyıq ki, bu yaş qrupunda uşaqların məntiqi düşünmə bacarıqları inkişaf edir və bir şeyi niyə etməməsi lazım olduğu açıqlandığında yəni sizin məntiqinizi öyrəndiyində razı olma tutumları yüksəkdir. İndi 7 yaş böhran dövrünü yaşayan uşaqların psixo-sosial xüsusiyyətləri və müvəffəqiyyətli uyumlarının əsaslarını qısaca görək: İkinci qarşı qoyma, böhran dövrüdür -Yəni uşaq bu böhrandan çıxana qədər böhran dayanmadan davam edər. 1 və 2-ci qarşı qoyma dövrləri təxminən 2 il davam edir. Bu çağda zehin səviyyəsində, sürətli bədən inkişafında irəliləyişlər olur. Bundan başqa, uşaqlarda qızılca , su çiçəyi , qulaq iltihabı kimi xəstəliklər meydana gələ bilər. Bunun üçün uşağın orqanizması güclü olmalıdır. Məşhur bir söz vardır. Sağlam baş möhkəm bədəndə tapılar. Buna görə bədənin möhkəm olması, psixo-sosial inkişafı asanlaşdıracaq. Bu yaşda uşaq məktəbə gedər , ailəsi içərisində olduğu kimi maraq mərkəzi olmadığını , bir çox uşaqlarla bərabər olduğunu bir az çətin şəkildə kəşf edər. Beləcə evdə baş rolu oynayan uşaq məktəbdə sarsılır. Əgər o məktəbdən əvvəl bağçada uşaq qruplarıyla vaxt keçiribsə, bu onun köməyinə gələcək. Uşağın məktəbə getməsi özündə sarsıntı yarada bilər. Ana və ata da anlayışsız və sərt davransalar, bu kompleks daha şiddətli hal alır. Uşaqlar başqalarının yanında rahat hərəkət edə bilməzlər. Onlarda kəkələməlik, yeməkləriində, yuxularında, oyun saatlarında nizamsızlıq yaranar. İkinci kaprizlər dövründə ana və ataların uşaqlarına yardımları belə ola bilər: 1. Uşağa faydalı olduğunu və özünə görə üstünlükləri olduğunu göstərə bilməsi üçün bir çarə tapmaq lazımlıdır. Halbuki çox ailə uşağının daim pis tərəflərini görməyə və bunları söyləyib danlamağa çox alışqındır. Biz uşağın yaxşı tərəflərini ona deməliyik. Beləcə uşaq səhvlərini daha tez düzəldə biləcək. 2. Zəifliyə və məğlubiyyətə düşmədən , sabit bir şəkildə ( imtina etmədən ) uşaq daha çox sevilməlidir. İnsan ruhunun ən böyük ehtiyacının sevgi olduğu bilinməlidir. 3. Döyülən və bəxtsiz olan uşaqlar şəfqətli ola bilməz. Bu səbəblə uşağı bəxtsiz edəcək hadisələrdən və xüsusilə şiddətdən qaçınmaq lazımdır. Uşağın döyülməsi heç düşünülməməlidir. Şiiddət acizlik duyğusu içərisində olan uşağı tamamilə aciz edər. Döyülən uşaq bədbəxtliyə sövq edir. Adamın psixo-sosial quruluşuna təsiri irəlidəki illərdə də özünü göstərər. Evləndiyində yoldaşını döyər. Müvəffəqiyyətli bir evlilik əlaqələri qurması çətinləşər. Bəxtsizlik və şəfqətsizlik ən böyük təhlükələrdən yalnız ikisidir. Belə uşaqlar yoldaşlarına comərd görünmək üçün oğurluq edə bilərlər, heyvanlara əziyyət etməkdən xoşlanarlar. Ağcaqanadın , kəpənəyin qanadını yolar, pişiyi quyruğundan havaya qaldırar. İkinci kapriz dövrünə əxlaq böhranı dövrü demək də doğru olardı. İnsan 7 yaşa qədər inşa edilir sözü də çox mühümdür. 