16 Kasım'da Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te Orta Asya Devlet Başkanları 7. İstişare Toplantısı düzenlendi. Toplantıya Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de katıldı. Orta Asya Devlet Başkanları 7. İstişare Toplantısı'nda alınan karar, son yılların en önemli diplomatik sonuçlarından biri oldu.
Böylece, Azerbaycan, bölgesel kalkınmanın en hassas ve stratejik öneme sahip meselelerinin tartışılması için verimli bir format olarak işlev gören Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Toplantısı'na tam yetkili katılımcı olarak resmen katıldı.
Mevcut formatın Azerbaycan'ın da katılımıyla daha da güçlenmesi beklenmektedir. Ayrıca, katılımcı devletlerin ekonomik imkanları göz önüne alındığında, formatın değişmesi ve daha kurumsal bir ekonomik birliğe dönüşmesi ihtimallerini gündeme getirmektedir.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, Orta Asya ülkelerinin yeni bir bölgesel işbirliği örgütü kurmasını teklif etti. Mirziyoyev, yeni yapıyı “Orta Asya İttifakı” olarak adlandırarak, bunun bölgede ekonomik entegrasyonu güçlendirmeyi amaçladığını belirtti.
O, gayriresmi formatta düzenlenen liderler toplantılarının resmi bir bölgesel bloğa dönüşmesini teklif etti.
Özbekistan lideri ayrıca ekonomi, güvenlik ve ekoloji alanlarında işbirliğinin genişletilmesi gerekliliğini vurguladı.
Zengin enerji ve mineral kaynaklara sahip Orta Asya, uzun yıllar ekonomik ve siyasi açıdan Rusya'nın etkilerine maruz kalmış, ancak son dönemlerde bölge Batı'nın dikkat odağına girmiştir. Çin ise bölgedeki ticari etkisini daha da güçlendirmektedir.
Modern.az'a yaptığı açıklamada Milli Meclis Uluslararası İlişkiler ve Parlamentolararası İlişkiler Komitesi üyesi Elçin Mirzəbəyli, Orta Asya bölgesinin son yıllarda hem ekonomik dinamizm hem de siyasi entegrasyon açısından dikkat odağında olduğunu söyledi:
“İstişare Konseyi, mahiyet itibarıyla, Orta Asya devlet başkanlarının bölgesel meseleleri tartıştığı yüksek düzeyli bir siyasi platformdur. Ancak son yıllarda formatın yapılandırılması yönünde bir dizi adım atılmıştır.
Milli Koordinatörler Konseyi'nin kurulması, kararların uygulanmasına yönelik denetim mekanizmasının oluşturulması, ekonomik, ulaştırma ve enerji alanlarında paralel etkinlik toplantıları, siyasi seviyeden çıkarıp çok yönlü bir platforma dönüştürmektedir.
Azerbaycan'ın tam yetkili katılımcı olarak kabul edilmesi, formatın genişlemeye ve bölgesel bir bloktan daha fazlası bir yapı olmaya eğilimli olduğunu göstermektedir.
Orta Asya ülkeleri uzun yıllar boyunca hem Rusya hem de Çin gibi büyük güçlerin etki alanında olsalar da, son dönemde bağımsız bölgesel siyaset oluşturmaya daha fazla ilgi göstermektedirler. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev'in “Orta Asya Topluluğu” fikrini ortaya atması da tam olarak bu yönde düşünülmüş bir adımdır. Bu girişim, gelecekte kurumsal bir bloğun oluşumu için siyasi iradenin varlığını göstermektedir.
Bölge ülkeleri enerji kaynakları, su rezervleri, ulaşım güzergahları ve sınır geçişlerinin açık bir şekilde koordine edilmesini talep etmektedir. Orta Koridor gibi büyük projelerin başarısı da tam olarak böyle bir koordinasyona bağlıdır. Bu ise entegrasyonun doğal bir zorunluluk olduğunu gösteren temel faktördür”.
Milletvekilinin sözlerine göre, Avrupa Birliği'nin Global Gateway programı çerçevesinde Orta Asya'ya yönelttiği büyük mali ve altyapı yatırımları, bölgede normatif standardizasyonu, mevzuat uyumunu, kurumsal şeffaflığı ve yönetim harmonizasyonunu güçlendirmekte olup, bu da Avrupa modelinin belirli unsurlarının Orta Asya'ya aktarılması için elverişli bir zemin oluşturabilir:
“Orta Asya ülkelerinin Avrupa Birliği gibi uluslarüstü yetkilere sahip bir yapıya dönüşmesi için bazı temel engeller bulunmaktadır.
Avrupa Birliği'nin tecrübesi göstermektedir ki, derin entegrasyon için üye devletler egemenliklerinin belirli bir kısmını Brüksel'e devretmeye razı olmalıdırlar. Orta Asya ülkelerinde ise siyasi sistemlerin karakteri, devletçilik kültürü ve yönetim gelenekleri böyle bir adımı zorlaştırmaktadır.
Rusya ve Çin bölgedeki etkilerini kaybetmek istememektedir. Tamamen bağımsız ve güçlü bir bölgesel ittifakın kurulması ise bu dengeyi değiştirebilir. Bu nedenle dış baskılar entegrasyon sürecinin hızını azaltabilir.
Avrupa Birliği çok katmanlı bir idari aygıta, yasama ve yürütme kurumlarına, daimi sekreterliklere sahiptir. Orta Asya ülkeleri ise henüz böyle bir yapı oluşturma aşamasına geçmemişlerdir.
Bölge ülkeleri arasında siyasi rejimler, yönetim modelleri ve demokratik standartlar keskin farklılıklar göstermektedir. Bu durum, tek bir normatif alanın oluşturulmasını zorlaştırmaktadır.
Stratejik bir öngörü olarak, Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Konseyi'nin gelecekte daha geniş ve kurumsal bir entegrasyon kurumu olarak şekillenmesi gerçekçi ve olasılığı yüksek bir süreçtir.
Kısa vadeli perspektifte ekonomik işbirliğinin genişlemesi, ulaştırma ve enerji projelerinin koordinasyonu, kurumsal mekanizmaların oluşumu mümkündür.
Uzun vadeli perspektifte ise tek bir ekonomik alanın oluşumu veya daha sıkı bir ekonomik entegrasyon modelinin yaratılması ihtimal dahilindedir Tam AB modeline geçiş ihtimali ise çok düşüktür.
Bütün olarak ise, Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Konseyi artık sıradan bir zirve formatından çıkarak bölgede entegrasyonun temel koordinasyon platformuna dönüşmektedir. Azerbaycan'ın bu süreçteki katılımı, formatı daha geniş bir bölgesel işbirliği düzlemine taşımaktadır. Genel olarak, mevcut eğilimler göstermektedir ki, Orta Asya uzun vadeli perspektifte tek bir ekonomik merkeze dönüşebilir, ancak bu süreç ihtiyatla, aşamalarla ve bölgesel güç dengesi göz önünde bulundurularak gerçekleştirilecektir”.
