Modern.az'ın “Azerbaycan'daki yabancı ülkeler” köşesinin bir sonraki konusu İsrail'e ayrılmıştır.
Son aylarda Orta Doğu'da tartışmalı saldırıların merkezinde yer alan İsrail'in Azerbaycan ile ilişkileri oldukça benzersizdir. Bu ilişkiler diplomatik temaslarla sınırlı değildir.
İlişkilerin kökleri hem eski dönemlere, Azerbaycan'daki Yahudi cemaatlerine, hem de modern dönemde enerji, güvenlik ve teknoloji iş birliğine dayanmaktadır.
Orta Doğu'daki gerginlikler zemininde bazı uzmanlar İsrail'i Azerbaycan için hem bir fırsat hem de bir risk kaynağı olarak değerlendirmektedir. Ancak iki ülke arasındaki temaslar dün başlamamış olup, bugünkü olaylarla değerlendirilmesi doğru değildir.
İsrail bölgesel güvenlik bağlamında önemli bir oyuncudur ve bu ülkede kimin iktidarda olduğundan bağımsız olarak durum değişmemektedir.
Köşe kapsamında cevaplarını arayacağımız sorularımız ise değişmemektedir:
Azerbaycan'daki İsrail nasıl görünüyor?
Azerbaycan'dan İsrail'e bakış nasıl?
Ve en önemlisi, bu ilişkilerin geleceği neye bağlıdır?
Azerbaycan'ın Kuba bölgesinin Kırmızı Kasabası'nda Yahudi dilinde konuşan, gelenek ve göreneklerini koruyan bir Yahudi cemaati bulunmaktadır.
Dünyada İsrail ve ABD dışında sadece burada tamamen Yahudilerin yaşadığı bir kasaba kalmıştır. Kırmızı Kasaba'nın dar sokakları, eski sinagogları ve Dağ Yahudileri Müzesi, bu halkın Azerbaycan ile bağlarının açık bir kanıtıdır. Müzede saklanan eski el yazmaları, ev eşyaları ve dini objeler, bir bütün olarak Azerbaycan'ın çok uluslu hafızasının bir parçasıdır.
Azerbaycan'ın modern tarihinde de Yahudi izi silinmezdir. Şuşa'nın savunması uğruna savaşlarda şehit olan tank komutanı Albert Ağaronov Azerbaycan'ın Milli Kahramanıdır. Onun hatırası Bakü'de sokaklarda, okullarda ve insanların kalbinde yaşamaktadır.
Azerbaycan'da yaşayan Yahudiler
Çeşitli hesaplamalara göre, bugün Azerbaycan'da yaklaşık 16 bin Yahudi yaşamaktadır. Onlar esasen üç büyük gruba ayrılırlar:
Dağ Yahudileri yaklaşık 11 bin kişidir. En çok Bakü, Kuba (Kırmızı Kasaba), Oğuz ve diğer bölgelerde yaşarlar.
Aşkenazi Yahudileri yaklaşık 4,3 bin kişidir. Sovyet döneminde Azerbaycan'a göç eden bu grup esasen Bakü ve Sumgayıt'ta yerleşmiştir.
Gürcü Yahudileri ise yaklaşık 700 kişidir. Sayıları nispeten az olsa da, Bakü'deki Yahudi cemaatlerinde aktif olarak yer alırlar.
Diplomatik ilişkiler
Azerbaycan ile İsrail arasında diplomatik ilişkiler 7 Nisan 1992'de kurulmuştur. O dönemde yeni bağımsızlık kazanmış ülkenin Orta Doğu'daki ilk ortaklarından biri İsrail olmuştur. Bir yıl sonra, 1993 yılında İsrail Bakü'de büyükelçiliğini açmıştır.
Azerbaycan'ın Tel Aviv'deki büyükelçiliği ise 2023 yılında faaliyete başlamış ve Muhtar Memmedov İsrail'e büyükelçi olarak atanmıştır. Büyükelçiliğin açılmasından kısa bir süre sonra İsrail Cumhurbaşkanı İsaak Herzog'un Bakü'ye ziyareti, aynı yılın yazında Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov'un Tel Aviv'de gerçekleştirdiği görüşmeler tarafların siyasi ilişkilerinde önemli bir yer tutmuştur.
Herzog'dan başka İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu 1997 ve 2016 yıllarında, İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres ise 2009'da Bakü'de bulunmuştur.