4. Evdə uşağın ayrı bir otağı olmasa belə, .onun üçün evin bir tərəfində köşəsi, açarla kilidli dolabı olmalıdır. Əgər uşaq özünə görə qiymətli şeylərini saxlayacaq bir yer tapmazsa , bunları ürəyinə saxlayar, ürəyini açarla möhkəm kilidlər və sizə bağlı tutar. Bu hal onda içinə qapanıqlıq yaradar. 5. Uşaq davranış qaydalarını öz təcrübələriylə tapsa müvəffəqiyyət çox yüksək olacaq . Bu fürsət özünə verilməlidir. 6. Ana-ata uşaq üzərində olan valideyn təsirindən ehtiyatlı və iradəli bir şəkildə istifadə etməlidirlər. Ana-ata və uşaqla əlaqədar digər şəxslər açıq ürəkli olmalıdır. Uşağa qarşı, onun qəlbinə və uşaq tərəfindən düşüncələrinə yiyələnməyin yolu tapılmalıdır. Bu vəziyyət əsasən böhran dövründə faydalı sayıla biləcək , köməyinizi gözlədiyi zamanda ona yenidən güvən verəcək , həyata sevinc duy masına vəsilə olacaq. Bu əslində ana-ata üçün həqiqətən bir şərəfdir. Uşaq bu dövrdə , üstün insan idealını təmsil edən ana və atasının mükəmməl olmadıqlarını , hər şeyi bilmədiklərini və hər şeyi edə bilməyəcəklərini həyata keçirməyə başlayır . Bu əslində ictimai gerçəklərə doğru atılan bir başqa addımdır. Böyük bir qarışıqlıqla, hətta zehin pozuqluqlarının qaynağını təşkil edən gerçək bir daxili iztirabı ana və atasının bir-birləriylə etdikləri döyüşləri kəşf edər. Uşaqların da sanki önünə keçilməz bir şəkildə dərin əxlaq və psixo-sosial pozuqluqlar yaradan dolanışıqsız ailələrə ağrımaq lazımdır. Sosial mənliyini kəşf etməyə çalışan uşaq üçün bu təmiri çox güc ola biləcək bir vəziyyətdir. Uşaq cəmiyyətin gələcəyi cəhətdən mühüm bir varlıqdır. Belə vəziyyətdə uşaqların müdafiəsi üçün uşaqların ana və ataları əleyhinə, ictimai vəkilləri kanalıyla iddia açılması lazımlılığı düşünülmüşdür. Uşaq cinayətləri məhkəməsi qanunlarında ölkəmizdə də uşağın hüquqlar artıq daha diqqətə çarpan bir şəkildə qorunma yolunda edilə bilər . Ana- ata uşağın əhəmiyyətli inkişaf mərhələlərində olduğunu bilərək zəruri olmadıqca dolanışıq problemləriylə əlaqədar olaraq uşaqlarının yanında hadisə çıxarmamağa maksimum diqqət göstərməlidir. Görüldüyü kimi uşaq bundan çox təsirlənir. Bunun zərərini başda uşaq, ailə , sonra isə cəmiyyət, insanlıq çəkəcəkdir. Bu vəziyyətdə nə olar?
1 - Uşaq ana və atasına olan etibarını itirər.
2 - Öz içinə qapanar.
3 - Bu hal onda yalançılığı doğura bilər. Gerçəyi sevmədiyi üçün olması istədiyini olmuş kimi ifadə edər.
Uşaq o dövrdə uşağın ana və atasının hər şeyi bildiyinə inanar, yalan söyləsə bilinəcəyini zənn edər. Məsələn, gözlərindən yalan söylədiyini ana və atasının anlayacağını ümid edər. Halbuki daha 7 yaş böhran dövründə ana - ata fiquru onun gözündən düşərsə, rahatlıqla həqiqətən yalan söyləyə bilər.
Hər neçə yaş olursa olsun, uşaqlara hər zaman diqqət ayırmaq lazımdır.
Ulduz İBRAHİMOVA
