Birleşmiş Milletler Teşkilatı'nın (BMT) kuruluşunun 80. yıl dönümüdür. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Teşkilatın 80. yıl dönümüne adanmış toplantısına katılmak amacıyla ABD'ye bir ziyaret gerçekleştirdi. New York'ta bir dizi şirket yöneticisi ve ülke lideriyle görüştü.
Belirtmek gerekir ki, BMT 1945 yılında II. Dünya Savaşı'ndan sonra barış ve uluslararası güvenliği korumak amacıyla kurulmuştur.
BMT'nin faaliyet alanları arasında çatışmaların önlenmesi, barışın yeniden tesisi, insani yardımın koordinasyonu ve uluslararası hukukun güçlendirilmesi gibi konular yer almaktadır.
80 yıllık faaliyetine rağmen, teşkilatın etkinliği her zaman tartışma konusu olmuştur.
Modern.az sitesi, BMT'nin bugüne kadar elde ettiği başarıları, kendisine yöneltilen eleştirileri ve kurumun Azerbaycan ile ilişkilerini inceledi.
BMT'nin Başarıları ve Başarısızlıkları
BMT'nin tarihi, birkaç önemli barış misyonuna tanıklık etmiştir. 1950–1953 yılları arasında Kore Savaşı'nda BMT Güvenlik Konseyi'nin kararıyla oluşturulan uluslararası koalisyon, Güney Kore'nin varlığını korumuştur. 1956 yılında Süveyş Krizi'nde BMT, ilk kez barış gücü konuşlandırarak savaşın genişlemesini engellemiştir. Namibya ve Doğu Timor gibi ülkelerde BMT'nin uzun süreli denetimi sonucunda bağımsızlık elde edilmiştir. Afrika ülkelerinde – Liberya, Sierra Leone ve diğer bölgelerde BMT barış misyonları, savaşların durdurulmasında ve istikrarın sağlanmasında önemli rol oynamıştır.
Ancak BMT, tüm dünyayı ekonomik ve siyasi açıdan etkileyen ciddi askeri çatışmaları çözememektedir. Örneğin, Rusya'nın Ukrayna'da yürüttüğü savaşın durdurulması yönünde 3 yıldır hiçbir etkili adım atılmamıştır. 2024 yılı istatistiklerine göre, Ukrayna'dan kaçan mültecilerin sayısı yaklaşık 6.8 milyon kişidir.
Aynı şekilde, İsrail'in Gazze'deki askeri operasyonları 2 yıla yakındır devam etmektedir.
Gazze'deki savaş sonucunda 65.000'den fazla Filistinli hayatını kaybetmiştir. Ölenler arasında kadınlar, çocuklar ve yaşlılar çoğunluğu oluşturmaktadır. En son bilgilere göre, Gazze'deki savaşta 84.000'den fazla ölüm kaydedilmiştir. Savaş sonucunda Gazze nüfusunun %90'ı evlerini terk ederek mülteci durumuna düşmüştür. Bu, yaklaşık 1.9 milyon kişi demektir. BMT Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) ve diğer uluslararası kuruluşlar, bu mültecilere insani yardım sağlamak için çeşitli operasyonlar yürütmektedirler. Gazze'de insani durum çok ağırdır. Su, gıda, tıbbi hizmetler ve diğer temel ihtiyaçlar ciddi şekilde kısıtlanmıştır. Birçok hastane ve sağlık merkezi ya hasar görmüş ya da faaliyetini durdurmuştur. BMT ve diğer uluslararası kuruluşlar, insani destek için uluslararası toplumu daha aktif olmaya çağırmaktadırlar. Ancak BMT, bu kanlı savaşı hala durduramamaktadır.
Azerbaycan-BMT İlişkileri
Azerbaycan'ın modern tarihinde BMT'nin faaliyetleri, özellikle eski “Dağlık Karabağ çatışması” ile ilgili olarak akıllarda kalmıştır. 1992 yılında üye kabul edilen Azerbaycan için en önemli an, 1993 yılında BMT Güvenlik Konseyi'nin kabul ettiği dört karar olmuştur: 822, 853, 874 ve 884 numaralı belgeler. Bu kararlar, Ermenistan'ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarından derhal çekilmesini, Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünün tanınmasını ve ateşkesin sağlanmasını talep ediyordu. Ancak bu kararların uzun yıllar boyunca uygulanmaması, BMT'nin siyasi etki gücüne dair soruları gündeme getirdi.
1990'lı yıllarda ve sonraki dönemde BMT'nin ilgili kurumları yüz binlerce zorunlu göçmene insani yardım sağlamıştır. Bu yardımlar barınma, gıda temini ve eğitim desteği gibi alanları kapsamıştır.
Azerbaycan'ın kendisi, BMT'nin etkisizliği nedeniyle 2020 yılında yukarıda sıralanan kararları askeri yolla uyguladı ve topraklarını işgalden kurtardı.
2020 yılının Ekim-Kasım döneminde meydana gelen İkinci Karabağ Savaşı sırasında BMT Genel Sekreteri ve ilgili ajanslar, insani yardıma hazır olduklarını belirterek tarafları ateşkese çağırdı. Bununla birlikte, çatışma bölgesinde BMT barış gücü misyonu konuşlandırmadı ve bu durum bölgede çeşitli tartışmalara yol açtı. Halihazırda Azerbaycan, BMT ile Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SDG) çerçevesinde işbirliği yapmakta ve kurtarılmış bölgelerin yeniden inşasında teşkilatın desteği önemli bir rol oynamaktadır.
Etkinlik ve Eleştiriler
BMT'nin Azerbaycan deneyimi göstermektedir ki, teşkilatın kabul ettiği kararlar uluslararası hukukun desteklenmesi açısından önemlidir, ancak bunların uygulanması siyasi zorluklar ve veto mekanizmasının varlığı nedeniyle sınırlı kalmaktadır. Güvenlik Konseyi'ndeki siyasi çıkarlar, kaynak yetersizliği ve çatışma taraflarının rızasının olmaması BMT'nin etki imkanlarını zayıflatmaktadır.
Azerbaycan kamuoyu için BMT, esasen insani faaliyet ve uluslararası meşruiyet kaynağı olarak değerlendirilmektedir.
Sonuç olarak belirtmek gerekir ki, BMT'nin 80 yıllık tarihi başarılar ve sorunlarla doludur. Çeşitli bölgelerde gösterdiği insani ve barış misyonları, teşkilatın önemini doğrulamaktadır. Aynı zamanda, Azerbaycan deneyimi göstermektedir ki, kararların yerine getirilmesi ve gerçek etki için BMT'nin yapılarında reformlar ve yetki mekanizmalarının güçlendirilmesi önemlidir.