Enerji ve ticaret
İsrail petrolünün yaklaşık yüzde 40'ını Azerbaycan'dan almaktadır. Bakü–Tiflis–Ceyhan boru hattı aracılığıyla Ceyhan limanından Aşkelon'a kadar taşınan bu enerji güzergahı, stratejik iş birliğinin temel sütunlarından biridir.
Ticaret hacmi 2024 yılında 1,5 milyar dolardan fazla olmuştur. Azerbaycan İsrail'e esasen petrol ihraç ederken, İsrail ise Azerbaycan'a teknoloji, tarım ve güvenlik ekipmanları satmaktadır. Enerjiden başka İsrail, Azerbaycan'a su yönetimi ve tarım teknolojilerini aktarmaktadır. Damla sulama, sera sistemleri, iklim değişikliğine uyum projeleri tarımın modernleşmesine hizmet etmektedir.
Resmi bilgilere göre, Azerbaycan'da 140'a kadar İsrail şirketi faaliyet göstermektedir.. Enerji, ticaret, sanayi, tarım, inovasyonlar, altyapı, eczacılık, turizm alanlarında şirketler bulunmaktadır.
Güvenlik ve savunma
SIPRI verilerine göre, Azerbaycan'ın son on yılda aldığı silahların büyük bir kısmı İsrail üretimidir. 2020 yılında Vatan Savaşı'nda İsrail'in insansız hava araçları, füze ve hava savunma sistemleri önemli rol oynamıştır. İsrail yapımı “Harop”, “Orbiter” ve diğer dronlarla Ermenistan'ın yüzlerce tankı, zırhlı aracı ve diğer teçhizatı imha edilmiştir.
Kültür, eğitim ve turizm
İsrail ve Azerbaycan arasında eğitim programları, öğrenci değişimi ve kültürel etkinlikler bulunmaktadır. 2023 yılında 29 bin İsrailli turist Azerbaycan'a gelmiştir. 2025 yılından itibaren Bakü-Tel Aviv direkt uçuşlarının yeniden başlaması turizm ilişkilerini daha da genişletmiştir.
Bakü'de “Habad Or-Avner” adlı Yahudi okulu 2010 yılında kurulmuştur. Eğitim kurumu tamamen Yahudi çocukları için tasarlanmıştır. Okulda 200'e yakın öğrenci eğitim görmektedir.
Kırmızı Kasaba'da faaliyet gösteren okullarda da Yahudi çocukları Azerbaycan ve Rus dillerinde eğitim almaktadır. Burada ayrıca dini bilgilerin öğretildiği kulüpler de bulunmaktadır.
Dengeli siyaset ve İsrail'e Bakü'den bakış
Orta Doğu'daki gerginlikler zemininde Azerbaycan dengeli bir duruş sergilemektedir. Bir yandan Filistin'e insani yardımı sürdürmekte ve iki devletli çözüm önerisini desteklemektedir. Diğer yandan ise İsrail ile stratejik iş birliği kanallarını açık tutmaktadır.
Azerbaycan'ın İsrail ile iş birliği yapması ve aynı zamanda Filistin'e destek vermesi ilk bakışta çelişkili görünebilir. Ancak bu siyaset aslında Bakü'nün uzun yıllardır devam eden çok vektörlü dış politikasının bir örneğidir.
Azerbaycan Müslüman bir ülke olarak Filistin'in yanındadır, ancak İsrail ile stratejik ortaklık ülkenin güvenlik mimarisi için önemli bir faktördür. İsrail, Azerbaycan'ın en önemli enerji alıcılarından biridir ve petrol ihracatında istikrarlı bir pazar rolü oynamaktadır. Ayrıca askeri-teknolojik iş birliği Azerbaycan için önem taşımaktadır.
Gazze savaşı tamamen yeni bir aşamaya geçerse, Bakü daha açık bir seçim yapmaya mecbur kalabilir. Bu ise Bakü için stratejik bir risktir. Azerbaycan savaşın bir an önce durmasını istemekte ve bunu uluslararası platformlarda defalarca dile getirmiştir. Bugün Azerbaycan toplumundan İsrail'e bakışlarda belirli çelişkiler olsa da, genel yaklaşım neredeyse aynıdır. Uzun yıllar savaştan acı çeken Azerbaycan halkı da savaşın bir an önce durmasını, insanların siyasi oyunların kurbanı olmasını istememektedir.
Modern Analiz ve Araştırma Grubu
